مقدمه:
این روزها مطمئنا با افرادی مواجه شده اید که با عوارض وعلایمی شبیه به سرماخوردگی به ویژه سرفه ،عطسه های مداوم وآبریزش بینی مواجهند،اما برخلاف تصور افرادی که برای نخستین بار به این وضع دچار می شوند ،منشا این عوارض حساسیت فصلی یا آلرژی است.عطسه های مکرر،گرفتگی وآبریزش بینی ،تورم وخارش گلو ،دهان،گوش وبینی ،اختلالات تنفسی در شب و....از شایع ترین علامت هایی است که
در بیماران مبتلا به حساسیت فصلی دیده می شود.برخی از افراد هم نسبت به مواد غذایی خاصی حساسیت دارند.
دکتر محمد رضا بلورساز، فوق تخصص بیماری های عفونی اطفال در این باره گفت:((افرادی که زمینه حساسیت را داشته باشند بیشتر در معرض ابتلا به حساسیت فصلی هستند.این افراد ممکن است نسبت به یک نوع آلرژن (ماده آلرژی زا)حساسیت داشته باشند که این آلرژن ها ممکن است در مواد غذایی ،گیاهان ،حشرات ،حیوانات و...وجودداشته باشدوزمانی که فرد در تماس بااین مواد قرار می گیرد،موادی در بدن تولید می گردد که موجب بروز واکنش هایی می شود.این واکنش هامی توانند به صورت بروز علایمی همچون سرفه ،خارش شدید، تنگی نفس تورم و...باشند.
مثلا کسی که به توت فرنگی حساسیت دارد،بدن او بعد از خوردن آن کهیر می زندیا دچار عوارضی مانند تنگی نفس،خس خس سینه و...خواهد شد.به این افراد، افراد آلرژیک وبه موادی که ایجاد حساسیت می کنند، مواد آلرژی زا می گویند)).
وی درخصوص علایم بروز حساسیت فصلی نیز اظهار داشت :((حساسیت می تواند در چشم به صورت قرمزی وتورم چشم یا اطراف آن ،در بینی به صورت عطسه، ترشحات ،وخارش وگرفتگی شدید بینی ودر ریه به شکل سرفه های مزمن وشبانه ،خس خس سینه یا تنگی نفس ودر نهایت آسم ظاهر شود.علایم حساسیت ممکن است به صورت مشکلات جلدی مانند کهیر ،خارش یا تورم شدید باشد، اما گاهی علایم بروز حساسیت به صورت سیستماتیک است ،یعنی کل بدن دچار حساسیت می شود، مانند کسی که در اثرتزریق پنی سیلین دچار شوک می شود وحتی خطر مرگ هم وجود دارد)).
دکتر بلورساز در خصوص روش های کنترل وشیوه های درمان نیز گفت:((درمان حساسیت ها به نوع حساسیت وعارضه ای که ایجاد شده ،بستگی دارد.اگر حساسیت باعث بروز عوارض چشمی مثل خارش شدید شده است ،باید از قطره های ضد خارش وضد حساسیت استفاده کنند .اگر عوارض تنفسی مثل آسم یا تنگی نفس ایجاد شده ،باید حتما به پزشک مراجعه وباتشخیص وی از داروی مناسب استفاده کنند.همچنین اگر عوارض پوستی ایجاد شده است ،باید ازآنتی هیستامین ها وکورتون استفاده شود.
اما در مجموع توصیه می شود اولا فردی که به مواد خاصی حساسیت دارد ، در معرض آن مواد قرار نگیرد.مخصوصا در کودکان باید به این مساله خیلی توجه شود،مثلا از مواد شوینده مثل وایتکس برای شستن لباس کودکان استفاده نشودواز زدن عطر یا ادکلن به لباس کودکان پرهیز شود.در واقع بهترین راه درمان ،پرهیز از قرار گرفتن در برابر مواد آلرژیک است)).
