منشور غذایی برای کودکان بیمار(۱)

در کشور ما عادات و سنن خاصی در مورد تغذیه در بیماری ها وجود دارد که در برخی موارد منطبق با اصول صحیح تغذیه ای نیست و می تواند بسیار زیان آور و مخاطره آمیز باشد. این مسأله در کودکان اهمیت بیشتری دارد، زیرا این گروه سنی به علت رشد سریع و تغییرات وسیعی که در بدنشان انجام می شود، و نیز به دلیل مواجهه کمتر با میکروب ها و عفونت ها، در برابر بیماری ها حساس ترند و چنانچه برنامه غذایی آنان به خصوص در بیماری ها به طور صحیح مدیریت نشود، لطمات بسیار مهم و گاه جبران ناپذیری به سلامت آنان وارد می شود.
به طور کلی در بیماری ها برنامه غذایی افراد در حد وسیعی محدود می گردد و بسیاری از مواد غذایی معمول روزانه ممنوع و یا به شدت محدود می شوند. این تغییرات به خصوص در مورد کودکان گسترده تر است.
برخی از مواد غذایی که تحریم می شوند نه تنها برای آنان مضر نیستند، بلکه فواید و خواص زیادی نیز در بردارند. بعضی از این مواد حتی در بهبود بیماری ها و پیشگیری از بسیاری از امراض نیز مؤثرند، ولی متأسفانه محدود کردن آنها موجب پیشرفت بیماری و تأخیر در بهبود آن و طولانی شدن دوران نقاهت خواهد شد. علاوه بر این، معمولاً در بیماری ها برنامه غذایی بسیار محدود و یکنواخت شده و به سوپ، پلو با ماست و تعداد محدودی غذاهای دیگر محدود می گردد که این امر موجب بی اشتهایی بیشتر کودک و دلزدگی او از غذاخوردن و نیز عدم دریافت مواد مغذی کافی خواهد شد.
پس از این مقدمه بهتر است ابتدا به چگونگی تغذیه و تحریم های غذایی معمول در دوران بیماری در بین کودکان پرداخته شود و یک ارزیابی تغذیه ای در مورد الگوی غذایی اطفال در طول دوران بیماری و نقاهت انجام گیرد. در این مجموعه به چگونگی تغذیه در یک نوع عارضه شایع در بین کودکان اشاره خواهیم داشت.
یکی از بیماری هایی که در بین کودکان شیوع بالایی دارد، سرماخوردگی و عفونت های تنفسی است. با شروع فصل پاییز شیوع این بیماری افزایش یافته و در فصل زمستان به نهایت درجه خود می رسد. در این عارضه به طور معمول تحریم های زیادی در برنامه غذایی اطفال اعمال می گردد، از جمله آنکه از گروه و شیر و لبنیات، ماست و کشک معمولاً از برنامه غذایی حذف می شوند. از گروه میوه ها، میوه های با طعم کمی ترش از قبیل پرتقال، گریپ فروت، نارنگی، کیوی، شاه توت، توت فرنگی و نیز میوه هایی مانند خربزه، انگور و طالبی تحریم می گردند.
از گروه سبزی ها، اکثراً سبزی خوردن، فلفل فرنگی، فلفل دلمه ای و در برخی موارد گوجه فرنگی حذف می شوند، زیرا به اعتقاد برخی از افراد این سبزی ها دارای بو و طعم قوی هستند و موجب تشدید عوارض سرماخوردگی می شوند.

چه بسا دیده می شود که انواع خورش ها به علت آنکه سرخ کرده هستند و برخی خوراک ها از قبیل کشک بادمجان، میرزاقاسمی، انواع دلمه، کباب تاوه و بعضی غذاهای دیگر تحریم می شوند، زیرا باور برخی از والدین این است که این غذاها محرکند و باعث تشدید علائم سرماخوردگی و سرفه و یا حتی تب می شوند. لازم به ذکر است که چنانچه سرماخوردگی و تب خیلی شدید باشد، باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص به درمان آن پرداخته شود. در این حالت کودک هیچگونه اشتهایی به خوردن غذا ندارد و باید از سوپ های رقیق استفاده گردد، ولی پس از پایان گرفتن شدت بیماری، لزومی به تحریم های شدید غذایی و محدود کردن زیاد برنامه غذایی نیست.
