گفتگو با دکتر علی‌اکبر سیاری درباره علل وعواقب یبوست بچه‌ها
یبوست در کودکان، مشکل شایعی است که معمولا نگرانی والدین را به دنبال دارد اما متخصصان اطفال بر این باورند که با دانستن و عمل به برخی توصیه‌های تغذیه‌ای و رفتاری در این زمینه میتوان گره از این مشکل شایع گشود. با دکتر علی‌اکبر سیاری، فوق‌تخصص بیماریهای گوارش کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در همین رابطه گفتگویی کرده‌ایم که می‌خوانید.
آقای دکتر! از کجا بفهمیم که کودک‌مان دچار یبوست شده؟ یعنی می‌خواهم بدانم شما به عنوان یک متخصص، این بیماری کودکان را چگونه تعریف می‌کنید؟
ببینید؛ شیرخواران ممکن است به‌طور طبیعی هر 2 تا 3 روز بدون هیچ مشکلی دفع مدفوع نرم داشته باشند که در این صورت یبوست تلقی نمی‌شود اما به طور کلی، هر گاه مدفوع سفت و خشک باشد و دفع آن برای کودک همراه با درد و زور زدن باشد و فواصل دفع بیش از 2 تا 3 روز باشد، میتوان گفت که کودک یبوست دارد. بنابراین کاهش نوبت دفع به تنهایی بیانگر یبوست نیست. از طرفی در هفته اول زندگی معمولا نوزاد تا 4 بار در روز ممکن است دفع داشته باشد اما با بزرگ‌تر شدن به تدریج کاهش می‌یابد و در 2 سالگی به 2 بار در روز می‌رسد.
و چه عللی دارد؟
بـیشتر کودکانی که دچار یبوست می‌شوند، معمولا مشکل‌شان علت عملکردی دارد؛ یعنی به علت یک بیماری به‌خصوص یا مشکلات اعضای گوارشی نیست. اما در موارد کمی هم یبوست کودکان به‌خصوص اگر از زمان نوزادی شروع شده باشد، می‌تواند به علت بیماریهای خاص گوارشی و روده‌ای باشد و نیاز به بررسی‌های بیشتر بالینی و آزمایشگاهی توسط پزشک هست.
چه علامت‌هایی زنگ خطر این بیماری محسوب می‌شوند؟
اتساع شکم، دفع گاز، وجود خون در مدفوع، تغییر قطر مدفوع، اختلال در وزن‌گیری و تاخیر رشد و... اینها علامت‌هایی هستند که در صورت وجود آنها باید کودک را حتما نزد پزشک برد تا علت یبوست بررسی شود. در واقع، یبوست اگر در بسیاری موارد علت عضوی ندارد اما می‌تواند نشانه یک بیماری باشد. بیماریهای نخاع، بیماریهای گوارش، کم‌کاری تیرویید و... میتوانند با علامت یبوست، خود را نشان دهند. البته یکی از نکات مهم برای رد برخی از بیماریهای مهم گوارشی و عصبی در کودکان دانستن زمان دفع اولین مدفوع دوران نوزادی است. بنابراین یکی از سوالات مهمی که پزشک از والدین می‌پرسد، زمان اولین دفع در دوران نوزادی است.
ممکن است این مورد را بیشتر توضیح دهید؟
بله؛ در موارد بسیار اندکی به طور مادرزادی انتهای روده فاقد عصب است و به همین سبب روده حرکات کافی را برای عبور مواد دفعی ندارد. در چنین بیمارانی همان دفع اولیه در دوران نوزادی دچار اختلال و تاخیر می‌شود. این بیماری که هیرشپرونگ نام دارد، نیازمند مداخله و درمان زودهنگام است. زیرا باقی ماندن مواد دفعی و افزایش مقدار مواد دفعی همراه با از دست دادن آب آنها بوده و به بزرگ شدن قطر روده‌ها و حتی سوراخ شدن روده‌ها منجر می‌شود اما به عنوان یک اصل کلی باید بگویم که هرگاه یبوست همراه با اتساع شکم و دفع نشدن گاز یا نفخ شدید باشد یا با درد حاد شکمی همراه باشد، به عنوان یک اورژانس پزشکی تلقی می‌شود و حتما باید به سرعت بررسی شود.
یبوست عملکردی یعنی چه؟
یبوست در بسیاری موارد در کودکان علت‌های غیرعضوی دارد که در اصطلاح به آن یبوست عملکردی گفته می‌شود. واقعیت آن است که این نوع یبوست به علت مجموعه‌ای از عوامل رفتاری و رژیم غذایی و حتی روانی به وجود می‌آید. در این نوع یبوست با وجود پیگیری‌ها و اقدامات پزشکی، دلیل خاصی مبنی بر نقص یا مشکلات جسمانی برای یبوست کودک یافت نمی‌شود اما نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست در کودک می‌شود. گاهی یک تغییر رژیم غذایی از شیر مادر به شیر گاو به علت تغییر در نسبت پروتئین به کربوهیدرات سبب سفت شدن مدفوع و دفع دردناک می‌شود. در این حالت، اگرچه مشکل کودک به صورت حاد ایجاد شده و می‌تواند به سرعت برطرف شود اما امتناع از دفع و نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست به صورت مزمن می‌شود.
بعضی کودکان به خصوص با تغییر محیط از دفع خودداری می‌کنند.