این متخصص در خصوص اینکه حساسیت فصلی در برخی فصول بیشتر بروز می یابد ،اظهار داشت :((حساسیت فصلی در کودکان در زمستان که در معرض بیماری های سرماخوردگی و ویروسی هستند، بیشتر امکان بروز پیدا می کند.این ویروس ها در کودکان ایجاد آلرژی کرده واحتمال ابتلا به آسم و تنگی نفس را افزایش می دهند.
در تابستان و بهار (مخصوصا بهار) هم امکان بروز حساسیت در افرادی که زمینه حساسیت دارند ،افزایش می یابد)).
دکتر بلور ساز در ادامه با تاکید بر اینکه مواد غذایی آلرژی زا از عوامل اصلی بروز حساسیت هستند، گفت:((توت فرنگی ،خربزه،گوجه فرنگی ،بادمجان ،مرکبات وادویه جات از عوامل اصلی بروز حساسیت هستند.
حساسیت به این مواد غذایی و مواد دیگری مثل شیر گاهی منجر به مرگ فرد می شود)).
در ادامه دکتر مسعود کیمیا گر ؛ متخصص تغذیه و رژ یم درمانی گفت :((حساسیت های فصلی که ممکن است نسبت به گرده گل هایا
گیاهان باشند ،لزوما با تغذیه درمان نمی شوندو نیاز به اجتناب از تماس با عوامل آلرژ ن و همچنین درمان های دارویی دارند که توسط پزشک متخصص صورت می گیرد ، اما به طور کلی با تقویت سیستم ایمنی می توان تا حدود زیادی به تخفیف علایم کمک کرد)).
وی افزود :مواد غذایی مفید برای تقویت سیستم ایمنی عبارتند از غذاهای حاوی ویتامینE(مثل جوانه ها و دانه های روغنی)وهمین طورگوشت ها وغذاهای حاوی ویتامین C(مثل مرکبات).پروتئین ها نیز در تقویت سیستم ایمنی نقش دارند.
از مواد غذایی مضر برای حساسیت ها هم می توان به افزودنی های موادغذایی وغذاهای حاوی این افزودنی ها (مثل سوسیس ،کالباس ومواد غذایی قوطی شده )اشاره نمود)).
دکتر کیمیاگر گفت:((در مورد حساسیت های غذایی هم حذف موادی که معمولاً ایجاد حساسیت می کنند(مثل بادام زمینی ،گوجه فرنگی، کیوی،بادمجان وتوت فرنگی)می تواند مفید باشد.از آلرژن های دیگر ،می توان تخم مرغ ،شیر، گندم ،سویا وماهی را نام برد.
افرادی که زمینه آلرژی دارند ،ممکن است نسبت به غذاهای جدید نیز واکنش نشان دهند،لذا تو جه به این مساله اهمیت زیادی دارد)).
لادن گیاهی؛دانشجوی دکترای تغذیه دانشگاه وین نیزدر مورد حساسیتهای غذایی گفت:((حساسیت غذایی به علت واکنش نا مطلوب سیستم ایمنی به ترکیبات موجود در مواد غذایی ایجاد می شود و بسیار مهم است که با واکنشهای شبه حساسیتی به مواد غذایی که سیستم ایمنی درآن در گیر نمی شوند وبه اصطلاح عدم تحمل غذایی نامیده می شوند تمایز
داده شود،برای مثال افرادی که نسبت به قند شیر یا لاکتوز عدم تحمل دارند ،به شیر حساسیت ندارند ،زیرا واکنشهایی که در بدن آنهاایجاد می شود ناشی از کمبود آنزیم لاکتازی است که برای هضم قند شیر لازم است و در این مورد هیچ گونه در گیری سیستم ایمنی وجود ندارد و به عبارت دیگر هیچ نوعی ایمنوگلوبولینی در بدن افزایش نمی یابد .عموما بعضی از مردم با هر علا متی مثل خارش،دل پیچه و تهوع به غلط تصور می کنند به غذایی خاص حساسیت دارند .
حساسیت غذایی به طور عمده در کودکان و شیر خواران بروز می کند و بیشتر این حساسیتها تا سن 5 سالگی از بین می رود .البته هر چه سن شروع حساسیت پایین تر باشد ،احتمال اینکه مدت ماندگاری و شدت آن بیشتر شود ،افزایش می یابد .