لازم است در این دوران روزانه از وعده های کوچک و متعدد غذایی استفاده شود، بدین معنا که تعداد وعده های غذایی افزایش یافته و مقدار غذا در هر وعده کاهش یابد.
در یک ارزیابی کلی متوجه می شویم که بسیاری از غذاهایی که در مواقع سرماخوردگی مورد بی مهری قرار می گیرند و از الگوی غذایی حذف می شوند، بسیار مفید و حاوی ارزش تغذیه ای بالا هستند، از جمله ماست و کشک که از منابع بسیار خوب و غنی کلسیم و فسفر می باشند. ضمناً حاوی پروتئین با کیفیت بسیار خوب نیز هستند که تأثیر بسزایی بر رشد جسمی کودکان داشته و از فاکتورهای مهم غذایی در دوران رشد محسوب می شوند.
ماده مغذی دیگری که در ماست و کشک به مقدار قابل توجه وجود دارد، روی است که در رشد کودکان بسیار مؤثر می باشد و نیز در حفظ مقاومت بدن در برابر بیماری ها تأثیر مهمی دارد.
لبنیات همچنین حاوی مقادیر مناسبی ویتامین های گروه B هستند که این ویتامین در سلامت سیستم عصبی مؤثر است.
البته ماست ترش و انواع کشک پرچرب و شور می توانند موجب تحریک مخاط تنفسی و تشدید عوارض بیماری بشوند، ولی ماست با طعم طبیعی، کشک رقیق و کم چربی و بدون نمک یا با نمک کم می توانند مورد استفاده قرار گیرند.
مرکبات که اکثراً به علت طعم ترش و شیرین در سرماخوردگی تحریم می شوند، از بهترین منابع ویتامین C هستند که در پیشگیری از بیماری ها نقش مهم و اساسی دارند. همچنین کیوی، شاه توت و توت فرنگی نیز حاوی مقدار قابل توجهی ویتامین C می باشند.
برخی دیگر از میوه هایی که در سرماخوردگی از برنامه غذایی حذف می شوند، مانند طالبی، مقدار زیادی کاروتن دارند که در بدن تبدیل به ویتامین A می شود. این ویتامین نیز مانند ویتامین C در افزایش مقاومت بدن بسیار مؤثر است.

سبزی هایی که در عفونت های تنفسی از الگوی غذایی کودکان کنار گذارده می شوند، از ارزش تغذیه ای بالایی برخوردارند و سرشار از مواد مغذی مورد نیاز انسان می باشند که در بهبود بیماری و نیز پیشگیری از عفونت های بعدی بسیار مؤثرند.
البته سبزی هایی که دارای طعم تند و قوی هستند در این دوران توصیه نمی شوند، زیرا می توانند موجب تحریک حلق، گلو و مخاط تنفسی بشوند.
در مورد خورش ها لازم به ذکر است که انواع متنوع خورش های ایرانی که اکثراً حاوی سبزی های مفید و خوشمزه می باشند در حفظ سلامت انسان نقش مهمی دارند. به خصوص برای کودکان که نیاز بیشتری به مواد مغذی از جمله ویتامین ها دارند، این امر اهمیت بیشتری پیدا می کند.
