مرداب انزلی، در شمال ایران، واقع در استان گیلان و در کنار بندر انزلی است، در این تالاب گونه های مختلفی از آبزیان و پرندگان زندگی می کنند ، هم چنین دارای نیلوفر های آبی معروفی است.
در حاشیه ی جنوبی مرداب انزلی روستایی با قدمت تاریخی زیاد و در عین حال بسیار زیبا و دیدنی با نام آشنای ( آبکنار ) خودنمایی می کند که بیشتر محصولات باغی وصیفی و دریایی منتصب به انزلی از دیر باز توسط کشاورزان و صیادان زحمت کش این روستا تامین می شده و هم اکنون نیز چنین است. گفتنی است روستای آبکنار در اصل شبه جزیره ایست که توسط مرداب و رودخانه سیاه گیشه ( عروس سیاه ) و تالاب هنده خاله و اسفند سر ( معروف به ماهروزه ) در آب محاصره شده و از جنوب مرداب به گسکرات و جاده ترانزیت پونل و انزلی – آستار راه دارد.
روستای آبکنار با دارا بودن اقلیمی منحصر بفرد مکان مناسبی جهت گردشگری و ماهیگیری در ایام تعطیلات پایان هفته و سایر ایام سال می باشد.
موقعیت جغرافیائی
تالاب انزلی، در ساحل جنوب غربی دریای خزر ، در غبر دلتای سفید رود و در جنوب بندر انزلی ، در استان گیلان واقع شده و از قسمت غرب کپورچال و آبکنار ، از جنوب به صومعه سرا و بخش های رشت محدود شده و در مختصات جغرافیائی 37 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 25 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است . محدوده آب آن شامل چهار بخش یا حوضچه آبی به شرح زیر است : تالاب ماهروزه که سابقاً به نام خلیج کپورچال نامیده می شد در بخش غربی ؛ تالاب سیاه کشیم در جنوب غربی ، تالاب شیجان در بخش شرقی و بخش مرکزی . این چهار بخش از نظر خصوصیات فیزیکوشیمیائی ، مرفولوژیک ، فیتواکولوژی و جغرافیائی دارای تفاوت های چشمگیر بوده و سیستم های متفاوتی را ارائه می نمایند .
محدوده آب تالاب انزلی را می توان در مساحتی بالغ بر 100 کیلومتر مربع تصور نمود و اختلاف نظر در میزان وسعت آن به این دلیل است که از آخرین محاسبات تعیین حریم آن سال های درازی می گذرد و از حدود سی سال قبل که این پهنه آبی و رسوب های آن را 400 کیلومتر مربع اعلام نموده اند هنوز اقدام مهمیاز طرف سازمان های مسئول برای تعیین مساحت دقیق آن به عمل نیامده و نوسان های آب دریای خزر نیز در بر هم زدن کلیه برآورد ها مؤثر بوده است . اما محدوده آبریز آن دارای وسعتی معدل 3740 کیلومتر مربع می باشد که در حدود 2000 کیلومتر مربع آن دشت و بقیه زمین های کوهستانی و کوهپایه است که از سمت شمال به دریای خزر ، از جنوب و غرب به انتهای شیب سلسله جبال البرز و کوه های تالش و از جانب شرق به دلتای رودخانه سفید رود محدد می گردد . آبهای وارده به تالاب از طریق رود ها ، نهر ها و زهکش های زراعی واقع در حوزه های آبریز کاسه ای شکل صورت می گیرد . عمده رود های منتهی به آن از کوه های تالش سرچشمه گرفته و در مسیر پرشیب خود به دشت می رسند . دیگر جریان های ورودی ، مربوط به آب های اضافی و برگشتی مزارع تحت آبیاری می باشند که بیشتر در شرق تالاب واقع شده اند .
از رود ها و زهکش های طبیعی منتهی به تالاب ، از غرب به شرق می توان کچلک ، سیاویزان ، شیله سر ، بهمبر ، بیجار خاله ، مرغک ، خالکائی ، اسفند ( سیارودخان ) ، کلسر ، چمثقال ( ماسوله رودخان ) ، نرگستان ( روکو ) ، کانال مادر ( سیابی ) ، گاز رودبار ( لاکسار ) ، سیاه درویشان ، هند خاله ، گازگیشه ، باغبان خاله ، پیربازار و خمام رود را نام برد . رود های منطقه فومنات که تأمین کننده بخش مهمی از آب های تالاب هستند پس از عبور از دره های تنگ و باریک و سنگی به مناطق دشتی رسیده در اراضی پست حاشیه تالاب به یکدیگر متصل می شوند و به صورت مجاری آبی وارد تالاب می گردند . در سفرنامه ها و مدارک تاریخی از رود های متعدد دیگری نیز نام برده شده که اکنون بسیاری از آنها از جریان افتاده و از بین رفته اند .