عمدتا علائم حساسیت به علت ترشح ((هیستامین))هستند که چشمها ،گلو ، دستگاه تنفسی ،پوست ودستگاه گوارشی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد.واکنش فرد به مواد آلرژن می تواند خفیف یا بسیار شدید باشد و ممکن است یک واکنش حساسیت زا درست هنگام صرف غذا ویا چند ساعت پس از آن آشکار شود .
بعضی از علائم اولیه شخصی که واکنش حساسیت زا دارد ،عبارتند ازآبریزش بینی ،دانه های پوستی تو ام با خارش نظیر کهیر یا سوزش زبان و لب ها.علائم دیگر عبارتند از گرفتگی گلو ،صدای دو رگه ،خس خس کردن ، سرفه ، تهوع ، استفراغ ،معده درد و اسهال .در موارد جدی تر، حساسیت غذایی باعث ایجاد((آنا فیلاکسی))می شود که حیات بیمار را تهدید می کند .این مورد یک واکنش حساسیت زای ناگهانی وشدید است که به وا سطه آن مشکلات متعددی رخ می دهد و می تواند بر پوست ، تنفس ،هضم ،قلب و رگهای خونی تاثیر بگذارد.در چنین مواقعی فشار خون فرد افت پیدا می کند و مجراهای تنفسی باریک می شوند .افرادی که در معرض خطر این نوع وا کنش هستند باید بسیار مراقب باشند و در مواقع اضطراری برای جلو گیری از تشدید علائم بیماری، تحت مراقبتهای ویژه قرار گیرند)).
وی در مورد علائم ایجاد حساسیتهای غذایی گفت :((مهم ترین عوامل موثر در ایجاد حساسیت غذایی عبارتند اززمینه های ژنتیکی ،نارس بودن دستگاه ایمنی یا سد های محافظ دستگاه گوارش در نوزادان به ویژه نوزادانی که با سزارین به دنیا می آیند واز شیر مادر تغذیه نمی شوند، آنتی ژن های بعضی از غذاها مثل تخم مرغ ،شیرگاو ،ماهی وبادام زمینی که احتمال بروز حساسیت بیشتری دارند، یک تحریک کننده مثل عفونت که گاه می تواند باعث کنش حساسیت زاشود،تغییر در نفوذ پذیری دستگاه گوارش که باعث بروزآنتی ژن های غیر طبیعی شود، سابقه ی حساسیت غذایی واگزما در گذشته وواکنش های نامطلوب در بعضی افراد که این مورد فقط زمانی اتفاق می افتد که خوردن یک ماده غذایی حساسیت زا با عوامل دیگری همراه باشد .بعضی از این عوامل عبارتند از :
فعالیت فیزیکی :در مواردی واکنش های آلرژیک فقط زمانی اتفاق می افتد که فعالیت جسمانی طی دو ساعت پس از خوردن غذایی خاص (مثل کرفس، هلووگندم )انجام شود.
مصرف توأم داروها:افرادی هستند که فقط هنگامی به غذای خاص حساسیت نشان می دهند که دارو مصرف کنند .مثال کاملا شناخته شده در این مورد افرادی هستند که فقط هنگام مصرف سالیسیلات (آسپرین )به غذا واکنش نشان می دهند)).
