قصد سفر که می‌کنیم، ذهنمان پر می‌شود از تصور خیال‌انگیز جاده و دشت و کوه و دریا و غذاهای محلی، لباس‌های بته جغه‌ای؛ هنوز بوی تند ادویه‌های بازار، ریه‌های سفرت را پر نکرده است که باید برگردی!
کاش می‌شد همه جا را دید؛ اما مثل همیشه هزینه‌ها زیاد است و فرصت‌ها کم و این تازه برای دیدن یکی دو شهر کشورمان است؛ چه رسد به سفرهای خارجی و دیدن عجایب هفتگانه دنیا!
با این همه، اگر سفر را منحصر به آن چه گفته شد، ندانیم، راه‌حل فناوری، برای ما جالب خواهد بود. مثل همیشه از هرجا که شروع کنیم، به دنیای اینترنت می‌رسیم و این بار مسافرت و گردشگری، آن هم به مدد فناوری‌های نو، یعنی گردشگری الکترونیک؛ اما گردشگری الکترونیک چیست و چرا می‌تواند ارزشمند باشد؟
به زبان ساده، اگر به جای استفاده از روش معمولی سفر و پیمودن مسافت‌های جغرافیایی، از اینترنت و فناوری اطلاعات و ابزار‌های الکترونیک، مانند سی‌دی، تلفن همراه، نقشه، تصاویر سه بعدی، عکس و فیلم و شبیه‌سازی‌های کامپیوتری و … در سفرهای خود استفاده کنیم، به این نوع مسافرت، مسافرت الکترونیکی یا گردشگری الکترونیکی می‌گوییم. به این ترتیب، می‌توانیم تمام فعالیت‌های گردشگری، همچون انتخاب منطقه مورد نظر و سرویسهای ارائه شده در سفر (برنامه‌ریزی و مدیریت سفر)، بازدید از موزه‌ها، بناهای قدیمی، آثار باستانی و مناظر زیبای مناطق گوناگون را بدون طی نمودن جاده‌ها و صرف کمترین هزینه، انجام دهیم.
اگر چه گردشگری الکترونیک در ایران و برخی کشورها، هنوز تازه و نوپاست، اما در بسیاری از کشورها از جمله کانادا و آمریکا، جای خود را پیدا کرده و از آن جا که سفرهای اینترنتی به هزینه و فرصت کمتری نیاز دارند، طرفداران فراوانی دارند.
ارزش گردشگری و فعالیت‌های مرتبط با آن، زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم درآمد حاصل از آن، همردیف در‌آمدهای نفتی است و امروزه از آن به عنوان صنعت گردشگری نام برده‌اند و شاخه الکترونیک آن، یعنی گردشگری الکترونیک را منشأ حرکت‌های اقتصادی و فرهنگی بالقوه دانسته و آن را انقلاب گردشگری نامیده‌اند.
گردشگری الکترونیک یا e-tourism ET)) تلفیقی از تجارت الکترونیک و دولت الکترونیک است؛ زیرا با رونق بخشیدن به بازارهای رسمی و محلی کشورها و به مدد توسعه بازاریابی و تبلیغات، نیاز به تجارت الکترونیکی را بیش از پیش نموده، تجارت الکترونیک را در سطح داخلی و نیز بین‌المللی، افزایش خواهد داد. از سوی دیگر، با اثر غیرمستقیم بر سایر کارکردهای جامعه و پیشبرد آن به سمت استفاده بیشتر و بهینه‌تر از فناوری اطلاعات و ابزار‌های الکترونیک، سبب پیشرفت اهداف دولت الکترونیک و تحقق آن در جامعه خواهد شد.
برای این که یک سفر الکترونیکی را آغاز کنیم، ابتدا باید از کجا شروع کنیم؟
پس از اتصال به اینترنت، آدرس یک سایت گردشگری یا ET را که قبلا در اینترنت جست‌وجو کرده‌ایم و یا از طریق بروشورهای تبلیغاتی شرکت‌های ارائه سرویسهای گردشگری با آن آشنا شده‌ایم، در قسمت آدرس صفحه مرورگر خود تایپ می‌کنیم. در صورتی که آدرس مذکور درست باشد، اکنون در یک سایت ET هستیم؛ چیزی شبیه به ورود به یک ترمینال یا فرودگاه!
