بازار تاریخی همدان از آثار دوره قاجاریه در شهر همدان می‌باشد که در مرکز شهر همدان و در محدوده خیابان‌های اکباتان، شهدا و باباطاهر قرار دارد. این بازار نیز همچون بازارهای اغلب شهرهای قدیمی ایران، دارای سقف بوده و از بافت معماری اسلامی برخوردار است.
به علت موقعیت خاص جغرافیایی همدان و قرار گرفتن در مسیر راه‌های ارتباطی شهرهای غربی و نیز زائران انبوهی که از میانه و مناطق دوردست جهت زیارت عتبات عالیات در همدان توقف می‌نمودند، این شهر از اهمیت خاص اقتصادی و جغرافیایی به ویژه از دوران صفویه برخوردار بود. ویلیام جکسن می‌نویسد: «بازارهای همدان دارای سقفند و بیش از 500 دکان پر مشتری در آن‌ها قرار دارد. بازرگانان از این شهر با عنوان «انبار ایران» یاد می‌کنند. از جمله کالاهای بازرگانی، اجناس چرمی را باید نام برد زیرا همدان شهر دباغخانه‌هاست. همدانی‌ها در ساختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اجناس تجملی از آن‌ها، شهره شده‌اند».
بازار تاریخی همدان دارای بیش از 30 راسته است که هر راسته اختصاص به یک نوع حرفه خاص دارد و به این ترتیب مردم برحسب احتیاجات خود می‌دانند که برای تهیه نیازمندی‌ها به چه راسته‌ای مراجعه نمایند.
جکسن در مشاهدات خود از بازار همدان می‌نویسد: «زین و تسمه و جامه‌دان و کفش‌های نوک تیز را در غرفه‌های متعددی به معرض فروش نهاده‌اند. از این گذشته نمدهای نرم سفید که برای زیرانداز، نمد زین، کپنک (نوعی تن‌پوش ضخیم) و شولای چوپانان به کار می‌رود و کلاه‌های پوستی شبیه کلاه‌خود در هیچ جای ایران بهتر از همدان ساخته نمی‌شود همچنین ساختن غایشه».
بازارهای عمده به جز چند مورد که به خاطر جایگزین شدن اجناس کارخانه‌ای وارداتی، تغییر نام داده و محل فروش اجناس متفرقه گردیده، همچنان فعال و پویا مشغول به تجارت هستند که از این میان می‌توان به راسته‌های زرگران، مسگرها و چاقوسازان اشاره نمود.
در بازار تاریخی همدان سراهای متعددی وجود داشته که سرای قلمدانی یکی از ارزشمند‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود. سرای قلمدانی در شمال غربی بازار همدان قرار گرفته و دارای مساحتی بالغ بر 1230 مترمربع می‌باشد. مهم‌ترین ویژگی سرای قلمدانی که آن را در بافت بازار قدیمی همدان برجسته نموده است، سردرِ زیبا و گچ‌بری‌های تزئینی آن به سبک آثار هنری یونان و روم باستان است که مشابه آن از نظر سبک هنری، تنها در کاخ گلستان تهران دیده شده است. وجه تسمیه این بنا نیز برگرفته از فرم معماری آن است که با سبک قلمدان‌های مینیاتوری ایران ساخته شده است. این بخش از بازار محل فروش کاغذ، قلم، دوات و انواع لوازم خوشنویسی و نیز خدمات مربوط به نگاشتن نامه‌ها، تنظیم قراردادها، عقدنامه‌ها و اسناد تجاری و مالی متعدد بوده است.
کاروانسراها از دیگر بخش‌های بازار تاریخی همدان محسوب می‌شوند که در دو گروه عمده جای دارند؛ کاروانسراهای تجاری همچون کاروانسرای شریفیه و کاروانسراهای کاروانی- تجاری مانند کاروانسرای گلشن (بیشتر کاروانسراهای تجاری- کاروانی دارای حیاط مرکزی هستند و حجره‌ها پیرامون حیاط مرکزی و در دو طبقه بنا شده‌اند که حجره‌های طبقه پایین به عرضه کالا اختصاص دارند و حجره‌های طبقه بالا مخصوص استراحت و خواب کاروانیان بوده‌اند). کاروانسرای گلشن در حال حاضر مرکز فروش گلیم، موکت و پارچه می‌باشد.
بازار تاریخی همدان در مجاورت مسجد جامع این شهر ساخته شده تا تجار و پیشه‌وران نماز ظهر و عصر خود را در آنجا اقامه نمایند. البته به جز مسجد جامع، مساجد کوچک‌تری نیز در نقاط مختلف بازار بنا شده‌اند تا کسبه‌ای که از مسجد جامع دورتر هستند بتوانند نماز خود را در آنجا به جا آورند.
در بازار تاریخی همدان چند گرمابه عمومی نیز مخصوص بازاریان و مسافران وجود داشت که فقط روزها فعال بودند. همچنین در تقاطع راسته‌ها، نانوایی، آشپزی، دکان‌های بقالی و قهوه‌خانه (چایخانه) در سراسر روز به کار مشغول بودند.
این بازار در دوره قاجاریه بازسازی شد و در دهه 1330 خورشیدی، سقف طاقی و قوسی شکل بازار به بهانه تاریکی توسط شهرداری وقت حذف شد اما در همان سال بازاریان تابستانی بسیار گرم و زمستانی بسیار سخت را پشت سر گذاشتند و در نهایت به ایجاد سقف چوبی و شیروانی اقدام کردند.
بازار تاریخی همدان در چند سال گذشته بارها قربانی حریق شده است که این حوادث ناگوار سبب از بین رفتن بخش‌های مختلفی از این مجموعه شده است. در آتش‌سوزی اخیر که در تاریخ 20 اردیبهشت ماه سال 1392 خورشیدی رخ داد، راسته بازار نخود بریزها و خرازی‌ها از بین رفت (بازار نخود بریزها بخشی از بازار مرکزی بود که در اثر وضعیت نابسامان کشاورزی استان، به محل فروش لوازم بهدشتی تبدیل شد و به راسته خرازی فروشی‌ها تغییر نام یافت).
از 5 سال گذشته تاکنون این چهارمین آتش‌سوزی در بازار همدان است که به علت نقص در سیستم برق‌رسانی و سیم‌کشی اتفاق افتاده است.
بازار همدان در سال 1377 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 2027 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