وی افزود :واکنش تداخلی بین دو گونه مختلف غذایی نیز از عوامل ایجاد حساسیت های غذایی است ؛نظیر واکنش های تداخلی شیر گاو ،بز، گوسفند واسب که در حقیقت شباهت آنتی ژن آشکار وچشمگیر بین پروتئین های شیرگاو ،بزو گوسفند باعث می شود به طور تقریبی همه افرادی که به شیر گاو حساسیت دارند به شیر حیوانات دیگر نیز حساسیت داشته باشند. همچنین تخم پرندگانی مانند اردک ،بوقلمون،مرغابی ،غاز ومرغ دریایی ،حاوی اووآلبومین ،اووموکوئید و اووترانسفرین است که باعث حساسیت متقاطع می شوند . گاه بین انواع حبوبات (لوبیا ،نخود،عدس وسویا)وبادام زمینی نیز واکنش تداخلی به وجود می آید که البته رایج نیست.واکنش های تداخلی بین غذاهای دریایی غیر معمول است.علاوه براین،واکنش های تداخلی بین یک ماده غذایی ویک ماده غیر غذایی (مثلا بین حساسیت به گرده های درخت غان با حساسیت به سیب ،هویج ،کرفس ،سیب زمینی پرتقال وگوجه فرنگی ارتباط وجود دارد)نیز وجود دارد.))
دکتر گیاهی گفت:((غذاهای متداول حساسیت زا عبارتند از تخم پرندگان ،شیر گاو ،بادام زمینی وماهی .حساسیت به بادام زمینی ممکن است تا آخر عمر ادامه یابد.باوجود نگرانی عمومی از مواد افزودنی وفرآیند آماده سازی غذاها ونیز تاکید عمومی به استفاده از غذاهای طبیعی ،بیشترین حساسیت غذایی نسبت به ترکیبات غذایی که به طور طبیعی یافت می شوند گزارش شده است.علاوه بر غذاهای ذکر شده همه غذاها حتی میوه ها وسبزی هانیز می توانند باعث حساسیت در فرد شوند،اما احتمال اینکه کودکان به شیر گاو،بادام زمینی ،تخم مرغ ،گندم ومحصولات سویا حساسیت داشته باشند،بیشتر است.
حساسیت به بادام زمینی، بادام هندی، ماهی وسایر غذاهای دریایی (نظیر میگو وخرچنگ)بیشتر در بزرگسالان دیده می شود. بسیاری از کودکان همزمان با افزایش سن ،حساسیت خود را نسبت به شیر وتخم مرغ از دست می دهند،اما حساسیت های غذایی شدیدتر مثلا به بادام زمینی، انواع خاصی از ماهی ومیگو اغلب مدت زیادی به طول می انجامد)).
وی در ادامه در خصوص تشخیص حساسیت غذایی ودرمان آن گفت:(تشخیص حساسیت غذایی ،همواره با مشکلاتی روبه رو است وبه طور عمده به کمک گرفتن سابقه وشرح حال دقیق از بیمار وهمچنین با اطلاعاتی در مورد نتیجه حذف ماده غذایی حساسیت زا انجام می شودوبالاخر ه بررسی اصل وجود حساسیت باتوجه به آزمایش های مرتبط برای تشخیص نهایی حساسیت لازم است.
غالبا پزشکان متخصص آلرژی ،از عصاره مواد غذایی واحتمالا از غذاهای حساسیت زای معمولی به صورت تک تک استفاده می کنند تا ببینند بدن به هرکدام چه واکنشی نشان می دهد.این کار معمولا باتحریک پوستی انجام می شود وواکنش پوست رانسبت به هرماده بررسی می کنند.چنانچه رنگ پوست مایل به قرمز ومتورم شد،نشان دهنده وجود حساسیت غذایی است.گاه تشخیص آلرژی بااندازه گیری آنتی بادی های خاص در خون انجام می شود،گرچه این آزمایش ها همواره پاسخ قاطع نمی دهند.
باید توجه داشته باشید اگرچه پزشک حساسیت های غذایی را باقرار دادن فرد در معرض مقادیر بسیار کمی از غذاها آزمایش می کند،اما خود فرد نباید این کار را د ر خانه انجام دهد!بهترین مکان برای یک تست آلرژی، مطب پزشک است تا چنانچه واکنش شدیدی نسبت به مواد غذایی ایجاد شدفرد تحت کنترل سریع قرار گیرد.