کلیه آب های ورودی به تالاب توسط 5 روگا ( مجرای آبی یا معبر ) و از طریق کانال غازیان به دریا تخلیه می شوند . تفاوت این روگا ها با رود ها و دیگر مجاری در تغییرات شدید آبدهی آنهاست و به ترتیب از غرب به شرق عبارتند از : تازه بکنده ( شنبه بازار یا پاشاروگا ) ، نهنگ روگا ، راسته خاله ، پیربازار روگا و سوسرروگا . سه روگای اخیر در نزدیکی زیر پل غازیان به یکدیگر متصل می گردند و سپس با الحاق به نهنگ روگا و در محوطه بندر گاه به شنبه بازار روگا و عبور از کانال کشتیرانی و گلوگاه دو موج شکن ( تنها راه ارتباطی تالاب با دریا ) وارد دریای خزر می شوند . هرچند که هر سال 4/2 میلیارد متر مکعب آب وارد این پهنه آبدار می گردد اما به دلایلی که اشاره خواهد شد ، عمق تالاب در فصل بهار به بیش از 5/2-5/1 متر و آنهم در قسمت غربی که دارای حوضه آبی وسیع تری است نمی رسد . بخش شرقی تالاب دارای حداقل عمق می باشد . در بررسی مراحل تکوین و شکل گیری تالاب به نظرات و فرضیات مختلف و متعددی برخورد می نمائیم که عمده ترین دلیل پیدایش آن را با کاهش سطح آب دریای خزر در قرن سیزدهم میلادی همزمان با شکل گیری شبه جزیره انزلی مرتبط دانسته اند . به تعبیری دیگر ، تالاب انزلی گودرفتگی حاصله از تکتونیک می باشد که با پسروی آب دریای خزر تا حدودی از دریا جدا افتاد و با تیغه ماسه ای که از حرکات دریا و امواج آن ایجاد شده تشکیل گردیده است .
اهمیت و ارزش تالاب انزلی
تالاب ها در مجموع دارای ارزش ها و فوائد بسیار زیادی بوده و از نظر اکولوژیکی و اقتصادی می توانند در ابعاد منطقه ای و یا بین المللی مطرح باشند . تالاب انزلی جدا از این ارزش ها نبوده و اهمیت های چندگانه آن چهاز نقطه نظر بین المللی و چه داخلی به جز مسائل اکولوژیک و زیست محیطی ، نقش خاصی در جغرافیا و حیات اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی منطقه دارد.
از جنبه های اجتماعی ، نقش علمیآن در زمینه های مختلف جانور شناسی ، گیاه شناسی و اکولوژی ناشناخته نیست و محققین می توانند از آن به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی رایگان در زمینه های گوناگون استفاده نمایند.
نقش فرهنگی و تاریخی تالاب انزلی در فرایند زمان روشنگر اهمیت بی شمار آن در زمینه شکل گیری اجتماعات انسانی است به ویژه که در سده های اخیر این ناحیه به عنوان گذرگاه فرهنگی دروازه اروپا مطرح بوده و مؤثر ترین معبر تماس و ارتباط با دیگر فرهنگ های غربی را ایجاد نموده است . نباید فراموش کرد که گذر اکثریت سیاحان ، جهانگردان و تاریخ نویسان از این طریق صورت می گرفته است.
وجود مناظر و چشم انداز های کمیاب و بدیع موجود در تالاب همواره جذبه خاصی را برای علاقمندان به طبیعت و نیز گردشگران گریزان از غوغای شهر ها ، ایجاد کرده است . اگر تفریح و تفرج و اساساً گذران اوقات فراغت را که یکی از نیاز های اصلی انسان بشمار می رود در کنار ورزش ها و سرگرمی هائی چون ورزش های آبی در این مناطق مورد بررسی قرار دهیم در می یابیم که این پهنه گسترده . آرامش روحی بسیاری از گردشگران ایرانی و حاشیه نشینان شهری و روستائی خود را فراهم نموده است .