بر حسب سیاست‌های سایت و میزان محدودیت یا گستره فعالیت‌های سایت ET، سرویسهای ارائه شده به گردشگر متفاوت خواهد بود؛ به طور مثال، ممکن است یک سایت (ET) تنها به رزرو بلیط و ارائه تاریخ‌های سفر بپردازد؛ در حالی که سایت دیگری امکان اخذ ویزا، نمایش فهرستی از هتلها و مراکز اقامتی و همچنین امکان مشاهده تصاویر اتاق‌ها، سالن‌ها و محوطه بیرونی هتلها را نیز فراهم آورد؛ اما آن چه که در یک سایت گردشگری بسیار مهم است، فراهم آوردن امکان دسترسی گردشگر به همه سرویسهای مورد نیاز او از طریق همان سایت است و به عبارت دیگر، گردشگر، هنگام ورود به یک سایت گردشگری، بایستی بدون نیاز به باز شدن پنجره‌های گوناگون و فارغ از لینکهای متعدد، تبلیغات شلوغ و گیج‌کننده و لود یا بارگذاری طولانی تصاویر و نقشه‌های سفر، بتواند به راحتی و سادگی، سرویسهای مورد نیاز خود را انتخاب کند. در حال حاضر، سایتهای گردشگری به استفاده از فناوری
single window که به کاربر اجازه می‌دهد از طریق همان سایت ورودی و با یک استاندارد خاص و بدون نیاز به واسط کاربری جدید، سرویسهای خود را دریافت نماید، مجهز شده‌اند.
یک گردشگر یا مسافر الکترونیکی، پس از ورود به یک سایت گردشگری، انتظار دسترسی به سرویسها و اطلاعات خاص منطقه مورد نظر را دارد. این سرویسها و نیازمندی‌ها عبارتند از:
▪ امکان انتخاب برنامه سفر توسط گردشگر.
▪ اطلاعات کلی در مورد وضعیت جغرافیایی و اقلیمی منطقه، به همراه آگاهی از وضعیت آب و هوای منطقه مورد نظر، به صورت آنلاین و 24 ساعته و پیش‌بینی چند روز آینده.
▪ ارائه اطلاعات در مورد راههای ارتباطی منطقه؛ به طور مثال از طریق راه آهن، راه دریایی، یا هوایی، راه شوسه و یا مسیرهای صعب‌العبور کوهستانی که این امر سبب می‌شود گردشگر در صورت تمایل، مسیر مورد نظر را جهت سفر، انتخاب کند.
▪ ارائه اطلاعاتی در مورد واحدها و سیستم اندازه‌گیری (در صورت سفر به سایر کشورها).
▪ اختلاف زمانی منطقه مورد نظر با ساعت رسمی منطقه گردشگر.
▪ نوع واحد پول و تبدیلات ارزی.
▪ اطلاعاتی راجع به صدور گذرنامه یا ویزای الکترونیک (e-visa) که بر حسب نوع عملکرد سایت، ممکن است تنها اطلاعات مربوط به مدارک و مراحل صدور ویزا ارائه شود و یا تمام فرم‌ها به صورت الکترونیکی و از طریق اینترنت ارائه شود و پس از تکمیل، دریافت گردد و سرانجام، ویزای گردشگر به آدرس مورد نظر ارسال شود و یا بعد از تکمیل فرم‌ها، یک کد منحصر به فرد معرف ویزا، به گردشگر داده شود؛ تا در محل فرودگاه، با ارائه آن، کد ویزای خود را دریافت کند.
▪ معرفی آثار و بناهای تاریخی، فهرست موزه‌ها و گالری‌ها و مکان‌های دیدنی، همراه با ساعت بازدید و … .
▪ نرخ مکالمات تلفنی بین کشور مبداء و مقصد.
