تداخل داروها و غذاها در گفتگو با دکتر عبدالمجید چراغعلی، داروساز
نیم ساعت قبل از غذا، نیم ساعت بعد از غذا، روزی یک عدد و... اینها جملاتی است که همیشه روی بسته داروها مشاهده می‌کنیم اما آیا اهمیت این جملات را در خوردن داروها می‌دانید؟ آیا تا به حال پزشک یا داروسازی به طور دقیق نحوه مصرف داروها را برای شما توضیح داده است؟ دکتر عبدالمجید چراغعلی، داروساز، متخصص داروشناسی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله‌الاعظم(عج) ما را با یکی از مهم‌ترین موارد مصرف داروها یعنی تداخل آن با غذاها آشنا می‌کند.
آقای دکتر! تداخل دارو و غذا تا چه اندازه اهمیت دارد؟
غذایی که ما می‌خوریم یک ترکیب بسیار پیچیده از مواد معدنی، مواد آلی، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و غیره است. زمانی هم که یک فرآورده دارویی را مصرف می‌کنیم مواد متعددی وارد بدن ما می‌شود یعنی علاوه بر مواد موثر دارویی که به منظور اثرات درمانی، آنها را مصرف می‌کنیم ترکیبات دیگری هم همراه با آن در فرمولاسیون دارو وجود دارد. قاعدتا زمانی که غذا و دارو با هم مصرف می‌شوند واکنش‌هایی را با هم ایجاد می‌کنند و در اغلب موارد، این واکنش‌ها باعث کاهش اثر داروها می‌شود. یعنی انتظاری را که از دارو داریم تا اثر خاصی را ایجاد کند، دچار اشکال می‌شود. بنابراین به عنوان یک قانون کلی، داروها نباید همراه با غذا استفاده شوند مگر اینکه موارد خاصی وجود داشته باشد که فرد مجبور است دارویش را همراه غذا بخورد که آن را پزشک مشخص می‌کند. اما در دیگر افراد هر کجا که شک داشتند که دارو با غذا خورده شود یا نشود فرض بر این است که نباید خورده شود و حتما باید یک فاصله نیم ساعته بین خوردن غذا و مصرف دارو وجود داشته باشد.
پس به‌طور کلی بهترین زمان مصرف دارو چه مدت قبل یا بعد از غذا خوردن است؟
بهترین زمان مصرف برخی داروها، زمانی است که معده ما خالی است. به دلیل اینکه وقتی دستگاه گوارش ما خالی است امکان جذب دارو خیلی بهتر فراهم می‌شود. علتش هم همان تداخلی است که گفته شد که به جذب کمتر دارو منجر می‌شود. حال معده چه وقت خالی است؟ نیم ساعت قبل از غذا و یا حداقل نیم ساعت بعد از غذا که بهترین زمان جذب دارو است.
مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین تداخلات غذا و دارو در مورد رایج‌ترین داروهای مصرفی کدام‌ها هستند؟
شاید مهم‌ترین این تداخلات که مشکل ایجاد می‌کند مصرف بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها با فرآورده‌های لبنی یعنی شیر و ماست و... است. به خصوص خانواده تتراسایکلین‌ها که خانواده بزرگی از آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. این آنتی‌بیوتیک‌ها اگر همراه با غذا مصرف شوند جذب‌شان به شدت کاهش پیدا می‌کند، به طوری که آنتی‌بیوتیک اثر درمانی خود را اعمال نخواهد کرد. به دلیل اینکه کلسیم موجود در لبنیات با آنتی‌بیوتیک ترکیبی را ایجاد می‌کند که اجازه نمی‌دهد دارو جذب شود، در نتیجه دارو در دستگاه گوارش مانده و سپس دفع می‌شود. در این موارد باید آنتی بیوتیک را با معده خالی و همراه آب و نه شیر مصرف نمود.
پس کسانی که قرص کلسیم هم می‌خورند باید مراقب باشند؟
بله حتما. کسانی که آنتی‌اسید هم می‌خورند باید حواس‌شان باشد زیرا آنتی‌اسیدها هم حاوی کلسیم هستند. یک مثال دیگر بیمارانی هستند که از فرآورده‌های هورمونی استفاده می‌کنند. این داروها اگر همراه با غذا مصرف شوند جذب‌شان کاهش می‌یابد. در نتیجه ممکن است بیماری‌شان کنترل و یا درمان نشود. اما این قضیه یک مشکل دیگر هم ایجاد می‌کند و آن اینکه چون دارو را با غذا خورده‌اند جذبش کم شده و در نتیجه بیماری کنترل و درمان نشده است در نتیجه به پزشک مراجعه می‌کنند و پزشک دوز دارو را افزایش می‌دهد. همین بیمار اگر دفعه بعد با معده خالی دارو را مصرف کند، جذب دارو به شدت افزایش پیدا کرده و بیمار را با مسمومیت دارویی مواجه می‌کند. بنابراین در این موارد باید توجه شود که وقتی دارو همراه غذا مصرف می‌شود جذب را دچار مشکل می‌کند و دوم اینکه اگر زمانی دارو را همراه غذا و زمانی با معده خالی مصرف کنیم موجب به‌وجود آمدن غلظت‌های خونی متفاوت دارو و اختلال در درمان می‌شود.