از نظر هیدرولیک ، تالاب نقش مهمی در جذب سیلاب ها داشته و جریان های تند آن را کاهش می دهد و آنها را به طور موقت به ذخیره های آب تبدیل می کند که نتیجه لایه های آبده زمین نیز غنی می شود . وجود پدیده آبی چون تالاب انزلی به عنوان مانعی در مقابل هجوم ده ها رودخانه بزرگ و کوچک که با شیب تند از کوه های البرز و طالش به سمت اراضی پست ساحلی سرازیر می شوند ارزش فوق العاده زیادی دارد . طبیعت سیلابی این رود ها بدون وجود تالاب به مثابه یک مخزن با ثبات ، قادر خواهد بود اختلالات آشکاری در کانون های جمعیتی و سکونتی متمرکز در دشت گیلان پدید آورد.
با توجه به وجود گیاهان مختلف آبزی در تالاب انزلی ، این بستر تقریباً متراکم از انواع رویش های گیاهی به عنوان یک پالایشگاه طبیعی جهت جلوگیری از گسترش آلودگی های رو به تزاید مطرح می شود زیرا تحقیقات علمی انجام شده توسط دانشمندان نشان می دهد که برخی از گیاهان آبزی قادر به جذب و تقلیل ترکیبات آلی و معدنی موجود در فاضلاب ها بوده و با عمل خود پالائی به صورت های فیزیکی ، شیمیائی و بیولوژیکی مهمترین مشکل تالاب یعنی آلودگی را کاهش می دهند . گونه های گیاهی نظیر نی ، پیزر آبی ، عدسک ابی ، اسپیرودلا و سراتوفیلوم شناور که به میزان و تراکم زیاد در تالاب انزلی مشاهده می شوند دارای چنین خصوصیاتی هستند . پوشش گیاهی موجود در تالاب ، عامل مهمی در جلوگیری از فرسایش کرانه های ساحلی است . سیستم های ریشه ای این گیاهان به حفظ خاک کمک میکند و حرکات موئینه ای از عدم ثبات جلوگیری کرده و باعث می شود تا لایه های سطحی شسته نشوند . برای آن که تالاب انزلی به عنوان یک واحد اقتصادی در راستای تولیدی خود به نحو مطلوب قرار گیرد باید توانهای تولیدی آن و نیز روشها و تکنیک بهره برداری اصولی از آن شناخته شود . اما از آنجا که فرایند تولید اقتصادی تالاب به طور عمده توسط طبیعت صورت می گیرد ، تنها هزینه لازم برای تداوم روند تولید ، سالم نگهداشتن آن و جلوگیری از درهم ریختن معادلات تعادل زیستی و محیطی آن است . ذیلاً مهمترین توان های اقتصادی تالاب انزلی را مورد بررسی قرار می دهیم :
ارزش کشاورزی :
نقش تالاب انزلی در افزایش محصولات کشاورزی انکار ناپذیر است . استفاده از منابع ذخیره آب شیرین تالاب انزلی در امور آبیاری و زراعت و در نتیجه رشد فعالیت های کشاورزی و دامداری در اراضی حاشیه ای و غرقابی اهمیت و ارزش تالاب را روشن می سازد . مراتع نیمه غرقابی حاشیه داخلی تالاب انزلی در فصول بهار و تابستان که اراضی جلگه ای زیر کشت برنج است مورد استفاده دامها قرار می گیرد و حضور آشکار گاومیش ها در این مناطق را می توان نوعی سازگاری با اکوسیستم تالابی دانست. صد ها سال است مراتع مزبور که قرق نامیده می شوند مورد بهره برداری روستائیان حاشیه و حتی مناطق دور دست استان قرار می گیرند و چنین قدمتی ، دامداری منطقه را هر چند که به صورت یک فعالیت جنبی است ، رونق فراوان داده است.
