دیباچه: امروز 23 مردادماه زادروز شاعر سینمای ایران است؛ هنرمندی که طی سالهای فعالیتش در زندگی کوتاهش، فیلمها و سریال هایی ساخت که همچنان قابل تأمل , تحلیل و بررسی اند و می توان آنها را بارها تماشا کرد و لذت برد! علی حاتمی!
سینمای ایران مانند علی حاتمی به خود ندیده است، تفکر، قلم و فیلمهای علی حاتمی آنچنان به به وجود بکرش تعلق داشت که نمی توان کارگردانی دیگر را با او مقایسه کرد.
علی حاتمی پیش از آنکه کارگردان قابل قبولی باشد قصه گوی خوبی بود که زبان شخصیت هایش را بلد می بود و می دانست هرکدام از آنها باید چه بگویند و چطور بگویند! او دیالوگ نویسی کاربلد بود که زندگی آدمهای فیلمش را شاعرانه روایت می کرد و لطافت و جزئیات سرشار آثارش رمز محبوبیتش بود.
علی حاتمی زاده تهران بود و در سال 1323 زاده شد و کودکی اش را در محله های قدیمی تهران گذراند تا بزرگتر شود و فعالیت هنری اش را از تئاتر آغاز کند. علی حاتمی، طی سالهای فعالیتش در عرصه تئاتر، نمایشنامه های «ساتن»، «قصه حریر»، «ماهیگیر»، «حسن کچل» و «شهر آفتاب و مهتاب» را نوشت و خاک صحنه خورد. او در همان سالها به دانشکده هنرهای دراماتیک رفت و ادبیات نمایشی خواند.
«حسن کچل» نخستین فیلم سینمایی علی حاتمی بود که در سال 1349 ساخته شد و بازیگرانی چون کتایون امیرابراهیمی، ثریا بهشتی، حمیده خیرآبادی، صادق بهرامی و یداله شیراندامی در آن ایفای نقش می کردند و روایتگر عشق حسن کچل و چهل گیس بودند.
پس از موفقیت حسن کچل، حاتمی از تئاتر فاصله گرفت و توانایی های شگرفش را به سینما برد. او بلافاصله پس از تولید «حسن کچل» فیلم طوقی را ساخت. فیلمی درباره عشقی تلخ؛ و درباره کبوتری به نام طوقی که وجودش برای خانواده جز بدبیاری حاصل دیگری ندارد و به فاجعه ای غم انگیز ختم می شود.
دومین فیلم علی حاتمی «باباشمل» بود، فیلمی موزیکال که بازیگرانی چون محمدعلی فردین، ناصر ملک مطیعی، بهمن مفید در آن ایفای نقش می کردند.
علی حاتمی در سال 1351 سه فیلم «قلندر»، «ستارخان» و «خواستگار» را ساخت که در میان آنها «ستارخان» با بازی علی نصیریان، عنایت بخشی و عزت‌الله انتظامی از دیگر آثار او با ارزش ترند. «ستارخان» فیلمی است تاریخی درباره دو شخصیت تاریخی ستارخان و باقرخان که در دوران مشروطیت قیام کردند.
باید گفت علی حاتمی تنها کارگردان سینما نبود و در ساخت مجموعه های تلویزیونی نیز خلاقیت داشت. او در سال 1352 مجموعه تلویزیونی «داستان های مولوی» را ساخت و یک سال بعد «سلطان صاحبقران» را به روی آنتن بود.
علی حاتمی در سال 1356 «سوته دلان»، یکی از بهترین فیلمهای اش را ساخت. «سوته دلان»، اثری غم انگیز درباره خانواده ای قدیمی است که در آن حبیب ظروفچی به عنوان برادر بزرگتر سرپرستی خانواده را بر عهده دارد و از برادر کوچکترش مجید که دچار اختلالات ذهنی و جسمی است مراقبت می کند اما در نهایت عشق مجید به دختری روسپی زندگی او را تحت تأثیر قرار می دهد و اطلاعش از وضعیت واقعی دختر روسپی باعث مرگش می شود پیش از آنکه برای شفا گرفتن به امام زاده داوود برسد.
پس از ساخت «سوته دلان» بود که علی حاتمی نگارش «هزاردستان» را آغاز کرد و تا پیش از ساخت چندبار بازنویسی اش کرد. «هزار دستان» یکی از مجموعه های تلویزیونی ماندگار است تولیدش سالها طول کشید و بازیگران بزرگی چون عزت الله انتظامی، جمشید مشایخی، علی نصیریان، محمدعلی کشاورز و زنده یاد داوود رشیدی در آن ایفای نقش کرده اند.
علی حاتمی پس از انقلاب تا پیش از مرگش در سال 1375 چند فیلم ساخت که اولین آنها «حاجی واشنگتن»، با اینکه در شرایط سخت و در ایتالیا فیلمبرداری شد، هیچوقت شرایط مناسب اکران نیافت و در زمان خودش آنچنان که باید به چشم نیامد و بازی شگرف عزت الله انتظامی در نقش حاجی واشنگتن آنگونه که باید دیده نشد.
علی حاتمی تا پیش از مرگش فیلمهای «کمال الملک»، «جعفرخان از فرنگ برگشته»، «مادر»، «دلشدگان» و «جهان پهلوان تختی» را ساخت که مرگش باعث شد این آخری نیمه تمام بماند و بهروز افخمی باقی آن را بسازد؛ هرچند که نتوانست مسیر و روند علی حاتمی را در ساخت این فیلم ادامه دهد.
«کمیته مجازات» و «تهران روزگا نو» نیز فیلمهایی هستند که براساس سریال ماندگار «هزار دستان» ساخته شده اند و تدوین آنها را واروژ کریم مسیحی به عهده داشته است.
علی حاتمی پس از 52 سال زندگی در 15 آذرماه 1375 بر اثر بیماری سرطان از میان ما رفت و به دیار باقی پر کشید. یادش زنده است! پس زنده است. زادروزت مبارک شاعر بی بدیل سینمای ایران!