▪ لینکهای مفید به سایر مراکز گردشگری؛ مانند سفارت‌خانه‌ها و مراکز بهداشتی، بیمارستان‌ها و … ؛ به ویژه سازمان جهانی بهداشت (Who) که همواره به ارائه هشدارهای بهداشتی برای سفر به مناطق خاص می‌پردازد(برای اطلاع از بیماری‌های شایع و یا بومی یک منطقه).
▪ ارائه اطلاعاتی در مورد زبان رسمی یا لهجه‌های محلی یک منطقه خاص.
▪ امکان رزرو و فروش اینترنتی بلیط (برای تمام خطوط هوایی، دریایی، جاده‌ای و ریلی) و به عبارت دیگر، امکان تهیه بلیط الکترونیکی؛ به این صورت که گردشگر با مراجعه به سایت، تمام مراحل مربوط به تهیه بلیط را از طریق اینترنت طی می‌کند و یک روش فروش الکترونیکی بلیط، هدایت این کار را بر عهده می‌گیرد. این روش فروش الکترونیکی، قادر است دسته‌بندی، فروش، ارسال و تجدید بلیط‌ها، کنترل و بررسی اعتبار بلیط‌ها، دریافت کرایه و هزینه بلیط و سرانجام، آمار و گزارش‌گیری مسافران را انجام دهد.
▪ معرفی مراکز اقامتی؛ هر سایت گردشگری ممکن است یکی از روشهای زیر را جهت ارائه و معرفی مراکز اقامتی یا همان هتل‌داری الکترونیکی انجام دهد:
ـ معرفی هتلها همراه با ارائه آدرس و تلفن.
ـ معرفی هتلها بر مبنای قیمت، تعداد ستاره و سرویسهایی که توسط هر هتل ارائه می‌شود. همچنین برخی از سایتهای گردشگری امکان مشاهده تصاویر اتاق‌ها، سالن‌ها، محوطه بیرونی هتل، رستوران، کافی شاپ، استخر، زمین‌های بازی و … را نیز فراهم می‌کنند و سرانجام روش رزرو اتاق‌های هتل را ارائه می‌کند که به صورت آنلاین، آخرین اطلاعات مربوط به رزرو اتاق‌ها و تعداد اتاق‌های خالی هتل را با ذکر تاریخ و ساعت، بر روی سایت منتشر می‌کند.
▪ ارائه فهرستی از تورهای مسافرتی موجود، همراه با خدمات ارائه شده در تورها، مدت زمان اقامت، قیمت‌ها و … .
▪ معرفی اقامتگاه‌های بین راه، رستوران‌ها و مراکز خرید صنایع دستی و تولیدات محلی، به همراه ارائه تصاویر و فهرستی از آثار و صنایع دستی آن منطقه و نیز معرفی مراکز فروش و تهیه غذاهای حلال مخصوص مسلمانان در کشورهای خارجی.
▪ یک سایت گردشگری، بایستی امکان پرداخت هزینه سرویسهای گردشگری را به کمک کارت‌های اعتباری مختلف، در اختیار گردشگران قرار دهد.
▪ تمام موارد فوق، باید به زبانهای مختلف بر روی سایت قرار گیرد؛ تا بدین ترتیب، امکان جذب گردشگران خارجی و ارائه سرویسها به آنها نیز فراهم شود.
گردشگری الکترونیکی، چیزی فراتر از ورود به یک سایت گردشگری و دیدن مناطق گوناگون دنیا از طریق اینترنت است. هدف از گردشگری الکترونیکی، فراهم آوردن زمینه‌های مناسب برای گردشگران، اعم از رفاه، آسایش و امنیت سفر، توسعه گردشگری و سرانجام، لذت از گردشگری است.
