مسایل جنسی بایدها و نبایدها (۲)

فصل دوم : مراحل رشد

این غریزه از چه زمانی شروع می شود !
 

در جواب سؤال نظرات متفاوتی وجود دارد که در اینجا آرای مختلف را مطرح و سپس به تحلیل آنها پرداخته میشود ابتدا نظریه اغراق آمیز فروید، او میگوید:حتّی مکیدن پستان مادر توسط بچه و خوردن انگشت خود، نشأت گرفته از مسئله جنسی و عشق مادر به فرزند و محبّت فرزند به مادر و دوستی بین افراد بشر و حتّی محبت خواهر و برادر، استاد و شاگرد و بالأخره تمام عواطف بشری برخاسته از غریزه و تمایل جنسی است.(31)نظریه بعدی؛ آن است که قوای غریزی از آغاز طفولیت و همراه تولّد در آدمی وجود دارد ولی تاریخ ظهور و بروز آن در افراد مختلف متفاوت است، غالباً این تصوّر در نزد برخی از والدین وجود دارد که زمینههای جنسی از حدود بلوغ بمَنَصِه ظهور و بروز میرسد در حالیکه تجارب روزمرّه خلاف آن را نشان میدهد. فراوانی بازیهای جنسی در نزد کودکان، کنجکاویهای آنان در این زمینه، وجود نظر بازیها و رغبت به خودنمایی در نزد عدهای دیگر، علاقهمندی به دستکاری خود و لمسها از سوی دیگر نشاندهنده این امرهستند که بروز مسایل جنسی در عده ای زودتر از آنچه که پدران و مادران حدس میزنند رخ میدهد!انگیزههای جنسی همچون آتش زیر خاکسترند که در برخی از حدود بلوغ ، در عدهای از مراحل نوجوانی و در بعضی حتی از مرحله 5 و6 سالگی ظاهر میشوند و عدهای از کودکان هستند که حتی هیجانات غیر جنسی را از مجرای تحریکات جنسی پاسخ داده و به آرامش میرسند، با این توجه که توسعه و اوج این حالت در سنین بلوغ و جوانی است و البته اواخر دوره میانسالی و در دوران بزرگسالی به ویژه در زمان کهولت سن، رو به ضعف میگذارد وحتی فانی می شود.(32) البته به عقیده صاحب-نظران؛ کودک بخصوص در دورهی دوّم کودکی یعنی بین3 تا 6 سالگی دارای یک نوع مبادی جنسی میباشد، این موضوع خاص انسان نیست و مثلاً میمون نیز سالها قبل از دوران بلوغ، یک نوع رفتار جنسی پیشرس دارد.(33) امّا در بررسی نظریه فروید و امثال او به خوبی میتوان دریافت که ریشهدار بودن تمام محبّتها در مسایل جنسی حرفی اشتباه است و مقوله محبت و عسق معنوی (بین مادر و فرزند، استاد و شاگرد و....) از دایره خواهشهای جنسی بیرون است. امّا به طور کلی به نظر عدهای از کارشناسان؛ دو مرحله رشد جنسی در کودک وجود دارد:
1.خود دوستی: که در تمام دوران کودکی وجود دارد و عبارت است از: رفتاری تعّدیگری و همراه با پرخاشگری با اطرافیان و همسالان خود.
2.دگردوستی: کمی قبل از آغاز نوجوانی شروع میشود که همان رفتار محبّت آمیز و تسلیم شدن در مقابل رفتار دیگران است.امّا در دوران کودکی حالاتی که معمولاً خانوادهها با آن مواجه هستند؛ خصوصاً در سنین پایینتر از شش و هفت سالگی؛ تقلید از دیگران خصوصاً بزرگترها است و اگر روابطی را دیده باشند، به اجرای آن روابط البته به صورت فقط تقلیدی میپردازند و حتی بازیهایی مثل دکتر بازی و عروس بازی و.... را شروع مینمایند. که البته باید از دور مواظب بعضی روابط انحرافی و نهایتاً کنترل آنها بود.و از سنّ تمییز که منظور سنّی که بچه تقریباً خوب و بد را میفهمد، از نگاههای معنی دار به بدن عریان دیگران تا دیدن همراه با کنجکاوی به مسایل جنسی و محبّتآمیز دیگران (مثل بوسیدن، دست گذاشتن بر یکدیگر و...) البته نه حتماً به خاطر بردن لذّت جنسی بلکه به خاطر سر در آوردن از مسایل و روابط شروع میشود، بررسیهای روانکاوی نشان میدهد که در اثر دیدنهایی از همین قبیل برای بچه لذّتی شبیه لذّت جنسی حاصل میشود، لذا روی آوردن به نگاههای دزدکانه و شوخیهای زشت را میتوان از همین قبیل شمرد.و حتی زمانی خود را به خواب میزند که از واقعه و اتفاقات پیرامون سر در بیاورد و به تماشای دیگران و روابط آنها مینشیند و اینها خود زمینه انحراف است(34) که توجّه خانوادهها باید به این نکته جلب گردد که در مقابل کودک از رفتارهای جنسی بین پدر و مادر و نزدیکان دوری شود، چرا که در این سنّ کودکان و نوجوانان از کوچکترین مسایل جنسی پیرامون با علاقه و لذّت برخورد میکنند و همین میتواند همراه با پیدایش زمینه انحراف و بلوغ زودرس باشد، و از حدود10 سالگی کودک نسبت به وقایع و روابط غریزی پیرامونبیتفاوت نیست و خصوصاً در دختران یکی دوسال پیش از پسران این تحولات رخ میدهد!بررسی بعضی از روایات در این مورد می تواند جالب توجه باشد از آن جمله:
1- عدم بوسیدن زنان و مردان نامحرم پسر و دختر بالاتر از شش ساله را و حتی در آغوش نگرفتن و نچسباندن او به خود(35)
2- وقتی دختربچهای به سن شش سالگی رسید پسر بچه او را نبوسد و هنگامی که پسر از سن هفت سالگی گذشت زن او را نبوسد(36)عدهای از صاحبنظران میگویند:چون بچهی خردسال مقداری از کارهای جنسی را بیاختیار شروع نموده از لمس آلت خود لذت برده و حالت تحریک و نعوظ برای آلت او حاصل میشود، از بوسه و نوازش پدر و مادر و دیگران لذّت میبرد، در سنّ دو، سه سالگی به اختلاف بین پسر و دختر پی میبرد، با دقت و کنجکاوی به آلت تناسلی دیگران نگاه میکند، کمی بزرگتر شد، مجذوب عکسهای لخت و عریان میشود و خیرهخیره به آنها نگاه میکند، فحشها و شوخیهای جنسی را بر زبان آورده لذت میبرد، کمکم به سوی جنس مخالف متمایل شده و در صدد خودنمایی و جلب آنان بر میآید، گاه صراحتاً درباه مسائل جنسی از پدر و مادر سؤال میکند و با همسنّ و سالهای خود در گوشهای نشسته و زمزمه و نجواهایی دارد، و بعضی مسایل را برای هم، تعریف میکنند.(37)که روش برخورد پدر و مادر در این مسایل بسیار حساس و با اهمیت است.
با توجه به گفتار گذشته، تمایل و غریزه جنسی، مخصوص دوران بلوغ و پس از آن نیست بلکه مدّتها زودتر از گمان بزرگترها، بصورت احساسی ویژه و با تحریکاتی گوناگون در رفتار پدید میآید، به طوری که طفل بدون آنکه قصد شهوترانی یا فسادی داشته باشد تحت تأثیر آن واقع میشود و از آن حرکات نوعی احساس لذّت پیدا میکند، امّا میل جنسی کودکان هم مثل بقیّه، از طریق دستگاه تناسلی شروع میشود؛ ولی در هرحال این یک نوع لغزش است که اگر با برخورد درست والدین و مربیان همراه نباشد زمینه انحرافات را پدید میآورد!از مهمترین مسایلی که اسلام برای حدود سن6 سالگی به بعد توصیه نموده جدا سازی بستر کودکان از بستر پدر و مادر است و همچنین جدایی بستر پسر و دختر از همدیگر و حتی از همجنس خود که همهی اینها برای جلوگیری از لغزشها و اختلال جنسی و همچنین پیشگیری از بلوغ زودس است، چرا که رگههایی از غریزه جنسی در کودک شکوفا شده است و نباید از آن به راحتی گذشت و در موردش سهل انگاری نمود .و از سن 7 تا 12 سالگی معمولاً تحرکات کمتری در مسایل جنسی هست ولی علایقی مثل علاقه به جنس مخالف شروع میشود که البته در حدّ دوستی با جنس مخالف است نه بهره بری جنسی ولی باید مواظب خلوت نمودن پسر و دختر حتی خواهر و برادر در این سن بود ولی در این مرحله معمولاً بازی با خود به فراموشی سپرده شده و بچه دوست دارد از دنیای اطراف و پیرامون خود آگاهی پیدا کند که روانکاوان به این دوران ، دوران اختفای جنسی میگویند(38) روانشناسان در تقسیمات خود رشد روانی و جنسی را به سه دوره تقسیم کردهاند:
اوّل : از تولّد تا 5 سالگی «پیش تناسلی»
دوّم : دوره نهفتگی از 5 سالگی تا بلوغ «مرحله احلیلی»
سوّم : دوره تناسلی یا بلوغ جنسی که در آن میل جنسی به شکل اصلی خود تجلّی مییابد و از حدود 12، 13سالگی به بعد است.(39) البته زمان شروع این سه دوره برای همه یکسان نیست.
تفاوت غریزه جنسی در کودک و بزرگسال
نمی توان مسأله جنسی کودک را جدای از بزرگسال دانست چون مسایل جنسی در کودکان همان است که در بزرگسالی پیگیری و ادامه داده میشود، عبارت است از:خود دوستی، بازی با خود، دگر دوستی و غیره!امّا آنچه در کودک است یک مرحله تکامل نیافته است که به صورت دستکاری با آلت خود میباشد، اگر چه عمق چندانی ندارد و شاید نتوان به آن تعبیر لذّّت جنسی نمود چون اغلب به صورت کشفی است ولی میتواند زمینه انحراف را داشته باشد طبق آمار نزدیک به یک سوّم کودکان کمتر از ده سال به آن دچار هستند و اگر برخورد مناسب و پیشگیرانه با آن نشود زمینه انحراف دارد.(40) در کودک این امر(بازی با آلت) به منزله یک بازی یا یک عادت است ولی ادامه آن منجر به فعالیتهای غیرطبیعی جنسی در کودکان میشود زیرا در دوران تکامل شخصیت قرار گرفته است ولی در افراد بالغ و جوان این امر (بازی کردن با آلت تناسلی) صرفاً بخاطر ارضای غریزه جنسی و راحت نمودن خود است!فرق بعدی آن است که در کودک به منزله عادت و بازی است ولی در سن نوجوانی بصورت رهایی از یک اضطراب درونی و تخلیه احساس شهوانی است!اعمال غریزه تفاوت دیگری نیز در کودک و بزرگسال دارد، زیرا در کودک غریزه همراه با مقاربت و انزال منی نیست بلکه به صورت احساس شادی است و حتی میتواند با متراکم نمودن ادرار و مدفوع و دفع آنها با فشار احساس لذت از این انقباض عضلانی داشته باشد که هم عامل کشف لذّت است و هم لذّت بردن، که در بین کودکان 2 تا 3 ساله زیاد دیده میشود.و حتی کودک برای دفع این احساس مقعد خود را بر روی چیزی مثل سرسره حرکت میدهد و از این طریق احساس لذت میکند ولی هیچ فکر خاصی از این باب ندارد و فقط دنبال شادی است در حالی که در نوجوان (در سنّ بلوغ) و بزرگسال فکر مقاربت کردن مدّتها او را به خود مشغول نموده که منجر به لغزشهای آشکار، تخیّلات و استمناء و غیره میشود.(41)