محل پرورش ماهی ها :
وجود محیط آبی زنده ای مانند تالاب انزلی در کنار دریای خزر و امکان ارتباط وسیع آن با دریا عملاً ، همانگونه که در طول زمان معمول بوده ، محیط مطلوبی برای تخم ریزی انواع ماهیان فراهم می سازد . از گذشته های دور تا امروز پهنه آبدار تالاب و رود های ورودی به آن و کانال ارتباطی با دریا همواره پذیرای ماهیان با ارزش اقتصادی- شیلاتی بوده است . این ماهی ها با مرغوبیت غذائی ویژه ، بر تأمین عوایدی برای اهالی ، در انطبقا با ذائقه عمومیاز کیفیت خوراکی برتری برخودار می باشند . وجود 20 گونه ماهی در تالاب انزلی تأیید شده است ؛ 11 گونه از این ماهی ها بومی ، 8 گونه مهاجر و 1 گونه نیمه مهاجر هستند . ماهیان مهاجر نظیر ماهی سفید و سوف برای تخم ریزی و زاد و ولد به تالاب آمده و پس از تخم ریزی مجدداً به دریا باز می گردند . ماهیان بومی مانند کپور و اردک ماهی بطور دائم در تالاب زیست می کنند . مهمترین ماهی های تالاب انزلی عبارتند از : ماهی سفید ، سوف ، سیم ، اردک ماهی ( شوک ) ، کلمه ، ماش ، کپور ، سیاه کولی ، لای ماهی ( هشترخان کپور )، شاکولی، اسبله و چند ماهی دیگر.
در بررسی علل روی آوردن ماهی های دریای خزر ، به تالاب انزلی ( غیر از ماهی کفال و اکثر شک ماهیان ) به این نتیجه می رسیم که تغییرات درجه آب دریا و شرایط محیطی تالاب به صورتی است که این زیستگاه را مساعد ترین محل برای تخم گذاری ماهیان و پرورش طبیعی بچه ماهی ها ساخته است زیرا آب رودخانه ها در گذر از جنگل و جلگه انواع مواد مغذی و املاح مختلف و اکسیژن را به همراه برده در تالاب جای داده اند . از سوی دیگر تالاب انزلی با داشتن آب شیرین و انواع گیاهان و حیوانات آبزی از نظر تغذیه ، زیستگاه بسیار مناسبی برای ماهی ها بشمار می رود . بدین جهت می توان گفت که این تالاب بطور سنتی و طبیعی ، جولانگاه و محل تخم ریزی انواع ماهیان دریائی و رودخانه ای است . جریان ملایم آب و آرامش نسبی آن در تالاب ، امکان آمیزش اسپرم ماهی نر با تخم ماهی ماده را در شرایطی مطلوب فراهم ساخته است و ریشه و ساقه گیاهان آبزی ، محل چسبندگی خوبی برای لاروها بشمار می آیند.
آب شفاف و زلال تالاب که در نتیجه ته نشین شدن رسوب های محلول موجود در آن حاصل می شود با امکان استفاده از نور و تابش آفتاب و همچنین داشتن گرمای مناسب محیط اکولوژیکی مناسبی برای باز شدن و تکامل لاروها ایجاد می کند . بدین ترتیب هر سال گله هائی از انواع ماهیان برای تخم ریزی و تولید مثل به تالاب انزلی روی می آورند . این ماهی ها منبع و منشأ عظیم صیدی هستند که به وسیله صیادان به انواع مختلف در تالاب انزلی صورت می گیرد.
در سال های بحران بر اثر عدم توجه کافی به امر حساس تخم ریزی ماهی ها در تالاب نه تنها آمد و شد ماهی در تالاب کاهش یافته بلکه به دنبال آن امکان تولید مثل نیز به مراتب محدود و دشوار شده است. همانطور که قبلاً گفته شد عواملی از قبیل رفت و آمد قایق های موتوری ، آلوده شدن آب های مجاری ورودی ( روگا ) به روغن های سنگین و مواد شیمیائی سمی ، صید بی رویه در زمان تخم ریزی ، آلودگی های ناشی از مصرف سموم گیاهی و کود شیمیائی در مزارع اطراف ، به مقدار زیادی ، فعالیت های صید و صیادی در تالاب را کاهش داده است . از این رو جریان طبیعی تخم ریزی و صید که در گذشته معمول بوده امروزه با محدودیت ها و مشکلات زیادی همراه است.
برقراری شرایط زیستی مساعد ، فراهم آوردن امکانات روی آوری ماهیان به تالاب و تنظیم تقویم صید مناسب و کارآمد ، هر چند که نیازمند برنامه ریزی و زمان بندی اجرائی نسبتاً درازی است لیکن تنها راه تجدید حیات و احیای نقش زیستی تالاب برای تخم ریزی ماهیان به طور طبیعی است . بازسازی اکولوژیکی تالاب می تواند نه تنها اهمیت اقتصادی تخم ریزی و صید را در تالاب تجدید حیات بخشد بلکه همزمان با آن می توان با استفاده از روش های جدید ، به امر تخم ریزی مصنوعی در تالاب نیز پرداخت . این سرمایه گذاری با اندک هزینه ای به راحتی بازگشت خواهد شد.