جنبه‌های دیگر گردشگری، همچون گردشگری درمانی یا گردشگری سلامت، گردشگری بازاری با هدف توسعه و بازدید از مراکز خرید و تجارت الکترونیکی، گردشگری ورزشی به همراه شرکت در مسابقات و تماشای جام جهانی، مسابقات بین‌المللی، شرکت در همایش‌های علمی، بازدید از آیین‌های مذهبی و بومی یک ناحیه خاص، بوم‌گردی یا گردش در طبیعت (اکوتوریسم) و … از مهمترین انواع گردشگری محسوب می‌شوند. اگر گردشگری الکترونیکی را صرف‌نظر از سرویسهای ارائه شده توسط سایتهای گردشگری، تنها منحصر به دیدن تصاویر ارسالی از دوربین‌های کار گذاشته شده در مناطق دیدنی و مرور تصاویر سه بعدی، روشهای رایانه‌ای و نقشه‌ها بدانیم، آنگاه این نوع گردشگری برای استفاده از آب و هوای مناطق مختلف، لذت قدم زدن در سواحل، شنا کردن، استفاده از عطر گیاهان بومی، طعم غذاهای محلی، ادویه‌های بازار، و دیدن کاهگل بناهای قدیمی، مناسب نخواهد بود.
همچنین برای مطالعات فرهنگی، روستایی، ساحلی و کشاورزی، به دلیل عدم ارتباط مستقیم، کاربرد چندانی نخواهد داشت.
در عین حال، مزایای گردشگری الکترونیکی، بسیار حائز اهمیت بوده، ما را به استفاده از آن، ترغیب خواهد نمود. این ویژگی‌ها و مزایا عبارتند از:
▪ کمک به توسعه اقتصادی مناطق کمتر توسعه یافته، به مدد بازاریابی و تبلیغات در جهت جذب گردشگر، فروش صنایع دستی و استقرار منابع در آن مناطق.
▪ عدم نیاز به پیمودن مسافت‌های طولانی و خسته کننده که در نتیجه، برای افراد مسن، بیمار و کودکان که تحمل طی مسافت‌های طولانی را ندارند، قابل استفاده است.
▪ بسیاری از نوجوانان، جوانان و دختران، بدون حضور والدین و با امنیت خاطر، می‌توانند با کمک گردشگری الکترونیکی، به سفر بپردازند.
▪ امکان سفر به مناطق مختلف جهان، بدون نگرانی از مسائل فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و سیاست‌های بین دو کشور.
▪ کاهش ساخت و سازهای بی‌مورد جهت سکونت مسافران.
▪ انجام بازدید‌های علمی و همایش‌های مختلف با کمک ابزار‌های الکترونیکی؛ همچون ویدئو کنفرانس و عدم نیاز به سفر به آن مناطق و در نتیجه، حذف خطر جاده و کاهش هزینه‌های دانشگاه.
▪ کاهش صف‌های طویل تهیه بلیط.
▪ فراهم آمدن امکان خرید اینترنتی از مراکز خرید صنایع دستی و در نتیجه رونق تجارت الکترونیک و کمک به تولید و راه‌اندازی کارگا‌ه‌های کوچک و بزرگ صنایع دستی و محلی.
▪ اشتغال‌زایی.
▪ ایجاد رقابت در زمینه هتل‌داری و اقامتگاه‌ها و بهبود سرویس‌دهی و امکانات رفاهی مکان‌های تفریحی و گردشگری.
▪ مناسب بودن برای کشورهای کمتر توسعه یافته، به دلیل عدم نیاز به هزینه‌های احداث و توسعه مراکز گردشگری و سرویسهای سفر.
▪ عدم نیاز به راهنمای آموزش دیده برای معرفی مکان‌ها و مناطق گردشگری.
▪ سودمند بودن برای محققان و پژوهشگران، به دلیل بررسی موردی یک موضوع خاص.
▪ کاهش ترافیک و ترددهای غیرضروری.
▪ کاهش و تغییر هزینه‌های سفر.
▪ صرفه‌جویی در وقت.
▪ حفاظت از میراث فرهنگی، به دلیل عدم ارتباط مستقیم با آثار و … .