روش برخورد با مسایل جنسی کودکان
 

یکی از مسایل مهم این دوران، روش برخورد با کودک است! زیرا در این سن، کودک با سؤالات زیادی در مورد خود و دیگران روبرو است و نگاههای مرموز او هم به همین خاطراست، به واسطه همین صفت کودک، پدر و مادر از عریان شدن در مقابل فرزند باید خودداری نمایند، و پدر از بردن دختر و مادر از بردن پسر به حمّام اجتناب نماید. درحدیثی از امام صادق(علیه السلام) وارد شده، که فرمودند: مادران، نباید پسرانشان را از سن چهار سالگی و پدران، دخترانشان را از همین سن با خود به حمام ببرند، همچنین عورت کودک را باید از نظر خواهران و برادرانش، پنهان سازند (لباس مناسب در مقابل آنها پوشاند و از عریان نمودن او در مقابل آنان خودداری نمود) رختخواب آنها را از سن پنج، شش سالگی از هم جدا نمود.(42) و آموختن کسب اجازه و در زدن به هنگام ورود به اتاق دیگران اعم از اتاق پدر و مادر، خواهر و برادر یا دیگران، چرا که ممکن است با یک لحظه دیدن بدن عریان یا رفتار جنسی دیگری انحراف در کودک و نوجوان آغاز و او را تشویق به نگاههای دزدکانه نماید، آموزهای دینی تأکید در این مورد دارند نوجوان بالغ موظف است در هر وقت بدون اجازه وارد نشود، حتی کودک نابالغ که مرتب نزد پدر و مادر هست نیز آموزش داده شود که لااقل به تعبیر آیه شریفه در سه وقت (قبل از نماز صبح و بعد از نماز عشاء و هنگام ظهر که پدران و مادران به استراحت می‏پردازند) بدون اجازه وارد نشودقرآن میفرماید: ای کسانی که ایمان آورده‏اید باید مملوکهای شما (بردگانتان) و همچنین کودکان که به حد بلوغ نرسیده‏اند، در سه وقت از شما اجازه بگیرند: (یَا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوُا لِیَستَأذِنَکُم الّذینَ مَلَکَت اَیمَانَکُم وَ الّذینَ لَم یَبلُغوُا الحُلُمَ مِنکُم ثَلاثَ مَرّاتٍ مِن قَبلِ صَلوةِ الفَجرِ؛ که قبل از نماز صبح وَ حِینَ تَضَعونَ ثِیابَکُم مِنَ الظَّهِیرَة؛ در نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‏آورید وَ مِن بَعدِ صَلوةِ العِشَاء؛ و بعد از نماز عشاء!(43) بدیهی است این دستور متوجه اولیای اطفال است که آنها را وادار به انجام این برنامه کنند، چرا که آنها هنوز به حد بلوغ نرسیده‏اند تا مشمول تکالیف الهی باشند، و به همین دلیل مخاطب در اینجا اولیاء هستند. این یک نوع ادب اسلامی است هر چند متأسفانه امروزه کمتر رعایت می‏شود و با اینکه قرآن صریحاً آن را در آیات فوق بیان کرده است، در نوشته‏ها و سخنرانیها و بیان احکام نیز کمتر دیده می‏شود که پیرامون این حکم اسلامی و فلسفه آن بحث شود، و معلوم نیست به چه دلیل این حکم قطعی قرآن مورد غفلت و بی توجهی قرار گرفته! زیباتر این است که، بعد از این آیه حکم دیگری بیان شده که عبارت است از اجازه همیشگی خواستن برای ورود، بعد از بالغ شدن است مانند دیگران که درآیه 27سوره نور به آن اشاره شده و میتوان استفاده کرد که یکی از حکمتهای اجازه گرفتن کودکان تمرین برای ورود در مکانهای دیگر نیز است؛ یَا اَیُّهَا الّذِینَ آمَنُوا لا تَدخُلوُا بُیُوتاًغَیرًَ بُیُوتِکُم حَتّی تَستَأنِسُوا وَ تُسُلّمُوا عَلی اَهلِها) ای کسانی که ایمان آوردهاید، هرگز به خانهای (غیر ازخانه خودتان)بدون اجازه وارد نشوید تا مأنوس نشده(کنایه ازاینکه متوجه شما شوند) و سلام نکردهاید، در روایتی آمده است که مردی از پیامبر (صلی‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) پرسید: آیا به هنگامی که می‏خواهم وارد خانه مادرم شوم باید اجازه بگیرم؟ فرمود: آری، عرض کرد مادرم غیر از من خدمتگزاری ندارد باز هم باید اجازه بگیرم؟ حضرت فرمود: اَ تُحِبُّ اَن تَراها عُریانَة! آیا دوست داری مادرت را برهنه ببینی، عرض کرد: نه، فرمود: فَاستَأذَن عَلَیها ، اکنون که چنین است از او اجازه بگیر.(44)از آموزههای اخلاقی و تربیتی پیامبر(صلی‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) که بصورت سیره عملی به دیگران میآموختهاند نیز موارد زیادی در اخبار رسیده، نقل است روزی می‏خواستند وارد خانه حضرت فاطمه (سلام اللهعلیها‏) شوند، نخست بر در خانه آمده دست به روی در گذاشتند و در را کمی عقب زده، سپس فرمودند: السّلام علیکم! حضرت فاطمه(سلام اللهعلیها‏) پاسخ سلام پدر را داد، بعد پیامبر(صلی‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) فرمودند: اجازه دارم وارد شوم؟عرض کرد: وارد شوید ای رسولخدا؛ ایشان فرمودند: کسی که همراه من است او نیز اجازه دارد وارد شود عرض کرد: مقنعه بر سر من نیست، و هنگامی که خود را به حجاب اسلامی محجّب ساخت حضرت دوباره سلام کردند و فاطمه (سلام اللهعلیها‏) جواب داد، و مجدداً اجازه ورود برای خودش گرفت و بعد از پاسخ موافق دخترشان اجازه ورود برای همراهش که جابر بن عبد الله بود گرفت.(45) ازاین داستان کوتاه دو نکته اساسی برداشت میگردد:
1 - ضرورت اجازه گرفتن برای وارد شدن درخانه و اتاق دیگری هرچند مانند دختر محرم باشد
2- ضرورت آگاهی بخشی و اجازه خواستن از محارم برای ورود نامحرم به خانه (برای آمادگی و پوشش کامل در مقابل نامحرم).
توجّه:
ذکر این نکته نیز لازم است که آیه از کودکانی سخن می‏گوید که به حد تمییز رسیده‏اند و مسائل جنسی و عورت و غیر آن را تشخیص می‏دهند، زیرا دستور اذن گرفتن خود دلیل بر این است که این اندازه می‏فهمند که اذن گرفتن یعنی چه؟ و تعبیر به ثلاث عورات شاهد دیگری بر این معنی است.

زمان شکوفایی غریزه جنسی
 

بلوغ جنسی
 

رشد و شکوفایی غرایز جنسی در چه زمانی است؟ما انسانیم و جنبههای حیوانی و غرایزی در ما وجود دارد امّا بلوغ امری رسیدنی است نه به دست آوردنی، انسان و حیوان وقتی به سنّ معینی رسیدند، بالغ و آمادهی زندگی جدید میشوند. البته عواملی وجود دارد که بلوغ را به تأخیر میاندازد و یا باعث تسریع در آن میشود. امّا اینکه فردی بالغ نشود قریب به محال است.امّا غریزه جنسی در آغاز حیات انسان وجود دارد ولی از هنگام بلوغ خود را نمایان میسازد.(46) آزمایش اخیر روانشناسان نشان داده است این غریزه نسبت به غرایز مادری، گرسنگی و تشنگی در مرحله چهارم قرار دارد. این غریزه به طور طبیعی در دوران بلوغ خود را نشان میدهد امّا سهل انگاری در امر تربیت، وجود دوستان ناباب، دیدنها و شنیدنها و لمسهای نامشروع آن را به جلو میاندازد، جلو افتادن بلوغ جنسی این است که پیش از آنکه عقل رشد کند، این غریزه رشد نموده و امکان کنترل عاقلانهی آن وجود ندارد.در جنبهی رشد ضروری است که بین همهی ابعاد وجودی انسان تعادل باشد و رشد تن بدون رشد عقل همان میزان زننده است که رشد غریزه بدون رشد فهم و درک آن!در هر حال بلوغ به شرطی که تحت کنترل و ضابطه قرار نگیرد، عارضههای زیادی میآفریند، (که پیرامون مباحث مختلف بلوغ در این باب صحبت خواهد شد).
امّا مقدمات این کنترل باید از دوران کودکی (که عوامل آن در حال به وجود آمدن است) شروع شود و پدر و مادر بیش از هرکس دیگر در این امر مسؤولیت دارند.(47)منظور از بلوغ در این گفتار بلوغ جنسی است، زیرا بلوغ به 4 دسته تقسیم میشود:1. بلوغ جسمی (بدنی ) 2.بلوغ جنسی (شهوانی) 3.بلوغ شرعی (تکلیفی ) 4.بلوغ اجتماعی و اقتصادی .
1. بلوغ جسمی: که حدود هجده سالگی است و اکثراً اعضاء و اندامهای بدن به اوج رشد خود میرسند و فرد قیافه کودکانه خود را از دست میدهد.
2. بلوغ جنسی: زمان پیدایش غریزه جنسی ر ا شروع بلوغ میگویند.
3. بلوغ تکلیفی: پسران با ظهور یکی از علایم احتلام، رویش موی زبر و خشن بر عانه، پایان یافتن سن 15 سالگی (قمری) و در دختران پایان یافتن نهمین سال زندگی میباشد، بلوغ تکلیفی گذشته از آن که حاکی از رشد شناختی و عاطفی در حدّ خاصی است، جنبه حقوقی نیز دارد. در این زمان دختران و پسران مسؤولیت جدی تری نسبت به دستورات عبادی، اقتصادی و حقوق الهی پیدا میکنند و نسبت به اطاعت از آن دستورات مکلّف هستند.
4.بلوغ اجتماعی: وقتی انسان به مرحلهای از رشد رسید که توانست اموال خود را حفظ کند و به صورت مستقل امور اقتصادی و اجتماعی خود را بر عهده بگیرد، از نظر اجتماعی به بلوغ رسیده است و در این زمان از تحت سرپرستی و ولایت پدر یا ولی خود خارج میشود که این هم در حدود 18 سالگی تعریف شده است و در اسلام اجازه تصرّفات برای فرد هر دو بلوغ جنسی و اجتماعی شرط است.از نظر اسلام بلوغ جنسی دارای نشانههایی است که بعضی از آنها و شاید به تعبیر صحیحتر، مهمترین آنها در قرآن مطرح شده است منجمله آیه59 سوره نور که میفرماید:« وَ اِذا بَلَغَ الاَطفَالُ مِنکُمُ الحُلُمَ » زمانی که طفل به بلوغ و احتلام رسید که در این آیه زمان بلوغ با محتلم شدن و خروج منی از بدن مطرح شده است،واژه حلم (بر وزن کتب) به معنی عقل آمده است و کنایه از بلوغ است که معمولا با یک جهش عقلی و فکری توأم است، و گاه گفته‏اند حلم به معنی رؤیا و خواب دیدن است، و چون جوانان مقارن بلوغ، صحنه‏هایی در خواب می‏بینند که سبب احتلام آنها می‏شود این واژه به عنوان کنایه در معنی بلوغ به کار رفته است، البته در گفتار بعد پیرامون آیات و احادیث مربوطه بحث میشود.

بلوغ از منظر آیات و روایات
 

الف: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ(48) ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید بدانید که بندگان ملکی شما و اطفالی که هنوز به وقت احتلام نرسیده اند در وارد شدن بر شما سه مرتبه باید اجازه بگیرند!آیه اشاره به زمان بلوغ اطفال نموده که آنرا حُلم یعنی محتلم شدن نامیده است لِقال حَلمُ الرَّجُل بِالمَرأة اِذاحَـلَمَ فی نَومِه اِنَّهُ یُباشِرُها و الحُلُم بالضَّم والأِحتِلام، الجِماع فِی النَّوم(49) زمان نزدیکی نمودن و توانایی پیدا کردن یک کودک برای جماع زمانی است که در خواب محتلم شود یعنی از او در خواب، با دیدن خوابهای شهوانی و غیره منی خارج شود.در تفاسیر نیز حُلُم را به معنی رسیدن به جایی که شخص بتواند مواقعه و روابط جنسی برقرار نماید و در او حالت انزال پدیدار شود می گویند.(50)
ب: وَ ابْتَلُوا الْیَتامى‏ حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ(51) یتیمان را آزمایش کنید زمانی که بالغ شده و تمایل به نکاح پیدا کردند آنگاه اگر دانا هستند اموالشان را به آنها برگردانید.ابن عربی در احکام القرآن میگوید:وقتی به نکاح متمایل شد؛ یعنی قدرت بر وطی و عمل جنسی پیدا کرد و پسران به وسیله احتلام صورت می گیرد و دیده می شود و اگر محتلم نشد ملاک آن 15 سال قمری است؛ در دختران حیض و قاعدگی است که سنّ آن هم در دختر 9 سال قمری است.و از امام صادق(علیه السلام) نیز روایت شده است که فرمودند: «الغُلام یلقَع حَتّی یَنفَکَ ثِدیاه و تَسطَع رِیحَ اَبطَحیَه»(52) پسر قدرت بارورسازی ندارد تا آنگاه که سینه هایش گرد شده و غدد زیر بغل او شروع به فعالیت کند،در تعابیر اسلامی زمان بلوغ جنسی به معنی مرحلهای است که شخص آمادگی انجام دادن وظایف جنسی را داشته باشد که از احتلام و ترشح غدد در پسران و حیض شدن و.... در دختران نامبرده شده است.