بله؛ گاهی رفتن به مسافرت، تغییر مدرسه یا محل اجابت مزاج ناخوشایند موجب می‌شود که کودکان از دفع خودداری کنند. در عین حال به تعویق انداختن دفع به علت بازیگوشی‌های کودکانه حتی می‌تواند سبب ایجاد یبوست شود. در بسیاری موارد استرس‌هایی که پدران و مادران بر کودک وارد می‌کنند نیز در این مساله بی‌تاثیر نیست. به خصوص در فرزندان مادران شاغل دوری طولانی‌مدت از مادر و نداشتن احساس آرامش و راحتی از سوی کودک می‌تواند سبب اختلال دفع در کودک شود. حتی آموزش‌های غلط و نامناسب مادر و پدر برای از پوشک گرفتن کودک در بسیاری از موارد نقطه آغازگر یبوست است که کم‌کم دچار سیکل معیوب شده و به سمت مزمن شدن پیش می‌رود.
یبوست چه عوارضی دارد؟
یبوست در اغلب موارد علت‌های ساده‌ای دارد و با آنکه به راحتی می‌تواند برطرف شود، رو به مزمن شدن می‌رود و می‌تواند سبب ایجاد عوارضی شود. یکی از مهم‌ترین عوارض ناشی از یبوست، بزرگ شدن قطر روده‌هاست که سبب احتباس بیشتر مدفوع و کاهش حرکات دفعی روده‌ها می‌شود. حتی گاهی در موارد نادر سبب سوراخ شدن روده می‌شود. یکی دیگر از عوارض شایع یبوست مزمن، بی‌اختیاری دفع مدفوع است که با آلوده شدن لباس زیر می‌تواند سبب جلب توجه والدین شود. از عوارض دیگر یبوست به خصوص در دختر بچه‌ها، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری است که با درمان یبوست بهبود می‌یابد. افزایش فاصله دفع نیز اغلب به بی‌اشتهایی، استفراغ و نفخ زیاد نیز منجر می‌شود که در کودکان با سنین کمتر بی‌قراری و تحریک‌پذیری و کم‌شدن اشتها را به دنبال دارد.
کودکان مبلا به یبوست منع غذایی خاصی دارند؟
محققان طب کودکان معتقدند یبوست در شیرمادرخواران نسبت به شیرخشک‌خواران کمتر اتفاق می‌‌افتد، اگرچه به علت جذب کامل شیر مادر دفعات دفع در شیر مادر‌خواران کمتر است. ادامه تغذیه انحصاری شیرخوار با شـیر مادر و مراجعه به پزشک در این مورد ضروری است زیرا یبوست مزمن در این سنین به بررسی‌ها و مداخله‌های پزشکی نیاز دارد. با گذشتن سن کودک از مرز 6 ماهگی و آغاز تغذیه کمکی میزان ابتلا به یبوست نیز بیشتر می‌شود. در موارد زیادی عدم تحمل پروتئین شیر گاو می‌تواند سبب بروز یبوست شود که در این موارد نیز لازم است مادران به صورت حاد و در فاصله زمانی کوتاهی شیر گاو را به میزان زیاد وارد رژیم غذایی کودک خود نکنند و از روزانه حدود چند سی‌سی شروع کنند. در عین حال، مصرف کافی آب و مایعات و سبزیجات پرفیبر و ملین مانند انجیر،آلو، زردآلو و سایر میوه‌ها و سبزی‌های تازه سبب نرم شدن مدفوع می‌شود. علاوه بر آن، سبوس موجود در نان‌های سبوس‌دار و غلات نیز یک منبع خوب برای تامین فیبر غذایی است.
چه توصیه‌ای به والدین دارید؟
بیشتر موارد یبوست در کودکان با تغذیه صحیح کودک و توجه به مسایل روحی و روانی وی قابل درمان است. این کودکان اغلب به دلایل مختلفی هنگام اجابت مزاج مدفوع خود را نگه می‌دارند و دفع را به تعویق می‌اندازند که به این ترتیب، مدفوع آب بیشتری از دست می‌دهد، سفت و خشک می‌شود و ممکن است دفع آن با سختی و درد همراه شده و باعث نگه داشتن بیشتر مدفوع و تسلط کودک بشود. این سیکل معیوب می‌تواند مثلا به دنبال یک شقاق مقعد که سبب دفع دردناک می‌شود، ایجاد شود. مهم‌ترین اصل در پیشگیری از یبوست مزمن، برطرف کردن آن علت است. اضطراب و عجله برای دفع از علت‌های رایج یبوست است. این مساله به‌خصوص در سنین آموزش رفتن به توالت و اجابت مزاج اهمیت بیشتری دارد و ایجاد یک الگوی منظم برای دفع در کودک می‌تواند این مساله را تا حد زیادی حل کند. والدین میتوانند با یک برنامه منظم پس از صرف صبحانه و شام برای تخلیه روده کودک 5 تا 10 دقیقه کودک را مجاب به نشستن در توالت کنند. چنین برنامه منظمی به تدریج الگوی دفعی کودک را تنظیم می‌کند. تاکید می‌کنم که مصرف داروهای ملین حتما باید با تجویز پزشک باشد اما قطع این داروها نیز بدون نظر پزشک و پس از گرفتن پاسخ اولیه از خطاهای شایع والدین است که سبب بازگشت یبوست می‌شود.
منبع: www.salamat.com