آسیاب اشکذر در شهر اشکذر که در فاصله 20 کیلومتری شهر یزد و در عمق 20متری زمین قرار دارد وعرض آن 80/4متراست، که آثار موجود مربوط به قرن هشتم هجری و در زمان سید رکن الدین ساخته شده است . این آسیاب در قرن دوازدهم ه . ق ساخته شد و یکی از بزرگ ترین آسیاب های ایران به شمار می رود .
این آسیاب مربوط به دوره ایلخانی ، علینقی خان ( پسر محمد تقی خان ) است ، قدیمی ترین آسیاب استان یزد و یکی از بزرگ ترین آسیاب های ایران به شمار می رود . سنگ این آسیاب با آب قنات ” همت آباد ” می چرخیده است و در عصر آبادانی یگانه آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده است که ساعتی سی و پنج ” من شاه ” یعنی 210 کیلوگرم آرد از زیر سنگ های پرقدرت آن به دست می آمد .
دالان شیب دار راه ورودی به صحن اصلی آسیاب ، پنجاه و شش متر طول و 4/1 متر عرض دارد . مصالح آسیاب تماماً از آجر و ترکیب سقف و مقرنس کاری صحن اصلی بان نقوش هندسی آن ، از ابتکار های جالب توجه معماری ایرانی است .
صحن اصلی آسیاب به شکل مثمن ( هشت ضلعی ) است که چهار ضلع آن هر کدام چهار و هشتاد و چهار ضلع دیگرش هر کدام دو و هفتاد و پنج است . هر یک از اضلاع کوچک غرفه ای به عمق یک متر دارد و در دو ضلع شرقی و غربی دو اطاق با جلو خانی تعبیه شده که غرفه جنوبی صحن ، محل دستگاه آسیاب یعنی دول و آخوره است .
سقف صحن آسیاب گنبدی شکل است بدین معنی که بر بالای غرفه ها گنبدی زده شده است و از کمره گنبدی شکل کثیر الاضلاع هشت ضلعی به خود گرفته و به صورت گنبد تازه ای که در آن هست درگاه برای نور و هوا قرار داده اند ساخته شده است . بالاخره گنبد با کاسه ای که کثیر الاضلاع سی و دو ضلع است خاتمه می یابد .
یکی از عوامل تزیینی این بنا سبک آجر کاری و تقسیمات آن در قسمت یا محوطه اصلی آسیاب و کاربندی های آجری است که از هشت شروع و به سی و دو ختم می شود .