علایم بلوغ
 

آنچه هست در حیات هر شخصی یک زمان ویژه وجود دارد و آن هم، بلوغ، که میتوان گفت از دوران نوجوانی شروع می-شود و بستگی به محیط گرم و سرد و شرایط زندگی و خورد و خوراک و... در انسانها زمان کامل شدن آن متفاوت است و امّا اصل بلوغ چیست؟دوران نوجوانی، «آستانه بلوغ » است؛ که یک دوران برزخی میباشد نوجوان نه کودک است و نه بزرگسال ، موقعیّت او طوری است که چون در آستانه بلوغ جنسی واقع شده باید خردمندانه با او رفتار شود!آنچه با نام رشد جنسی در انسان مطرح است، بلوغ میباشد. و بلوغ عبارت است از: زمانی که شخص به مرحلهای برسد که آمادگی انجام دادن وظایف جنسی خود را داشته باشد که گفته میشود شخص بالغ شده است. و از بعد جسمانی و فیزیولوژیک :بلوغ جنسی با ترشح غدد جنسی و ظهور ویژگیهای ثانوی جنسی از قبیل رویش مو در زیر بغل و اطراف آلت تناسلی وفعالیت غدد عرق زیر بغل و برخی آثار اختصاصی در دختران و پسران از جمله شروع قاعدگی در دختر و احتلام در پسر می باشد که به تفصیل اشاره خواهد شد.

(علایم مشترک)
 

که عبارت است از ویژگیهای مشترک بلوغ پسران و دختران:
الف) رویش موهای زیر بغل و بالای عورت
ب) تمایل به همجنس یا مخالف که این مطلب باید به طور دقیق مورد توجه قرار گیرد
ج) خود ارضایی و علاقه به ارضای شهوت خود
د) عشق ورزی
ه) محتلم شدن و خروج منی از بدن
و به تعبیری برای دختر و پسر بلوغ به معنی به سنّ رشد رسیدن است.(53) در دوران بلوغ غریزه خدادادی که در سرشت بشر نهفته است از استعداد بالقوه و نقص، به فعلیّت و کمال خود رسیده و مانند گلی میماند که در فصل بهار شکفته شده و به واسطه بوی خوشش و منظره دلربایش و خرّمی طراوتش هوس بلبل را به وصالش بر میانگیزد و از حالت خمودگی و افسردگی به حالت نشاط و انقلاب درونی کشیده، این انقلاب در درون و برون (جسم و روح) او تأثیر می گذارد(54) یکی از فصول مهم زیست شناسی موضوع غدد داخلی و هورمونی است که در خون ترشح می شود، عمل هورمونها از نظر علمی فوق العاده پیچیده است که این هورمونها در رشد و به بلوغ رساندن کودک نقش اصلی را دارد!معمولاً در پسران حدود 12 سالگی و در دختران 11 سالگی شروع میشود!در دوران بلوغ معمولاً قد شخص 20 تا 25 سانتیمتر اضافه میشود و این مقدار نسبت به تمام رشد و نمّو انسان اگرچه زیاد نیست امّا چون تغییر ناگهانی است به خوبی در شخص و نظر اطرافیان او احساس میگردد و موجب تعجّب است.غدد مختلف در بدن سیرتکاملی خود را پیدا می کند و در نتیجهی کار غدد تیروئید و هیپوفیز طول بدن زیادتر و قد بلندتر میشود ولی عمل رشد بدن کمکم کند میشود و دوران بلوغ در نتیجه عمل هورمون جدیدی که هیپوفیز ترشح نموده شروع میگردد و هورمونهای تناسلی از قبیل «تستوسترون» که بیضهها ترشح مینمایند و «فولیکولین» که تخمدانها ترشح میکند، شروع میگردد که این موجب تغییرات روحی و جسمی شده و در نتیجه شخص را بالغ مینماید._(55) سن شروع بلوغ برحسب نژاد و عوامل جغرافیایی و.... متفاوت است و در بین دختران از 8 تا 16 سالگی و پسران از 10 تا 17 سالگی ثبت شده است.(56)

