روستای کندلوس از توابع بخش کجور ، در فاصله 75 کیلومتری جنوب شرقی نوشهر قرار دارد . ( نوشهر ، شهری ساحلی در کنار دریای خزر است ) . روستای کندلوس در محدوده ای کوهستانی و در یکی از دره های زیبای رشته کوه های البراز استقرار یافته و ارتفاع آن از سطح دریا 1650 متر است . مردم روستای کندلوس ، به زبان مازندرانی ( کجوری سخن می گویند . روستای کندلوس با بافت مسکونی متراکم ، در شیب ملایم دامنه کوه پناه گرفته است . کوچه های روستا ، پیچ در پیچ و سنگفرش است . خانه های قدیمی ، بیشتر در دو طبقه با سقفی شیروانی ساخته شده اند و پوشش لت کوبی یا سفالی دارند . دیوارهای گلی ، ایوان های کوچک ، پنجره های چوبی و معماری ساده ، زیبایی این روستا را دو چندان کرده است . مصالح به کار رفته در بناهای قدیمی شامل سنگ ، گل ، خشت و چوب است . اما در ساخت خانه های جدید ، از مصالح سیمان ، گچ ، آجر ، بلوک و تیرآهن نیز استفاده می شود .
براساس نتایج سرشماری سال 1385 ، جمعیت این روستا 2500 نفر برآورد شده است . جمعیت روستای کندلوس در زمستان ها کاهش می یابد و در تابستان ها به دلیل آب و هوای خوش / و ییلاقی بودن منطقه ، افزایش می یابد . درآمد اکثر مردم روستای کندلوس ، از طریق فعالیتهای زراعی ، دامداری و باغداری تامین می شود . گروهی از مردم روستا نیز در بخش خدمات و صنایع دستی اشتغال دارند گندم و جو از محصولات عمده زراعی آن و سیب ، هلو و چارمغز از محصولات مهم باغی آن به شمار می رود . دامداری سنتی و پرورش طیور نیز در این روستا رواج دارد .
گروهی از مردم روستای کندلوس ، در کنار فعالیت های زراعی ، به تولید صنایع دستی از قبیل جوراب و نمد می پردازند . در گذشته ، بافت قالی ، جاجیم ، چادر شب ، شمد و ساخت صنایع چوبی و ابزارهای فلزی در این منطقه رواج داشته است . شرایط اقلیمی و موقعیت مناسب جغرافیایی روستا ، زمینه را برای تولید انواع گل ها و گیاهان دارویی فراهم آورده است . تولید گیاهان دارویی ، یکی از منابع مهم درآمد مردم این روستا است . پوشاک غالب مردم روستای کندلوس مانند سایر نواحی روستایی استان مازندران است ، ولی زنان این روستا در مراسم خاص ، از لباس های محلی شامل دامن پرچین ، پیراهن ، جلیقه و روسری استفاده می کنند .
براساس یافته های باستان شناسان ، پیشینه تاریخی روستای کندلوس به هزاره سوم قبل از میلاد می رسد . این روستا ، شاهد تمدن های گوناگون در ادوار مختلف تاریخی بوده و نشانه هایی از تمدن قبل از میلاد ، تمدن ایران قبل از اسلام و تمدن ایران بعد از اسلام را در خود جای داده است . وجود قبور و گورستانهای زرتشتی و مانوی ، همچنین ظروف و اشیاء قدیمی که از گوشه و کنار این منطقه بدست آمده ، از تمدن درخشان این نقطه از مازندران در دوران قدیم حکایت می کند . ناصرالدین شاه قاجار در خاطراتش از سفر به این منطقه یاد کرده است . ” کمال الملک ” نقاش نامی ایران نیز که در این سفر همراه ناصر الدین شاه بوده ، تابلویی از این دهکده ترسیم کرده که در ” کاخ موزه صاحبقرانیه ” موجود است روستای کندلوس در میان دره بسیار زیبایی در رشته کوههای البرز استقرار یافته است و چشم اندازهای بی نظیری دارد . مزارع گیاهان دارویی با رنگ های متنوع ، جلوه باغ های میوه ، سرسبزی ارتفاعات سر به فلک کشیده البرز ،.
آب و هوای مطبوع و چشمه های آب معدنی ، شکوه و جذابیت خاصی به روستای کندلوس بخشیده است . علاوه بر جاذبه های طبیعی ، وجود دو موزه مردم شناسی و گیاهان دارویی نیز در شهرت یافتن کندلوس موثر بوده است در روستای کندلوس که مردمی خونگرم و میهمان نواز دارد ، ” مجموعه فرهنگی کندلوس ” در دو طبقه و 400 متر زیربنا ، در دامنه کوه به طور زیبایی ساخته شده است . هر بیننده ای که به این ساختمان وارد می شود ، در لحظه اول چشمش به کتیبه ای می افتد که انگیزه برپایی این مجموعه را توضیح داده و شناسنامه معرفی اشیاء باستانی دهکده به حساب می آید . مجموعه فرهنگی کندلوس به قصد اشاعه فرهنگ اصیل و بومی منطقه ، با طراحی مهندسان و کمک اهالی دهکده ساخته شده است .
مجموعه اشیاء نگهداری شده در مجموعه فرهنگی کندلوس در بخش های مختلف طبقه بندی شده است . این اشیاء شامل بافته ها ، پوشاک و زینت آلات روستایی ، مجسمه ها ، نقاشی های سنتی و قهوه خانه ای ، ظروف و ابزار آلات فلزی و چوبی و اشیاء و ظروف سفالی ، چینی آلات ، وسایل روستایی از هزاره دوم قبل از میلاد تا دوره قاجاریه است . اسناد و کتب خطی ، نسخ خطی ، کلام ا… مجید ، دیوان اشعار و عقد نامه ها و فرامین نیز بخشی از این گنجینه به شمار می رود در هر گوشه این فرهنگسرا ، آثاری قرار دارد که با شناسنامه و اطلاعات دقیق ، به صورت زیبایی در کنار هم چیده شده اند و راوی فرهنگ اقوام ساکن مازندران هستند . در یک کلام ، فرهنگسرای کندلوس ، نمایشگاهی مملو از زیبائیها و تاریخ مردم منطقه مازندران است
از دیگر دیدنی های روستای کندلوس، موزه گیاهان دارویی است. موزه گیاهان دارویی مجتمع کشاورزی کندلوس در سال 1365 با هدف کشت ، پرورش ، تولید و بسته بندی گیاهان دارویی و معطر / و نیز تولید اسانس ها و روغن های گیاهی تأسیس شد . این موزه برای نخستین بار در ایران مبادرت به برپایی باغ بوتائیک ( موزه گیاهان دارویی ) در زمینی به مساحت 10 هکتار کرد . موزه گیاهان دارویی با کاشت بالغ بر 250 گونه گیاه ژنتیک ارزشمند در ایران ، به تولید و عرضه محصولات گیاهی و دارویی اقدام کرده و محصولات خود را به کشورهای مختلف جهان صادر می کند درمجموع ، روستای کندلوس به دلیل وجود موزه مردم شناسی ، موزه گیاهان دارویی ، جاذبه های کوهستانی و ییلاقی و دارا بودن مراکز اقامتی و خدمات گردشگری ، از شهرت فراوان برخوردار است. به همین دلیل ، سالانه هزاران نفر از نقاط مختلف ایران و گردشگران کشورهای دیگر ، به این روستای دیدنی سفر می کنند.