هرچند گردشگری الکترونیک به اندازه مسافرت‌های واقعی، لذت‌بخش و خاطره‌انگیز نیست، اما از آن جا که به همه مردم و بدون در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی و فرهنگی آنها این امکان را می‌دهد تا از مناطق دیدنی دنیا بازدید کنند، صنعتی قابل توجه، محسوب می‌شود. با این حال، در کشور ما به دلایلی چون نبود زیرساخت‌های اولیه و پرهزینه بودن ایجاد آنها، رشد ناچیز فناوری اطلاعات و عدم استفاده همه افراد از اینترنت و کمبود سایتهای گردشگری، این صنعت با اقبال عمومی همراه نشده است؛ اما مزایای بالقوه این فناوری، به ویژه در امر اشتغال‌زایی و کسب درآمد مستقل از نفت، همه افراد و به ویژه فعالان این بخش را بر آن خواهد داشت تا برای رونق این صنعت، همت گمارند.
گردشگری الکترونیکی (ET) عبارتست از بکارگیری فن‌آوری نوین برای ارائه سرویسهای مورد نیاز گردشگران. با استفاده از فن‌آوری اطلاعات ارایه سرویسهای مورد نیاز گردشگران ساده‌تر، با کیفیتی بالاتر و هزینه‌ای کمتر انجام می‌پذیرد. در واقع ET ارائه الکترونیکی کلیه سرویسهایی است که در گذشته گردشگران به صورت سنتی از آنها استفاده می‌کردند بعلاوه سرویسهایی که به واسطه فن‌آوری اطلاعات میسر شده‌اند.
ارزش گردشگری الکترونیک هنگامی آشکار شد که رویکردهای مبتنی بر single window به سایتهای فعال در زمینه ET اضافه شد. مطابق رویکرد single window یک گردشگر هنگامی که به یک سایت ET وارد می‌شود تنها از طریق همان سایت و با برخورد برخورد با یک استاندارد خاص مورد استفاده در سایت کار کرده اما کلیه سرویسهای مورد نیاز خود را دریافت می‌کند. به این معنا که گردشگر نیازی ندارد که هر یک از سرویسهای مورد نظر خود را از طریق یک سایت مجزا و با واسط کاربری (User Interface) جدید مرتفع کند، بلکه کلیه سرویسهای مورد نیاز را از طریق یک سایت مشترک و با واسط کاربری یکسان دریافت کرده و اطلاعات مورد نیاز خود را ساده‌تر بدست می‌آورد. به واسطه این فن‌آوری گردشگر با مراجعه به یک سایت معتبر ET کلیه سرویسهای مورد نیاز برای سفر خویش را دریافت کرده و با کیفیت، سرعت و قیمت مناسب به خواسته‌های خود دست می‌یابد.
سرویسهایی که در گردشگری الکترونیک مرسومند عبارتند از:
▪ اطلاع رسانی شفاف، دقیق و معتبر
▪ انجام کلیه تشریفات اخذ ویزا
▪ رزرو هتلها و مراکز تفریحی- سیاحتی
▪ رزرو و اجاره وسایل نقلیه
▪ اخذ بلیت هواپیما، اتوبوس و قطار و …
▪ خرید برنامه‌های سفر و تورهای مختلف
▪ بسیاری سرویسهای دیگر که روز به روز ایجاد می‌شوند.
از آنجا که اطلاعات کلیه سرویسهای فوق به صورت مجتمع به گردشگر ارایه می‌شوند همواره امکان مقایسه گزینه‌های مختلف و انتخاب گزینه بهینه برای گردشگر با توجه به معیارها و انتظارات او میسر است، به عبارتی دیگر در عرصه ET هر گردشگری امکان می‌یابد که برنامه‌ای برای سفر خود انتخاب کند که بیشترین مطلوبیت را برای او دارد، این سرویس بدون حضور فن‌آوری اطلاعات مبتنی بر اینترنت امکان‌پذیر نبوده است و تنها از طریق ET میسر است.
در واقع ET حاصل اتصال مدلهای تجارت الکترونیکی (e-commerce) و دولت الکترونیک (e-government) است که باعث ایجاد سرویسها و مفاهیم جدید در عرصه e-tourism گردیده است.
