فرزانه درویشی؛ کارشناسی ارشد مامایی، عضو انجمن علمی مامایی ایران
گیاهان دارویی گیاهانی هستند که به سبب دارا بودن برخی از مواد مؤثره، می‌توانند درمان مناسبی برای برخی از بیماری‌ها باشند.
قدمت کاربرد گیاهان در علم طبابت به قدمت حیات بشر است. عوارض جانبی برخی از داروهای شیمیایی در سال‌های اخیر موجب معطوف شدن بیش از پیش توجهات به سمت گیاهان با خاصیت دارویی شده است.
برخلاف باور عموم مبنی بر بی خطر بودن کامل گیاهان دارویی، برخی از این گیاهان حاوی مواد سمی، سرطان‌زا با عوارض باالقوه خطرناک هستند.
برخی از افراد نظیر زنان باردار، زنان شیرده، نوزادان، کودکان و بیمارانی که از بیماری قلبی، کبدی یا کلیوی رنج می‌برند، نسبت به این داروها شدیداً آسیب‌پذیر هستند و مصرف گیاهان دارویی در اینگونه افراد مستلزم تحقیقات وسیع علمی و تجویز صرفاً توسط پزشک به ویژه پزشک متخصص طب سنتی است.
در دوران بارداری به ویژه هشت هفته اول که زمان تشکیل اندام‌های مختلف جنین است، مصرف تمام داروها باید با احتیاط و وسواس کامل و با مشورت و تجویز یکی از پزشکان متخصص زنان، متخصص طب سنتی و یا متخصصان مامایی باشد؛ زیرا تقریباً تمام داروهای مصرفی مادر از طریق جفت و بند ناف به جنین رسیده و بسته به نوع داروی مصرفی و مقدار مصرف آن می‌توانند منجر به ناهنجاری‌های مادرزادی، سقط، زایمان زودرس، آسیب به جنین و حتی مرگ جنین شوند.
در دوران شیردهی نیز برخی از داروها با عبور از شیر مادر می‌توانند تأثیرات ناخواسته‌ای بر نوزاد داشته باشند؛ البته استفاده خردمندانه از دارو در بسیاری از مواقع ضروری و عاقلانه است.
در زمینه ایمنی و کارایی گیاهان دارویی در دوران بارداری و شیردهی تحقیقات علمی با کیفیت محدود هستند و اثرات طولانی مدت آنها بر روی نوزاد به طور کامل بررسی نشده است.
به روزترین مقالات چاپ شده در مجلات معتبر ملی و خارجی، طبق تحقیقاتی بر روی منابع انسانی گیاهان دارویی مجاز و غیر مجاز در دوران بارداری را به شرح زیر معرفی می¬کنند:
گیاهان مجاز در دوران بارداری
زنجبیل
زنجبیل به عنوان ادویه تاریخچه طولانی در مصارف غذایی و دارویی دارد و به اشکال مختلف چای زنجبیل، بیسکوییت زنجبیل و همچنین کپسول در دسترس است.
در مطالعات و تحقیقات متعدد بالینی تأثیر مطلوب زنجبیل بر درمان تهوع و استفراغ دوران بارداری ثابت شده است؛ به گونه ای که شدت و دفعات تهوع و استفراغ با مصرف زنجبیل کاهش یافته است.
اخیراً محققان در گزارش‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که زنجبیل در دوزهای درمانی می‌تواند در مادران مبتلا به دیابت بارداری کاهنده قند خون باشد.
پودر هل
هل به هنوان ادویه‌ای ایمن در دوران بارداری و شیردهی توسط سازمان غذا و دارو طبقه بندی شده و در تحقیقات نشان داده شده است مصرف هل موجب کاهش دفعات و شدت تهوع و استفراغ می‌شود.
بابونه
بابونه از نظر طب قدیم ایران گیاهی گرم و خشک است و در دوران بارداری درمان مؤثری برای ورم معده محسوب می‌شود و به عملکرد صحیح دستگاه گوارش و کاهش التهاب کمک می‌کند.
قاصدک
سرشار از ویتامین A، کلسیم و آهن است. قاصدک گیاهی مدر است، خاصیت انرژی زایی دارد و به عملکرد دستگاه گوارش و کبد کمک می‌کند.
بادرنجبویه
گیاه بادرنجبویه به اشکال مختلف اسانس، عصاره روغنی، پماد و دم‌کرده موجود است، موجب تسکین و آرامش دستگاه عصبی شده و در موارد بی‌خوابی، سردرد و افسردگی خاصیت درمانی دارد.
برگ گزنه
این گیاه سرشار از کلسیم، آهن، ویتامین و مواد معدنی است. گزنه گیاهی مدر است به همین سبب می‌تواند موجب کاهش فشار خون شود.
برخی از مهم‌ترین گیاهان دارویی غیر مجاز در دوران بارداری
برخی از مهم‌ترین گیاهان دارویی غیر مجاز در دوران شیردهی
گل گاو زبان
ریحان
توت
کوهوش سیاه
افدرا
ریشه شیرین بیان
سرخس نر
ریواس
برگ سنا
تنباکو