زیستگاه پرندگان مهاجر :
تالاب انزلی یکی از بهترین و مناسب ترین زیستگاه ها برای گونه های مختلف پرندگان آبزی مهاجر است . دهها گونه از پرندگان مهاجر در مسیر مهاجرت و سفر زمستانی خود تالاب انزلی را برای زمستان گذرانی انتخاب میکنند . اصولاً حوضه دریای خزر از مهمترین مناطق زیستگاهی پرندگان آبزی مهاجر میباشد که در مرکز توزیع جغرافیائی جمعیت غازها و اردکهای غرب سیبری و خزر و نیل واقع شده و هر سال در این مسیر پرواز بیش از 10 تا 12 میلیون از پرندگان مهاجر نظیر غاز ، قو ، اردک ، مرغابی ، چنگر ، خوتکا و دیگر پرندگان شناگر به مهاجرت میپردازند . اراضی پست مناطق جنوبی خزر ، که تالاب انزلی مهمترین واحد آبی دارای شرایط اکولوژیک آن است ، بسیاری از این رندگان را جذب میکند .
نقش دیگری که پرندگان آبزی مهاجر به عهده دارند کنترل امراض و آفات گیاهی در آب بندها و آبگیرهای حاشیه تالاب است . پرندگان آبزی اروپا سطح بستر کم عمق آبگیرها را ، که در فصل زراعی به شالیزار تبدیل میشوند ، در جستجوی دانه های گیاهی و لاروها بر هم زده و نوعی مبارزه را با انواع آفتها به ویژه شایع ترین آنها ، که کرم ساقه خوار برنج است ، شروع میکنند . فضولات صدها هزار پرنده مهاجر از یک سو موجبات صرفه جوئی در مصرف انواع کودهای شیمیائی را فراهم میسازد و از سوی دیگر خاک را به مراتب حاصلخیز تر و بارورتر مینماید . اگر زیانهای بیشمار مصرف کودهای شیمیائی نظیر ایجاد اختلال در میکرو ارگانیسمهای خاک و آلودگیهای مختلف و سایر خسارات محیطی را در نظر بگیریم اهمیت کود حیوانی یعنی فضولات پرندگان مهاجر و منافع سرشاری را که از این طریق متوجه کشاورزی گیلان میشود در مییابیم .
صرفنظر از منافعی که وجود پرندگان مهاجر یعنی مهمانان زمستانی تالاب انزلی برای گیلان دارند و در سطور بالا به آنها اشاره شد از نظر شکار و فروش این پرندگان نیز سودهای قابل توجهی عاید صیادان و ساکنان اطراف تالاب میشود . در گذشته ، شکارچیان با استفاده از روشهای سنتی ، پرندگان مهاجر را شکار کرده گذشته از تأمین نیازهای غذائی خانواده مازاد مصرف خود را به بازار عرضه میکردند . متأسفانه صید و شکار در تالاب انزلی از صورت صحیح و اصولی خارج شد و موجبات ضررها و زیانهای فراوانی را فراهم ساخت که در بسیاری از موارد جبران ناپذیر است . از نکاتی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد فراهم آوردن امکاناتی برای تخم گذاری این پرندگان و محافظت آنها در فصل تخم گذاری برای تداوم بهره برداری از این منبع عظیم غذائی است . اگر در طی دوران تخم گذاری و کوچ پرندگان از شکال آنها در تالاب و اطراف آن جداً جلوگیری نشود چرخه و جریان طبیعی تولید مثل آنان مختل شده و آمار جمعیت آنها چنان که میبینیم هر سال کمتر از سال قبل خواهد شد .
محل تخم ریزی آبزیان :
آبزیانی نظیر خرچنگ ، قورباغه ، زالو ، کرم و امثال آنها در مرداب انزلی زیست می کنند که ارزشهای اقتصادی و اکولوژیکی ویژه دارند ؛ به عنوان مثال در سالهای قبل صدور قورباغه و طی سال های اخیر صدور خرچنگ دراز به خارج از کشور مبالغ قابل توجهی ارز وارد کشور ساخته است .
