فضای شستشو به ابعاد 7/13*63 متر از ساخت و طراحی جالبی برخوردار است. پوشش طاق و تویزه این بنا در میانه بر روی یک ردیف ستون سنگی 11 تایی و در کناره ها بر روی جرزها و دیوارها قرار گرفته است. ستون ها از یکدیگر 70/5 متر فاصله دارند و ارتفاع قابل مشاهده آنها 70/2 متر است. بر روی این ستون ها پایه ای مربع از آجر ساخته شده و پاطاق پوشش بنا بر آن قرار گرفته است. در فضای میانی طاق های بالای ستون ها، گنبدهای عرقچینی نهاده و در هر کدام از آنها 5 روزنه نورگیر تعبیه کرده اند . نورگیرهای دیگری در دیوارها تعبیه شده است. در این فضا برای شستشوی رخت ها و دیگر وسایل حوضچه های سنگی متعددی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تغذیه می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه ها قرار دارد (به عرض و ارتفاع 110*60 سانتی متر)، به بیرون بنا منتقل می شود. مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است .
مصالح مورد استفاده در بنا آجر و سنگ است. سنگ استفاده شده در این جا از معادن سنگ روستای اژدهاتو استخراج شده و پس از حجاری به این محل منتقل شده است. آب مورد نیاز رختشویخانه نیز از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تامین می شده است . این بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره 1747 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرد .
منابع : ثبوتی. 1371، ص 42-138
اشیاء موزه مردم شناسی شامل :
– انواع طلسم های فلزی قدیمی
– زیور آلات و قفل های فلزی قدیمی
– انواع چپق چوبی
– انواع ظروف مسی قلمزنی
– تبرزین فولادی و کشکول
– انواع خنجر و تپانچه
نام بنا : رختشویخانه
دوره تاریخی : اواخر قاجار – پهلوی
تلفن : 3226020-0241
آدرس : زنجان – سعدی وسط – کوچه رختشویخانه – موزه رختشویخانه
این بنا در بافت قدیمی شهر زنجان، حد فاصل خیابان سعدی و داوود قلی، در کوچک فرهنگ واقع گردیده است و یکی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می آید که در سال 1345 ه . ق توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است . این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است (البته مبلغ کمی توسط سرایدار به عنوان حق سرایداری گرفته می شده است). سرپرست رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می شد. بنای رختشویخانه زنجان شامل قسمت های محل سکونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شستشو می باشد.حیاط بنا به ابعاد 23*12 متر درخت کاری شده و در جبهه شمالی آن واحد مسکونی کوچکی به مساحت حدود 60 متر، جهت اقامت سرایدار ساخته شده است . نقشه و نمای این واحد به سبک سنتی است. مخزن آب در منتهی الیه سمت شمالی مجموعه و مشرف به سالن شستشو قرار دارد. این بخش فضایی است به طول17، عرض 5/11 و ارتفاع 8 متر که با سه واحد پوشش طاق و تویزه برروی جرزها و دیوارها سقف شده است. سطوح داخلی بنا تا ارتفاع 4 متری، دارای اندود ساروجی است و به نظر می رسد بنا می توانسته تا این ارتفاع با آب پر شود که در آن صورت مخزن گنجایش حدود740 متر مکعب. قسمتی از این مخزن به فضایی شبیه تراس که مشرف به محل شستشو (جهت اشراف کامل مدیریت بر اعمال استفاده کنندگان ) می باشد، اختصاص یافته است.