هیچ داروی خاصی برای حساسیت های غذایی وجود ندارد.بعضی از حساسیت ها خیلی زود برطرف می شوند وبعضی دیگر به خصوص در مورد کودکان ممکن است تمام عمر همراه آنها باشند.داشتن حساسیت غذایی یک دردسر است،اما به فعالیت روزانه شخص لطمه ای وارد نمی کند.بهترین درمان آن است که خیلی ساده از ماده غذایی حساسیت زا یا هرنوع غذا یانوشیدنی حاوی آن پرهیز کنیم.البته شروع رژیم حذفی نیاز به آگاهی دارد وباید با نظر متخصص انجام شود.این نکته رابه یاد داشته باشید که رژیم حذفی با حذف همزمان وسرخود بسیاری از مواد غذایی که احتمال حساسیت به آن را می دهید متفاوت می باشد وحتی یک شیوه موثر در تشخیص حساسیت غذایی است که بعدها برای پیشگیری از آن استفاده می شود)).
دکتر گیاهی در پایان در مورد راه های پیشگیری از بروز حساسیت
در افراد مبتلا به حساسیت غذایی شناخته شده گفت :(همیشه برچسب روی مواد غذایی را بخوانید،تامطمئن شوید حاوی موادی که شما به آن حساسیت دارید نیستند.برای آماده کردن غذا ظروف خود را از سایر افراد جدا کنید.اگر به تخم مرغ حساسیت دارید،ازخوردن کیک ها، کلوچه وموادی که در آن تخم مرغ استفاده شده، خودداری کنید.اگر به شیر حساسیت دارید،نباید محصولات لبنی (مانند پنیر ،کره ،مارگارین وماست)بخورید.اگر به سویا حساسیت دارید ،از مصرف سس سویا،پروتئین سویاوسویای بوداده خوددداری کنید.درصورتی که به بادام زمینی حساس هستید ،باید از مصرف کره بادام زمینی ،بادام زمینی وروغن بادام زمینی که در برخی از غذا ها استفاده می شود، خودداری کنید.همچنین باید از خوردن بستنی ها وشیرینی هایی که حاوی بادام زمینی هستند پرهیز نمایید.به هنگام رفتن به رستوران باید از خوردن سس ،دسرها،شیرینی ها وماهی پرهیز نمایید.غذاهای ساده سفارش دهید ودر مورد مواد تشکیل دهنده غذا سوال کنید .پزشکان وکلینیک های آلرژی، با ارائه فهرستی از غذاهای سالم وناسالم ، می توانند به این امر کمک کنند.بعد از تشخیص حساسیت غذایی ،برنامه ای مدون داشته باشید .خوشبختانه امروزه، بسیاری از شرکت های غذاهایی (از لبنیات گرفته تا پوره سیب زمینی ،گندم وشیرینی های دارای تکه های شکلات)برای افراد دارای حساسیت تولید می کنند.چنانچه غذای مورد علاقه شما در لیست ممنوعه بود ،می توانید از این محصولات جایگزین استفاده کنید.
در ادامه بحث، دکتر محمد حسین صالحی سورمقی؛دکترای تخصصی فارماکوگنوزی در خصوص گیاهان مفید برای پیشگیری ودرمان حساسیت های فصلی وغذایی گفت:((همان گونه که بعضی از گیاهان ومیوه جات می توانند حساسیت زا باشند گیاهان زیادی نیز وجود دارند که دارای خاصیت ضد حساسیت می باشند.باید اضافه نمود که در موارد معدود،بعضی از گیاهان ضد حساسیت خود ممکن است در برخی افراد ایجاد حساسیت نمایند.