آبزیان بزرگ و کوچک که در محیط مردابی ، تولید مثل و رشد میکنند ، حتی اگر برای انسان نیز مستقیماً مورد مصرف نداشته باشند ، در چرخه تغذیه آن دسته از حیوانات آبزی که به مصرف تغذیه انسان میرسند نقش بسیار مؤثری ارند . انواع کرمها ، زالو ها ، حشرات و حیوانات کوچک دیگری که در تالاب وجود دارند به مصرف تغذیه بسیاری از ماهیان و پرندگان میرسند . در چرخه طبیعی اکوسیستم محیط مردابی حتی این جانوران کوچک نقشی بس مهم دارند از این رو حفظ تالاب از دیدگاه مزبور نیز حائز اهمیت فراوان است .
حاشیه تالاب :
منبع تأمین کننده آب تالاب انزلی ، رودخانه های بزرگ و کوچکی هستند که به آن می ریزند . با توجه به نظام بارندگی در ناحیه تالاب و حوزه آبخیز آن نوسان های سطح اب در فصول مختلف ، تغییر می یابد . به تبعیت از حجم آب دریافتی نیز ، سطح آب ، بالا و پایین میرد و در فصول مختلف ، پسروی و پیشروی میکند . در نتیجه چنین روندی ، کناره های ساحلی تالاب بخصوص در فصل تابستان با برخورداری از قدرت رویش بسیار قابل ملاحظه خاک از گیاهان مرتعی پوشیده میشود . این گیاهان عمدتاً به مصرف تغذیه دامهای محلی می رسند و بدین طریق ، نگهداری دام در جوار فعالیت های دیگر برای خانوارهای روستائی ساکن کناره های تالاب ، امکان پذیر می گردد .
هرچند امروزه استفاده از مراتع فصلی کناره های تالاب ، در شکلی منظم انجام نمی گیرد لیکن میتوان با برنامه ریزی معین ، توان چراگاهی و مرتعی زمینهای حاشیه تالاب را در سطح قابل ملاحظه ای افزایش داد . با توجه به اینکه دامهای عمده نگهداری شده در کناره تالاب از نوع دام بزرگ (گاو و گاومیش) است ، می توان به اهمیت بازدهی اقتصادی تالاب ، از نظر تأمین غذای دام و از این طریق غذای انسان به عنوان یک توان اقتصادی پی برد .
منابع گیاهی :
از دیرباز مسکن بسیاری از مردمان این دیار متکی بر مصالح بدست آمده از تالاب انزلی بوده است . وجود انواع گیاهان آبزی نظیر نی که در اصطلاح محلی لوله نام دارد برای پوشش زیر سقف بام های خانه های شهری و روستائی استفاده های متعددی را عرضه می نماید و نیز حصاربندی های پیرامون خانه های روستائی و باغ ها با استفاده از انواع نی انجام می گیرد . همچنین گیاهانی که در کناره های تالاب می رویند به طور سنتی مورد استفاده زیادی در صنایع دستی محلی دارند . نی و گیاهان ساقه بلند علاوه بر کاربردی که در کار های ساختمانی دارند در تولید انواع صنایع دستی نیز مورد استفاده قرار می گیرند .
نگاهی به گذشته و قابلیت های کارآیی محصولات تولیدی بخوبی نشان می دهد که قبل از عمومیت یافتن محصولاتی نظیر موکت ، فرش ماشینی و … بافت و مصرف حصیر به عنوان یک مفپوش متناسب با شرایط زیستی و آب و هوائی از اقبال زیادی برخوردار بوده است .
انواع گیاهان موجود کاربرد های متفاوتی برای تولید محصولات مختلف دارند . منابع گیاهی هر یک برای ساختن محصول معینی به کار می روند . تولید کالاهائی نظیر حصیر ، جارو ، زنبیل ، سبد ، سفره و … از دیر باز در نواحی اطراف تالاب ، معمول بوده است . صنایع دستی به عنوان یکی از اشتغالات فرعی خانوار های روستائی و حتی شهری در کنار مشاغل اصلی از منابع درآمد قابل توجه آنان به شمار می آید . هرچند که امروزه با عمومیت یافتن مصرف کالا های پلاستیکی ، صنایع دستی به رکود گرائیده ، لیکن توجه روزافزون به تولیدات دستی مخصوصاً در میان گروه های جوان می تواند بازار وسیع مصرف آن در گذشته را احیا کند . برای این منظور لازم است کمک های فنی و الگوئی و متناسب با فرهنگ مصرفی کشور در اختیار تولید کنندگان قرار گیرد .