برای این که این اتفاق نیفتد چه توصیه‌ای به بیماران دارید؟
دو تا توصیه به بیماران دارم. اول اینکه دارو را با معده خالی مصرف کنند و دوم اینکه اگر به دلایلی مجبورند دارو را با غذا مصرف کنند باید یک روال ثابتی داشته باشند یعنی اگر قرار است دارو را با صبحانه بخورند همیشه سر یک ساعت معین با صبحانه میل کنند نه اینکه یک روز همراه صبحانه دارو را مصرف کنند و روز بعد ساعت 10 صبح. به دلیل اینکه بدن ما به میزان جذبی که دارو همراه با غذا وارد بدن می‌شود عادت می‌کند و اگر شرایط دایما تغییر کند بدن را دچار مشکل خواهد کرد. به‌خصوص در مورد داروهایی که به صورت طولانی‌مدت باید استفاده شود مانند داروهای ضد دیابت، داروهای هورمونی مانند لووتیروکسین، بعضی از داروهای قلبی و عروقی و...
آقای دکتر، چه استثنا‌هایی در رابطه با خوردن مواد غذایی همراه با غذا وجود دارد؟
یک استثنا آب است. درست است که آب هم یک ماده غذایی است اما توصیه می‌کنیم که دارو حتما با آب استفاده شود و علتش این است که دارو ممکن است در مری بماند و مشکلاتی را ایجاد کند. اما چای نه! چای چون کافئین دارد با برخی داروها به‌خصوص بعضی از داروهایی که در بیماری‌های تنفسی مصرف می‌شوند، تداخل ایجاد می‌کند. استثناء دوم اینکه بعضی از داروها زمانی که با معده خالی مصرف می‌شوند فرد را دچار حالت تهوع و استفراغ و مشکلات گوارشی دیگر می‌کنند. در این حالت فرد مجبور است برای کاهش این عوارض گوارشی دارو را همراه با غذا استفاده کند. درست است که در این حالت ممکن است جذب دارو کاهش پیدا کند ولی چاره‌ای نیست و باید بین مصرف نکردن دارو و جذب کمتر آن یکی را انتخاب کرد. یکی دیگر از استثناها مصرف داروهای خانواده آسپرین است. داروهای ضددردی که مصرف‌شان شایع است مانند آسپرین، مفنامیک اسید، ایندومتاسین، ایبوبروفن، دیکلوفناک، پیروکسیکام و... این داروها چون ذاتا احتمال بروز اختلال گوارشی دارند باید همراه با غذا مصرف شوند تا مشکل کمتری ایجاد کنند حتی اگر افراد مشکل گوارشی ندارند. این مورد درباره داروهای کورتیکواستروئیدی یا همان کورتون‌ها مانند دگزامتازون و پردنیزولون نیز به همین شکل است و باید با معده پر مصرف شوند.
خیلی‌ها ممکن است فکر کنند ویتامین‌ها موادی هستند که به راحتی در مواد غذایی یافت می‌شوند، پس نمی‌توانند تداخلی ایجاد کنند، نظر شما چیست؟
درست است غذایی که می‌خوریم حاوی ویتامین است ولی چون مقادیر ویتامین موجود در قرص‌ها و کپسول‌های ویتامینه با غذایی که می‌خوریم متفاوت است اگر با غذا مصرف شوند ممکن است جذب‌شان دچار اختلال شود بنابراین اگر کسی نیاز به مصرف مکمل‌های ویتامین دارد بهتر است آنها را با معده خالی مصرف کند.
آیا در مورد مکمل آهن هم همین‌طور است؟
ببینید! جذب آهن خیلی کم است، یعنی بیشتر از 10 تا 15 درصد آهن موجود در مواد غذایی و یا فرآورده‌های دارویی حاوی آهن حتی با معده خالی هم جذب نمی‌شود. بنابراین باید آهن را حتما با معده خالی مصرف کرد اما یکی از عوارض بسیار مهم و شایع آهن خوراکی اختلالات گوارشی است. در این افراد چاره‌ای جز مصرف آهن همراه با غذا نیست و این یکی از استثنایی‌هایی است که گفتیم.
منبع:www.salamat.com