ساختمان شترگلو که در مشرق شهر ماهان و در مسیر قنات وکیل آباد قرار گرفته یکی از دیدنی ترین آثار تاریخی دوره قاجار است که به لحاظ معماری خاص از جاذبه های منحصر به فرد جنوب شرق کشور محسوب می شود. ولی به سبب بی توجهی مالکان قبلی رو به ویرانی نهاده و اگر با اقدام به موقع سازمان میراث فرهنگی استان در زمره آثار تاریخی قرار نمی گرفت، یکی از قیمتی ترین بناهای ماندگار خود را از دست داده بودیم.
در گذشته برای اینکه امنیت باغ ها و خانه هایی که در مسیر آب قنات ها و چشمه ها قرار داشتند تامین شود، ورودی و خروجی آب را به گونه ای طراحی می کردند که هیچ موجود زنده ای نتواند وارد شود. برای این منظور در زیر دیوار خانه ، کانالی به شکل زاویه منفرجه می ساختند تا آب از یک سمت با ارتفاع مناسبی پایین رفته و از سمت دیگر بنا به قاعده ظروف مرتبط بالا بیاید و از آنجا که شکل این کانال ها به گردن و گلوی شتر شباهت دارد به چنین سازه ای “شترگلو” می گفتند که در بیشتر موارد در سایه ذوق و خلاقیت معماران هنرمند ایرانی، حوض ها، آب نماها و فواره های زیبایی نیز با استفاده از همین روش در خانه های حکام و اشراف گذشته احداث می شد تا در مجموعه درختان سرو و کاج و گل های چهار فصل و نیز درختان میوه، فضایی فرحبخش و پرطراوت پدید آید.
ویژگی های ساختمان شترگلو
در مرکز ساختمان شترگلو ماهان حوضخانه ای زیبا که با سقف بلند و گنبدی شکل و مقرنس کاری شده، قرار دارد. در اطراف این حوضخانه علاوه بر اتاق ها و رواق هایی که با گچبری های زیبا تزئین یافته اند، دهلیزهایی تعبیه شده که جریان هوا را از دو بادگیر قرینه و زیبا، پس از عبور از خنکای آبی که به طور مداوم از یک فواره می جوشد و در حوض و پاشویه ها جریان می یابد به فضاهای پیرامونی که برای استراحت ساکنان خانه در روزهای گرم تابستان پیش بینی شده هدایت می کند. که بی شک یکی از نبوغ آمیزترین جلوه های هنری و تمهیدات خلاق مهندسان و معماران ایرانی در مبارزه اندیشمندانه با گرمای تابستان حاشیه کویر را به نمایش می گذارد. هوای پاک و سالمی که بدون مصرف هرگونه سوخت و هزینه ای طراوت و شادابی کوهستان را تداعی می کند.
این ساختمان کم نظیر به جهت استفاده از آجرهای سفالی در پوشش سقف و شیب بندی مناسب و دقیق از آفت نفوذ آب باران در امان مانده و به رغم گذشت سالیان در مجموعه آثار تاریخی دیار کریمان تا امروز که سازمان میراث فرهنگی، گردشگری صنایع دستی استان عزم خود را برای مرمت و بازسازی آن جزم کرده است، استوار و پابرجا باقی مانده است. حتی اگر قنات وکیل آباد ماهان نیز از جوشش افتاده باشد، این بنای ارزشمند می تواند با استفاده از آب چاه حالت نخستین را بازیافته و به عنوان یک واحد پذیرایی سالانه مورد استفاده هزاران نفر از گردشگران ایرانی و خارجی قرار گیرد.
واقعیت این است به رغم اینکه برخی قسمت های بنا در زیر تازیانه بی مهری و کج ذوقی های صاحبان ملک تخریب شده و جراحات بی تفاوتی نسبت به میراث تاریخی بر جای جای این اثر بی بدیل و زیبا بدچشمی می کند، ولی انگاره های ارزشمندی در گچبری، مقرنس کاری، تارمی های آجری، سنگفرش فضاهای درونی حوضخانه، درب های چوبی زیبا با شیشه های مشبک و رنگی، ستون ها و سرستون های شکیل که با گچبری های هنرمندان تزئین یافته اند. آجرکاری های زیبا در نمای بیرونی، نوع مصالح به کار رفته در مسیر آب، فضای مشجر اطراف ساختمان و… وجود دارد که همه و همه از جاذبه های پرطرفدار شیفتگان معماری سنتی ایران به شمار می روند و لذا بر مسئولان سازمان میراث فرهنگی است که با استفاده از اعتبارات ضروری نسبت به مرمت و بازسازی ضربتی این بنا اقدام کنند. تا ضمن حفاظت از این میراث کهن گرانبها، که بی شک در منطقه جنوب شرق اثری بی نظیر و یگانه به حساب می آید زمینه استفاده گردشگران نیز از آن فراهم آید. چرا که هرگونه تعلل و مسامحه در بازسازی و استفاده بهینه از این اثر تاریخی خسارتی است که به جهت از دست دادن زمان ندامت و پشیمانی تنها حاصل آن خواهد بود.