نباید فراموش کرد که شیوه تولید کالا های حصیری و تکنیک های به کار برده شده در تولید آن نسبت به گذشته تغییر چندانی نیافته است ، از این رو لازم است پا به پای تجدید تولید این محصولات ، نوعی کنترل کیفی و بهسازی مواد اولیه آن نیز صورت گیرد . تقویت و تشویق صنایع دستی متکی بر گیاهان مردابی می تواند به عنوان یکی از منابع درآمد مهم خانوار های روستائی ، به ویژه برای زنان و دختران در سنین فعال ، باشد . بدیهی است که سازمان یابی توزیع آن از طریق شرکت های تعاونی و برآوردن خدمات مورد نیاز متقابل از نکات برجسته توجه به این امر به شمار میرود . با حمایت از سنایع دستی حصیری که سنت دیرینه ای در کناره های تالاب انزلی دارد نه تنها یک صنعت محلی و ملی احیا می شود بلکه فرهنگ مصرفی مردم ، از کالا های وارداتی مشابه به کالاهای محلی و کارآمد سوق داده شده ، بدین ترتیب اقتصاد ناحیه ای بیش از پیش تقویت می گردد.
حمل و نقل در تالاب :
قبل از آن که حمل و نقل زمینی و استفاده از وسائط نقلیه موتوری عمومیت یابد حمل و نقل آبی در تالاب انزلی نه تنها اهمیت محلی داشت بلکه دارای ارزش برون مرزی نیز بود .
کشتیهای حامل کالا از بندرهای روسیه برای تخلیه بار و بارگیری کالاهای خود از طریق روگاه های موجود وارد تالاب شده خود را به پیربازار ( پیش بندر شهر رشت ) می رساندند و پس از تخلیه بارگیری مجدداً از همان راه به دریا باز می گشتند . با اتمام ساختمان اسکله و لنگرگاه انزلی و احداث موج شکن آن بتدریج رفت و آمد کشتی ها به داخل تالاب متوقف شد . در مقابل آمد و شد قایق ها برای حمل و نقل داخلی بویژه بعد از موتوریزه شدن قایق ها تشدید یافت . اهمیت ارتباطی تالاب ضمن دارا بودن ارزش اقتصادی به دلیل موتوریزه شدن آن صدمات و ضایعات زیست محیطی فراوانی به بار آورده است . رفت و آمد قایق های موتوری از یک طرف برای نقل و انتقال کالا ، ضرورتی اجتناب ناپذیر است . از طرف دیگر بسیاری از قایق ها برای گشت و گذار در تالاب در حرکتند که توجه به آنها نیز به جای خود حایز اهمیت است . هرچند که هر دو مورد ، ارزش اقتصادی خود را دارد ، لیکن توجه به ایمنی و رعایت ضوابط زیست محیطی به ویژه از نظر ایجاد سر و صدا و یا آلودگی آب به روغن های سینگین و سبک نفتی از جمله مسائلی هستند که در بهره گیری از توان اقتصادی حمل و نقل تالاب باید مورد توجه قرار گیرند.
برای جلوگیری از آسیب های احتمالی ناشی از سر و صدا و آلودگی شیمیایی حاصل از رفت و آمد قایق ها همچنین برای اینکه گردش امر ارتباطات آبی معمول بر روی تالاب در شکل خود دچار اختلال نگردد ، می توان مسیر های حمل و نقل و رفت و آمد قایق ها را با تهیه نقشه های مربوط بدان مشخص ساخت و هریک از مسیر ها را به مقاصد و هدف های معین اختصاص داد .
ارزش فراغتی و جهانگردی :
تالاب انزلی با جزایر متعدد خویش دارای چشم انداز بسیار زیبائی است که مشتاقان طبیعت را به خود جلب می کند . وجود جاذبه های طبیعی در تالاب از یک سو و نیاز فزاینده شهر نشینان به استفاده از طبیعت از سوی دیگر کشش عظیمیمیان عرضه و تقاضای فراغتی در تالاب بوجود آورده است .