اما در مورد این مسأله که خورش ها اکثراً به علت سرخ کردن طولانی و عمیق و با استفاده از روغن زیاد، در سرماخوردگی می توانند مضر واقع شوند، باید گفت که این نوع خورش های چرب و پر روغن و طولانی سرخ شده نه تنها در بیماری های تنفسی بلکه در موارد عادی و برای عموم مردم از کودک و نوجوان، بزرگ و کوچک و زن و مرد، زیان آور و مخاطره انگیز است و در همه موارد اعم از بیماری و سلامت، هرگز نباید از چنین غذاهایی استفاده کرد، ولی خورش های کم چربی که اکثراً به صورت پخته یا تفت داده شده با روغن کم و به مدت کوتاه طبخ می شوند مفید بوده و دارای ارزش تغذیه ای بالایی هستند، خصوصاً انواع خورش های حاوی سبزی، چنانچه به طور صحیح طبخ شوند بسیار مفید خواهند بود و چون با برنج مصرف می شوند می توانند قسمتی از کالری مورد نیاز کودکان مبتلا به بیماری های عفونی را که اتلاف انرژی در بدنشان وجود دارد تأمین نمایند.
غذاهایی مانند کشک بادمجان، میرزاقاسمی، دلمه و نظایر آن نیز چنانچه به صورت پخته تهیه شوند، مثلاً اگر بادمجان را به جای سرخ کردن کباب نموده و یا مواد دلمه به صورت بخارپز یا آبپز با آب کم تهیه شده و در موارد لزوم فقط به تفت دادن کوتاه مدت با روغن کم اکتفا شود، می توان مطمئن بود که نه تنها مضر و تشدید کننده بیماری نیستند، بلکه به خاطر مواد مغذی مفیدی که در آنها وجود دارد می توانند به کنترل و بهبود بیماری کمک کنند.
در مورد میوه ها باید توجه داشت که میوه های ترش می توانند باعث تحریک سرفه، گلودرد و حساسیت مخاط حلق، گلو و حنجره بشوند، بنابراین در مورد این قبیل میوه ها، مانند پرتقال، گریپ فروت، نارنگی، کیوی، شاه توت و توت فرنگی که سرشار از ویتامین C هستند، باید از نوع رسیده و شیرین آنها برای افراد مبتلا به سرماخوردگی استفاده شود. برخی دیگر از میوه ها مانند خربزه، انگور و حتی در بعضی موارد طالبی و انار ممکن است در برخی افراد تولید حساسیت به هنگام سرماخوردگی بنمایند که این امر به علت تولید هیستامین در بدن آنها است، بنابراین مصرف این قبیل میوه ها برای این افراد توصیه نمی شود. اکثراً دیده شده که در انواع سرماخوردگی، آنفولانزا و اصولاً عفونت های تنفسی فوقانی، بعضی از مواد خوراکی و غذاها به طور مکرر مورد استفاده قرار می گیرند و در واقع غذا و میان وعده های افراد مبتلا، به یک سری از غذاها و مواد غذایی خاص از قبیل سوپ، آش های خیلی رقیق و بی مزه و بدون هیچ نوع چاشنی( مانند آب لیموترش، کشک، آبغوره و غیره)، آب لیموشیرین، چای کمرنگ، مرغ پخته با برنج، خوراک ماهیچه با برنج و امثال آن محدود می شود. این نوع تغذیه که در واقع می توان واژه تک خوری را به آن اطلاق نمود موجب یکنواختی برنامه غذایی و دلزدگی و تنفر کودک از غذا شده و بی اشتهایی او را تشدید می کند و باعث می شود که کودک از خوردن غذا امتناع ورزد و حتی ممکن است مصرف غذا در او ایجاد تهوع بنماید، نتیجه این کم غذایی و عدم دریافت مواد مغذی کافی، ضعف شدید، تشدید بیماری و به تعویق افتادن روند بهبودی است. همچنین اگر مدت بیماری طولانی شود، این قبیل محرومیت های غذایی به رشد اطفال نیز لطمه وارد می سازد. پس لازم است در دوران بیماری و نقاهت کودکان و اصولاً همه افراد، از غذاهای حاوی ارزش تغذیه ای بالا، مفید، خوشمزه و متنوع استفاده شود.
منبع: دنیای تغذیه، شماره 101.