حوادث طبیعی، جنگ خشونت و بلایا می توانند از دلایل بروز تروما در افراد باشند. تروما آسیبی است که می تواند به طور همزمان فرد را در معرض صدمات روحی و جسمانی قرار دهد. در این میان شاید کودکان و نوجوانان بیش از سایر گروه های سنی آسیب پذیر باشند. این مقاله درصدد آن است تا به بیان نقش والدین و سایر اعضا خانواده در کمک به کودکان و نوجوانان حادثه دیده برای کنار آمدن با تروما و بازیابی بهداشت و سلامت روان در ایشان بپردازد. در دنیای امروز که جنگ و خشونت بیداد می کند و انسان هم چنان مقهور خشم طبیعت است کودکان بی گناه ترین و آسیب پذیرترین اقشار جامعه در برابر حوادث هستند این بازماندگان کوچک به دلیل عدم بلوغ ذهنی و درک کودکانه شان از آن چه که در این دنیای پر هیاهو رخ می دهد، پس از حوادث تروماتیک گاه آنچنان به لحاظ روحی و جسمی آسیب می بیند که تأسف و تأثر هر بیننده ای را بر می انگیزند. در این میان والدین و سایر اعضا خانواده می توانند نقشی اساسی در بازگرداندن سلامت روانی ایشان ایفا کنند. والدین می توانند به کودکان و نوجوانانی که تجربه مواجهه با خشونت و بلایا را دارند جهت کنار آمدن با تروما کمک کرده و آنها را در برابر ترومایی دیگر حفظ کننده و برای شان مراقبت های پزشکی و مشاوره ای فراهم نمایند و کمک کنند تا این گروه از کودکان و نوجوانان یا از مشکلات هیجانی ناشی از تروما اجتناب نمایند یا بر این مشکلات غلبه کنند.
تروما چیست؟
تروما در لغت به معنی ضربه، شوک و آسیب است. در عرصه علم تروما هم تعریف پزشکی و هم تعریف روان شناختی دارد. از دیدگاه پزشکی تروما عبارت است از یک آسیب جسمانی سخت و بحرانی، مجروح گشتن یا شوک. از دیدگاه روان شناختی تروما مفهومی فرضی است که به تجارب هیجانی دردناک، پریشان کننده و شوک برانگیز اطلاق می گردد که اغلب آثار با دوام ذهنی و روانی به بار می آورند.
اختلال استرس پس آسیبی چیست؟
در سال 1975 با تمام شدن جنگ ویتنام سربازان امریکایی که از نبرد جان سالم به در برده و به خانه های خود برگشته بودند علایمی از ترس، وحشت و اضطراب مداوم از خود نشان می دادند که بعدها در کتاب های روان پزشکی آن را اختلال استرس پس آسیبی یا PTSD نامیدند. کلمه PTSD برای اولین بار به طور رسمی در سال 1980وارد نظام طبقه بندی بیماری های روانی شد. این به معنای آن نبود که بیماری جدید در عالم پزشکی کشف شده. در زمان جنگ جهانی اول مشابه همین اختلال در میان سربازان مشاهده شد که آن زمان آن را «شوک گوله باران» نامیدند. از آن هم عقب تر در 2000 سال پیش از میلاد، مصریان باستان با علایم روانی پس از جنگ آشنا بودند و یونانیان نیز پس از وقوع جنگ ماراتن در 450 سال قبل از میلاد که بین سپاه داریوش هخامنشی و دولت آتن روی داد اختلالاتی شبیه PTSD را در میان سربازان خود مشاهده و آن را توصیف کرده اند. بالایای طبیعی، آتش سوزی، تصادف رانندگی، سقوط هواپیما، حوادث تروریستی، تجربه های شخصی مانند هتک حرمت، فجایع عمدی بشری مانند قتل عام، شکنجه ها و... اتفاقات دردناکی هستند که شیوع PTSD در آنها بیشتر گزارش شده است. همانطور که قبلا گفته شد دو نوع تروما وجود دارد، جسمانی و روانی. ترومای جسمانی شامل واکنش های جسمانی به آسیب های جدی است و ترومای روانی شامل افکار هولناک و احساس اندوه و... است. ترومای روانی می تواند احساسات قوی و نیرومندی ایجاد کند و رفتارهای افراطی مثل ترس شدید، احساس بیچارگی، انزوا، فقدان تمرکز، تحریک پذیری، خواب آشفته، گوش به زنگی زیاد، خاطرات دردناک و مزاحم، بازگشت به گذشته، احساس کرختی و بی حسی عاطفی و هیجانی و... را پس از حادثه برانگیزد و این همان PTSD است. هر چه فرد بیشتر در معرض مستقیم حوادث تروماتیک باشد ضربه روحی وارده شدیدتر خواهد بود، هر چند به طور غیر مستقیم قرار گرفتن در معرض حادثه نیز می تواند آسیب زا باشد. در میان قربانیان حوادث تروماتیک، کودکان بسیار حساس تر از سایرین هستند. آنها تلاش می کنند که معنی تروما را درک کنند و به شیوه ای متفاوت به آن واکنش نشان می دهند. آنها ممکن است به سختی از عواقب تجارب هولناک هم چون سوء استفاده جنسی و مرگ عزیزان و... بهبود یابند و قطعا نیاز به حمایت والدین و بزرگسالان دارند.
کودکان نسبت به تروما چگونه واکنش نشان می دهند؟
واکنش کودکان به تروما می تواند بی درنگ ظاهر گشته یا اینکه بعدها نمود پیدا کند. این واکنش ها طیف وسیعی از رفتارها را در بر می گیرد به علاوه مردم فرهنگ های مختلف ممکن است به شیوه های متفاوتی واکنش نشان دهند. سوای از این مسئله سایر واکنش ها بر طبق سن فرد حادثه دیده تغییر می کند. به طور کلی زوال اعتقاد و امید یکی از واکنش های رایج در این مواقع است. واکنش دیگر ترس از بازگشت و رخ داد مجدد حادثه است.
منبع: ماهنامه آموزشی کودک شماره 50