به راه انداختن برخی امکانات و تأسیسات مربوط به فعالیت های فراغتی در تالاب می تواند زمینه اشتغال فراوانی برای ساکنان کناره های تالاب فراهم سازد . توان جهانگردی و فراغتی موجود در تالاب را می توان با تقاضای عظیم آن در شهر های ساحلی گیلان و مازندران ارتباط داد و از آن برای بهبود شرایط زندگی و فعال تر کردن محیط اقتصادی تالاب استفاده کرد . حضور انبوه جمعیت مسافر و افراد غیر بومیمی تواند در به جریان انداختن چرخ های اقتصادی فعالیت در زمینه های حمل و نقل ، اقامت ، مصرف کالا های تولید و صنایع دستی و دیگر موارد ، بطور جدی مؤثر باشد.
سازماندهی سفر ها و گشت و گذار ها ، در صورت برخورداری از یک نظم سیستماتیک و برنامه ریزی اصولی می تواند انبوهی از فعل و انفعالات اقتصادی را به حرکت در آورد و در زنجیره ای از مناسبات اقتصادی با یکدیگر قرار دهد .
لازمه تبدیل این توان بالقوه به توان بالفعل ، داشتن یک آگاهی درست از کم و کیف جریان های فراغتی و مستلزم ایجاد تأسیسات ساده ای در زمینه های خدماتی اقامتی و پذیرائی میباشد . بدیهی است با سرمایه گذاری اندک در زمینه های فوق و تشویق سرمایه های کوچک محلی و جلوگیری از انحصارات و اعمال نفوذ سرمایه های کلان برای سودبری فراوانمی توان اقتصاد ناحیه تالاب را از بعدی دیگر مورد استفاده قرار داد .
نظارت بر توزیع عادلانه امکانات و پراکندگی متناسب خدمات عرضه شده در زمینه های فراغتی و کنترل و هدایت درست ولی غیر مستقیم آن توسط مدیران ورزیده و کارآمد در سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی از حساسیت ویژه ای برخوردار است . این بخش از فعالیت اقتصادی تالاب ، زمینه پایان ناپذیری از توان اقتصادی محیط است که با گذر زمان ، بازدهی و حجم آن بیش از پیش تنوع و افزایش می یابد . بدیهی است که سهم اشتغالات و حجم مبادله کالائی و خدمات را از طریق این بخش نباید نادیده گرفت . تقویت نقش فراغتی و جهانگردی تالاب از جمله سازنده ترین و کارآمد ترین بخش های اقتصادی آن به شمار می رود .
از آنچه که گفته شد می توان نتیجه گرفت که حفظ و نگهداری تالاب انزلی به عنوان یک سرمایه ملی و محلی نه یک وظیفه که یک رسالت تاریخی برای تمام کسانی است که خود را در قبال جامعه مسئول میدانند . زمینه های اشاره شده در این بخش ، فقط شاخص های عمده ای از توان های فراوان اقتصادی تالاب هستند . هرچه این زمینه ها بازتر شوند و حیات و فعالیت در آن گسترش یابد مسلماً زمینه های بهره برداری جدیدتری نیز به وجود خواهند آمد . تنها از طریق یک چنین شناختی است که می توان محیط اقتصادی تالاب را به یک محیط فعال تبدیل کرد و با بهره گیری از امکانات آن ، تالاب را به دلیل نیاز وسیع بدان ، از آسیب و خطراتی که متوجه آن است حفظ کرد .
رها کردن تالاب به حال خود یعنی پوشیده ماندن توان ها و ارزش های بالقوه موجود در آن و عدم استفاده از این توانها یعنی نشان دادن ضعف و انفعال فرهنگی و عجز در مقابل طبیعت و سرانجام کمک به مرگ تدریجی تالاب .
حرکت در باز زنده سازی تالاب انزلی و جلوگیری از به هدر رفتن توان های اقتصادی عظیم آن پویشی است که نشان دهنده قدرت خلاقیت و ابتکار انسان است . با بهره گیری از امکانات فنی وسیعی که در اختیار داریم ، جای دارد با استفاده درست و اصولی از تالاب انزلی حیات آن را نیز در گردش طبیعی و دور از آلودگیهای ناشی از روند صنعتی شدن ، تداوم بخشید . رسیدن به چنین هدفی نه تنها به نیت خوب و حسن نظر زیاد ، بلکه به حوصله و مدیریت بنیادی و واقع گرایانه نیاز دارد.