وظیفه پدران و مادران هنگام بلوغ فرزندشان چیست؟
 

از آنجایی که دوران بلوغ دوران بحران است و فرد در سنّ بلوغ جز به میل جنسی به چیز دیگری علاقه نشان نمیدهد و سایر مظاهر زندگی برای او جلوهای ندارد وظیفه والدین و مربیان بسیار سنگین است که به چند مورد آنها اشاره میشود :
1- ازاله موهای زاید را به نوجوان گوشزد نموده، چرا که هم بهداشت فردی است و هم آموزههای شرع مقدّس
2- چگونگی تطهیر لباس و بدن آلوده به منی را به آنها یاد داده و حتّی از نجس بودن منی آنها راآگاه نموده و جدا نمودن چنین لباسهایی را از لباسهای دیگر متذکر شوند
3- احتلام را توضیح داده و مسئله جنابت و احتیاج به غسل داشتن در این حالت را به عنوان حکم دینی آموزش دهند
4- آموزش مسایل تکلیفی و شرعی و انجام واجبات به آنها که بهتر است مسایل بلوغ را مادر برای دختر و پدر برای پسر بیان کند و همچنین آشنا نمودن نوجوان با مسأله تقلید، مسأله عبودیت و بندگی.

تفاوت در بلوغ پسران و دختران
 

بطورمتوسط بلوغ پسران بین 14 تا 17 سالگی است که عبارت است از بلند شدن قد، رشد دستگاه تناسلی (رشد بیضه و آلت)، رویش مو در زیر بغل و بر صورت و بدن، دورگه شدن و بم شدن صدا بعلّت رشد حنجره، افزایش چربی پوست بدن و پیدا شدن جوشهای چرکین در صورت، در این دوره روحیه او بسیار لطیف و حسّاس است و تغییرات روحی به خوبی در او دیده میشود، سست شدن روابط با خانواده، ایجاد میل به شخص دیگری بیرون از خانواده ازآن جمله میباشد. در این حالت غالباً از اوامر پدر و مادر سرپیچی نموده و میل زیادی به داشتن آزادی رأی و عقیده دارد، غالباً در حال فکر کردن است و زمانی غمگین و گاهی خوشحال به نظر میرسد!میل زیادی به تنها بودن دارد تا بتواند در رؤیاهای خود بیشتر سیر کند، احساسات او بر عقل و منطق غلبه دارد و معمولاً بدون تفکّر به خاطر میلی که دارد به کارها دست میزند.(57) در کشور ما که در منطقه معتدله واقع شده است از اولّین علایم بلوغ جنسی پسران احتلام شبانه است که حدود 15 سالگی است،(58)و از دیگر علایم آن نعوظهای مرتب آلت تناسلی است و دیدن خوابهای شیرین (شهوت انگیز) و همچنین اگر بعضی مسائل دینی در او رشد ننموده باشد به کارهای مختلف از استمناء گرفته تا تمایل به کشیدن سیگار و موادّ مخدّر دست میزند.(59) امّا بلوغ دختران در سنین 13 تا 16 سالگی فرا میرسد و یکی از نشانههای آن قاعدگی (عادت ماهانه) است، بلوغ در دختران با تغییرات موضعی و عمومی همراه است که با یک حالت بحرانی آغاز میشود!امّا آنچه شامل تغییرات است به صورت یکباره ظاهر نمی شود بلکه به تدریج از سن 10 ، 12 سالگی مراحل آن شکل میپذیرد که از آن جمله بلند شدن قد است که همراه با وزن نیست بلکه وزن بسیار کندتر بالا می رود وچنین به نظر میرسد که لاغر شده است، خاصره بزرگ شده و حالت زنانه به خود میگیرد، اعضای تناسلی نیز رشد نموده و در اطراف آن مو می روید و تجمّع چربی در نقاط مخصوص و بزرگ شدن پستانها و مهبل از تغییراتی است که در آستانه بلوغ دختران صورت میگیرد. بلوغ کامل با وقوع اوّلین قاعدگی در دختران مشخص میشود در این زمان بر حجم پستانها افزوده میشود و نوک آنها راست و هاله تیره رنگی در پیرامونش بوجود میآید.
چربی زیر پوست در بعضی نقاط بدن زیادتر میگردد و به صورتی که اندام دختر جوان از پسر جوان همسن، متمایز شود تبدیل میگردد، و تقریباً حالتهای روحی شبیه به پسران میگیرد و گاهی خوشحال و گاه اندوهگین است.و با آغاز بلوغ آهنگ صدا تغییر کرده«آهنگی زنانهتر» و متفاوت از آهنگ کودکی و در زیر بغل و اطراف آلت مو روئیده و غریزه جنسی هم بروز پیدا میکند!بطور کلّی قاعدگی در مناطق گرمسیر زودتر شروع میشود و حجم بیشتری دارد ولی درمناطق سردسیر دیرتر و کمتر است،(60) و معاشرت با جنس مخالف، سرخ شدن چهره در مقابل سخنان دیگران و افزایش ضربان قلب و علاقه به گردش و تفریح نیز ازعلایم دیگر این سن است.(61) امّا خودنمایی؛ یکی از ویژگیهای بارز دختران در سن بلوغ و به طور کلّی زنان، است خودنمایی و علاقه به دلربایی از دیگران، اگرچه این صفت، حالتی فطری است امّا اگر به روش صحیح هدایت نشود، خصوصاً درفرد نوجوانی که در خانواده دچار کمبود محبّت شده و احساس حقارت میکند، و خود را موجودی بیمقدار
میشناسد، میتواند عامل بروز ناهنجاریهای مختلف از جمله خود نمایی در جامعه به هر روش ممکن مانند؛ آرایشهای تند، لباسهای نامناسب، رنگهای متضاد، رفتارهای غیر معقول و دوستیهای نامشروع گردد، اما آنچه مسلّم است شخص با اینگونه اعمال، شخصیّت اجتماعی خود را از دست داده و در ازدواج دچار ناکامی خواهدشد.(62)