ازجمله گیاهانی که به طور معمول در دسترس می باشند ومی توان آنها را به طور مرتب مصرف نمود یادر رژیم غذایی قرار داد ،می توان به انگور، بادرنجبویه،خارمریم،دارچین ،زردچوبه ،شاهتره ،نارنج،سیاهدانه،کندر، گل مغربی، درخت میخک وافدرا اشاره کرد.نحوه ومیزان کاربرد تعدادی ازآنها به طور خلاصه شرح داده می شود؛انگور یا آب انگور را می توان در فصولی که وجود دارد به طور تازه مصرف نمود،البته مطالعه در این مورد بر روی کشمش انجام نشده ،ولی به احتمال زیاد کشمش هم باید دارای این اثر باشد.بادرنجبویه که از برگ آن استفاده می شود،گیاهی بانام علمی Melissa Officinlisاز خانواده نعناع است که از برگ آن استفاده می شود. می توان در هر نوبت 5گرم از برگ آن را بصورت دمکرده مصرف نمود.مصرف هرروز آن در حد 5تا10گرم بلامانع است .دارچین از گیاهان معروف وپرمصرف می باشد که پوست ساقه درخت دارچین است.پوست را بصورت پودر درآورید (پودر قهوه ای رنگ).آن را می توان به اشکال مختلف مصرف نمود،حتی می توان به طور مستقیم پودر را با غذاها ومایعات مصرف کرد.مصرف هرنوبت 1تا2گرم می باشد ومی توان تاروزی 5گرم وحتی بیشتر ازآن نیز مصرف نمود.باید اشاره کرد که دارچین به ندرت می تواند در افراد ایجاد حساسیت نماید .زردچوبه پودر زردی است که همه آن را می شناسند واز ریشه گیاه زردچوبه به دست می آید .زردچوبه در ایران رویش نداردوجزء اقلام وارداتی است .زردچوبه از گیاهان باارزش ودارای خواص زیاد ی است که باید بطور مرتب در غذاها از آن استفاده نمود.مصرف زردچوبه تاروزی 3گرم برای افراد بالغ بلامانع است.زردچوبه دارای خواص ضددرد ،ضد نفخ، ضداسپاسم ،ضد سرطان قوی ،ضد التهاب ،اشتها آور ،ضد حساسیت وده ها خاصیت ارزنده دیگر است.
شاهتره گیاهی بوته ای با برگ های نازک وریز لست که از مصرف بالایی در دنیا برخوردار می باشد .مهمترین خواص شاهتره به عنوان حافظ کبد ودرمان امراض پوستی است که از قدیم مورد استفاده بوده است.یکی از گیاهانی که بطور وسیع برای امراض کبد مصرف می شود شاهتره است که به نام Fumitoryدر جهان مشهور می باشد.از دیگر خواص شاهتره اثر ضد حساسیت آن است.برای مصرف آن، میزان 5گرم از برگ را بایک لیوان به مدت 5تا10دقیقه بجوشانید.سپس صاف کنید وقبل از سرد شدن بنوشید.مصرف شاهتره برای افراد بالغ تا روزی 5گرم بلامانع است)).
وی افزود؛((آب نارنج از دیگر گیاهان ضد حساسیت است .آب نارنج را می توان باتمام غذاها مصرف نمود .آب نارنج در اثر ماندن ممکن است تلخ شود ،لذا بهتر است تازه مصرف شود.گرچه عدد معینی برای مصرف روزانه آن داده نشده است، ولی مقدار زیاد آن ممکن است باعث تحریک معده شود،اما به نظر می رسد مصرف آن تا 2یا3عدد در روز بلامانع باشد.سیاهدانه نیز از گیاهان سودمند می باشد که خواص زیادی دارد .مهمترین خواص سیاهدانه شامل اثرات ضد میکروب،ضد سرطان، ضدسرطان ،ضدحساسیت ،ضد ویروس ،شیرافزا،ادرارآور،کاهش دهنده اوره خون،محرک سیستم ایمنی بدن ،محافظ کبد ،مقوی معده،محرک تنفس واثرات دیگر است .به نقل از یکی از کتب گیاهان دارویی مهم چاپ 2002آمریکا ((پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص)سیاهدانه را دوای همه دردها می دانستند و مصرف آن را به مسلمانان توصیه فرموده اند )).
((روزانه می توان 1تا 2گرم از دانه سیاهدانه به صورت له شده با چای و یا موارد دیگر استفاده نمود)).
دکتر صالحی در پایان گفت :((البته گیاهان دیگری هم به عنوان ضد حساسیت وجود دارند که دسترسی به آنها مشکل بوده ویا ممکن است در مواردی دارای محدودیت مصرف باشند)).
منبع:دنیای تغذیه 95