اولین گام در بعد اطلاع رسانی در یک سایت فعال در ET ارایه اطلاعات عمومی به گردشگران است. اطلاعاتی نظیر موقعیت جغرافیایی منطقه سفر، زبانهای رسمی و غیر رسمی محلی مورد استفاده، اختلاف زمانی و ساعت رسمی، ساعات کاری، واحد پولی و نرخ تبدیل ارزهای خارجی که بایستی با اتصال این بخش از سایت به یک موسسه معتبر نرخهای لحظه به لحظه ارائه شوند. همچنین معرفی سیستم اندازه گیری و واحدها برای توریستها که به سیستمهای متفاوتی عادت دارند از اهمیت خاصی برخوردار است. کلیات آب و هوایی منطقه سفر نیز باید به صورت کلی در بعد اطلاع رسانی موجود باشد.
ارایه اطلاعات تعطیلات رسمی و بسیاری اطلاعات دیگر همگی بدنه اطلاع رسانی سایتهای ET را تشکیل میدهند.
یکی از مهمترین فاکتورهای تصمیم گیری برای سفر وضعیت آب و هواست. یک سایت معتبر ET بایستی علاوه بر ارایه کلیات آب و هوایی منطقه سفر، اطلاعات دقیق و لحظه ای آب و هوا را به همراه پیش‌بینی آب و هوا ارایه کند. برای این منظور راهکاری عمومی وجود دارد و آن ایجاد لینک سایتهای پیش‌بینی هوا در وب سایت میباشد.
در گام بعدی اطلاعات مربوط به صدور ویزا قرار می‌گیرد. گردش کاری که مورد نیاز است تا گردشگر ویزا اخذ کند، ارایه کلیه اطلاعات مورد نیاز، در دسترس قرار دادن کلیه فرمهای مورد نیاز برای اخذ ویزا، معرفی امکان استفاده از آژانسهای مختلف برای انجام خدمات ویزا، هزینه‌های اینگونه عملیات، آدرسها و تلفنهای سفارتخانه ها، … همه اطلاعاتی هستند که برای اخذ ویزا باید به توریست عرضه شوند.
در بخشی مجزا در یک سایت ET معتبر باید لینکهای سازمانهای دولتی در ارتباط با توریستها نظیر وزارت خارجه، سازمانهای توریستی و … قرار گیرد تا امکان جستجوی اطلاعاتی در سایتها رسمی توسط توریست مهیا باشد. همچنین امکان ارتباط با پلیس، تلفنهای ضروری مورد نیاز در این بخش باید به گردشگران ارایه گردد.
یکی از مهمترین لینکها در این زمینه لینک سازمانهای بهداشتی است یکی از معروفترین این سازمانها سازمان بهداشت جهانی (WHO) است که همواره اخطارهایی را برای سفر به اماکن مختلف ارایه می کند. ایجاد اینچنین ارتباطی به گردشگر این امکان را می دهد که پیش از سفر به مقصد از تمامی تهدیداتی که ممکن است وجود داشته باشد آگاه شود.
در ادامه باید کلیه راههای دسترسی به منطقه سفر مشخص شوند تا توریست امکان انتخاب از میان روشهای متفاوت را دارا باشد. سایتهای فعال ET کلیه جاده‌ها، فرودگاهها، بنادر دریایی و … که از آنها امکان دسترسی به منطقه سفر وجود دارد را معرفی می کنند و برای استفاده از آنها گردشگر را تشویق می‌کنند.
در نهایت در بعد اطلاع رسانی بایستی یک نقشه کامل از منطقه سفر با کلیه جزئیات و قابلیت زوم کردن وجود داشته باشد که همه اماکن سرویس دهنده به گردشگران مشخص بوده و گردشگر بتواند از طریق سایت تمامی مسیرها را دنبال کند و نیازهای خود را مرتفع کند .
چون اینگونه اطلاعات اطلاعات اولیه هستند لذا بهتر آنست که در قالب زبانهای مختلف ارایه شود تا گردشگران به راحتی اطلاعات مورد نیاز خود را جستجو کنند.