احتساب سن بلوغ شرعی
 

یکی از مسایلی که دختران و پسران در آستانه بلوغ و خانوادههای آنان باید بدانند نحوهی محاسبه سن تکلیف، است و محاسبهی آن هم باید بصورت قمری باشد.چون ملاک سال، ماههای قمری است نه شمسی، که این همان بلوغ شرعی است.تفاوت سال شمسی با قمری حدود 11 روز است که سال قمری 11 روز کمتر است و این گونه محاسبه می شود: اختلاف شمسی و قمری برحسب روز = روزهای تفاوت سال شمسی × سال قمری بلوغ 99=11×9
و برای اطمینان بیشتر با محاسبه سال کبیسه = 5 روز
در نتیجه 9 سال قمری = 104=( 5 "روز کبیسه"+99"روز" )-9 سال شمسی
که 104 روز از 9 سال شمسی یا شناسنامهای کم میشود و این سن تکلیف دختران بر اساس تقویم شمسی است. و برای تعیین 15 سال قمری برای بلوغ پسران به این صورت محاسبه می شود: 10 "روز" و 6 "ماه "و14 "سال"= 170 "روز" – 15" سال شمسی" = (5+11×15)-15 "سال شمسی"پس سن تکلیف پسران 14 سال و 6 ماه و10 روز است(63)

دانستنی های تکلیف:
 

از مهمترین مسائل تربیتی در زمینهی آماده سازی نوجوانان برای بلوغ، جشن تکلیف است، در لحظهی بلوغ هیچ چیز با اهمیت تر از این نیست که مکلّف با وظایف انسانی و الهی خود آشنا شود و بداند که از این لحظه به بعد چه باید بکند با جشن تکلیف او میفهمد بزرگ شده و مورد احترام و مشورت قرار خواهد گرفت.
امّا دانستنیهای تکلیف عبارتند از:
1. اعتقادی؛ (در خداشناسی او را یاری نمود و مسلیل اعتقادی واصول دین را برایش تبیین وبه شبهات او پاسخ گفت)
2. عملی؛ ( درمسایل تکلیفی و مسایل تقلید و فروع دین او را روشن و کمک نمود)
3.و اخلاقی (مسایل اخلاق فردی و اجتمایی را به او آموخت و او را با حلال و حرام الهی آشنا نمود)
که باید با هرکدام آشنا شود.(64)

پی نوشت ها :
 

31.اسلام وتمایل جنسی ص 2 ، به نقل از اصول روانکاوی فروید ص 59
32.خانواده ومسائل جنسی – دکتر قائمی ص 27
اسلام و تمایل جنسی به نقل ازچه می دانم بلوغ ص 43 . 33
34.خانواده ومسایل جنسی کودکان ص54
35.امیر المومنین (علیه السلام)؛ بحار الانوار ج2 ص231
36.پیامبر اسلام (صلی الله علبه و آله وسلم) بحار الانوار ج104 ص96
آیین تربیت ص336 37.
38.خانواده ومسایل جنسی کودکان ص 53
39.روانشناسی رفتار جنسی، خلاصه ص 26تا ص30
40.خانواده ومسائل جنسی کودکان ص 58
41.همان ص 59 به بعد
42. وسایل الشیعه ج14ص170
43.نور /58
44.تفسیر نمونه ج14 ص358
45.همان؛ ج14 ص360
46. خانواده و مسائل جوان ص 253
47.خانواده ومسائل جوان و نوجوان ص 271
48.نور / 58
49.تاج العروس ج 8 ص 355
50.مجمع البیان در ذیل /58نور
51.نساء/6
52.تربیت جنسی ص63
53.معارف ومعاریف ج1 ص244
54.اسلام تمایل جنسی ص 94
55.اسلام و تمایل جنسی به نقل ازچه می دانم بلوغ ص 31
56.بهداشت ازدواج از نظر اسلام ص 19
57.اسلام تمایل جنسی ص 98
58.والدین و تربیت نسل جوان ص34
59.والدین و تربیت نسل جوان ص 33
60.اطلاعات عمومی زناشویی ص 76 دکتر غروی
61.والدین و تربیت نسل جوان ص43
62.فرهنگ جوان ص53
63.همان؛ ص 519
64.جشن تکلیف؛ ریشهری ص 385

ادامه دارد
/ع