غار کان گوهر

غار کان گوهر در بخش سرچهان شهرستان بوانات در استان فارس قرار دارد

شهرستان بوانات به مرکزیت شهر سوریان در شمال شرقی استان فارس قرار دارد و از دو بخش مرکزی و سرچهان تشکیل شده است.

بوانات از شمال با شهرستان ابرکوه و بخش مروست از استان یزد و از جنوب‌غرب با شهرستان مهریز و از غرب با شهرستان خرم بید همجوار است.

غار کان گوهر به عنوان بزرگترین و مهم‌ترین معدن سنگ آهن و از آثار تاریخی مهم شهرستان بوانات فارس و مربوط به ادوار پیش از تاریخ، به دلیل داشتن کانی‌های قوی و با ارزش معدنی چون آهن و منگنز به نام کان گوهر شهرت یافته است.

این غار در مسیر جاده آسفالته بوانات به سیرجان، یک کیلومتر بعد از روستای منج سمت راست جاده و در کوه سفید (توتک) که قسمتی از کوه زاگرس می‌باشد در داخل تنگه معروف به بند نو واقع شده است.

غار کان گوهر از آثار با ارزش زمین شناسی و میراث گذشته عهد مفرغ است و طول آن حدود 2 کیلو متر می باشد که از کانی های آهن و منگنز قوی بوده و به صورت رگه ای قرار داشته و در گذشته تخلیه شده است.

دهانه غار به ابعاد 30 در20 متر و در راس مثلث فرو افتاده ای قرار دارد. ارتفاع دهانه از سطح دریا 2300 متر است. مثلثی برابر پهلو به قاعده حدود 100 متر و چسبیده به کف دره و ارتفاع حدود 250 متر به طول قالبی یعنی عمود بر سطح مایل دامنه کوه فرو افتاده و سطح آن محاط در دیواره های عمودی با متوسط ارتفاع 12 متر است. حجم این فرو افتادگی چیزی در حدود 100 هزار متر مکعب می باشد.

غار شامل دو بخش است: بخش ریزش کرده و بخش طبیعت ساخته. بعد از ورود به غار، تالاری مدور به شعاع 30 متر قرار دارد. ارتفاع سقف در این محل حدود 20 متر است، تالار با شیبی 50 درجه به سوی پایین می رود، سپس وارد تالاری بیضی شکل به قطرهای 40 در 180 می‌شود که با شیبی 60 درجه به سمت بالا می رود.

با عبور از دالانی کوتاه، تالار دیگری به ا بعاد 12 در10 متر که سنگ های سیاه و سفید زیبایی ساخته شده قرار دارد، درون این تالار پرتگاهی به بلندی 8 متر دیده می‌شود و در انتهای آن دهلیزی قرار گرفته است.

دهلیز گوشه تالار آخر، طبیعت ساخته و حدود دوازده متر است و به تالاری به ابعاد 15 در 12 متر وصل می شود. دیواره‌های این تالار پوشیده از غار سنگ‌های گل کلمی می‌باشد.

گودال کوچک آب که محل ریزش چکه است در کف آن وجود دارد و آثار ریزش سقف در این تالار به چشم می خورد. از انتهای این تالار دهلیزی که باید خزیده از آن عبور کرد شروع می‌شود که پس از حدود 20 متر به یک چاه می‌رسد.

بدنه چاه در بعضی بخش‌ها تنگ و دست و پا به بدنه می رسد و در بعضی قسمت‌ها بدنه گشاد شده و باید پاندول وار از آن گذر کرد.

سالن‌های مرتفع غار که ارتفاع سقف بعضی از قسمتهای آن تا 30 متر می‌رسد و تونل‌های طویل آن از دید بسیاری از مردم پنهان مانده و در حال ناپدید شدن می باشد و ارتباط تونل انتهایی آن بر اثر رسوبات جدید در حال قطع شدن با بیرون است.

غار دارای یک دهانه اصلی در ارتفاع حدود 80 متری از کف دره و یک دهانه فرعی در پایین درارتفاع 15 متری از کف دره می باشد.

این غار به دلیل ساختار خاص زمین شناسی که از سنگهای معدنی تشکیل شده از نوع سنگهای سست و قابل ریزش می‌باشد و این امر باعث گردیده جلوی دهانه غار بر اثر ریزش سنگهای بزرگ و کوچک کاملا مضطرب شود.

ریزش سنگها و شیب نسبتا تند کوه دسترسی آسان به دهانه اصلی و داخل غار را کمی با مشکل مواجه ساخته است. جلوی دهانه غار سنگهای زیادی قرار گرفته و به دلیل ریزش بی‌رویه سنگ امکان دستیابی به آثار و لایه‌های باستانی احتمالی غیر ممکن شده است.

یکی از ویژگیهای منحصر به فرد غار کان گوهر این است که در دوران باستان محلی جهت استخراج سنگ و کانی‌های معدنی بوده است و این غار به دلیل داشتن منابع غنی معدنی می‌تواند مکان مناسبی جهت جذب محققین، گردشگران و زمین شناسان از نقاط مختلف جهان باشد.

نوع بهر ه برداری از این مکان در گذشته تولیدی – صنعتی بوده ولی در حال حاضر متروکه است. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال 1387 این اثر تاریخی را با شماره 23146 در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرد.