حاملگی و پرکاری تیروئید

دکتر لادن سیفی؛  متخصص زنان

تیروئید غده‌ای است پروانه‌ای شکل در وسط گردن و زیر حجره و از هفته 10 زندگی داخل رحمی (جنین) شروع به فعالیت می‌کند و دو هورمون T3, T4 ترشح می‌کند پس جنین از این سن وابسته به هورمون تیروئید خودش است. دو هورمون تیروئید در مصرف و ذخیره انرژی نقش دارند.

در پرکاری تیروئید چون این دو هورمون بالا می‌رود سوخت و ساز در بدن بیشتر می‌شود. حدود 1/3 درصد افراد اجتماع بطور کلی مبتلا به پرکاری تیروئیداند این شیوع در زنان پنج برابر مرد است.

علل

1- بیماری Graves 2- تیروئیدیت پس از زایمان

3- پرکاری گذاری نیمه اول حاملگی 4- پرکاری در اثر استفراغ شدید حاملگی

Grares: در این بیماری تیروئید پرکار می‌شود چون بر علیه گیرنده‌های هورمون تیروئید پادتن به وجود می‌آید و تیروئید بزرگ می‌شود و ممکن است چشم‌ها به بیرون زده شود. این بیماری در بعضی از خانواده‌ها شایع‌تر است.

سن شیوع در زنان، 20-40 سالگی است. 1 - 5 درصد مادران مبتلا حتی پس از درمان، نوزادانی با پرکاری تیروئید به دنیا می‌آورند که البته معمولاً پرکاری خفیف است.

علایم پرکاری تیروئید در جنین شامل ضربان قلب بالای 160 در دقیقه، بزرگی تیروئید (گواتر جنینی)، سن استخوانی بیشتر از سن واقعی، تأخیر رشد، بسته شدن زودرس ملاج و در موارد شدید ابتلای جنینی نارسایی قلبی و ورم جنین (هیدروپس) می‌باشد. اگر مادری بیماری Grares یا سابقه آن را دارد باید در هفته

20-‌24 حاملگی TRAb (پادتن ضد تیروئید) در خونش اندازه‌گیری شود و اگر بیش از 3 برابر طبیعی بود جنین تحت مراقبت ویژه باشد. یعنی ضربان قلب و رشدش بررسی شود. اگر او هم علائم پرکاری تیروئید داشت بدون توجه به وضعیت تیروئید مادر، مادر باید تیونامید مصرف کند.

تیروئیدویت پس از زایمان: ممکن است تا چندین ماه پس از زایمان ظاهر شود و با توجه به اینکه علایم آن شامل خستگی، درد عضلانی، چاقی علایمی غیراختصاصی‌اند و در بسیاری از مادران شیرده و زحمت‌کش شایع است ممکن است دیر تشخیص داده شود. گاه تیروئیدویت ویروسی هم داریم که تیروئید بزرگ دردناک و حساس می‌شود و با برطرف شدن بیماری ویروسی خوب می‌شود.

پرکاری گذاری نیمه اول حاملگی: با لانه‌گزینی تخم هورمون جفتی hcc بالا می‌رود و در هفته 12 به حداکثر میزان خود می‌رسد سپس شروع به پائین آوردن می‌کند تا هفته 18 و از هفته هجده تا آخر حاملگی در حد مشخصی می‌ماند ساختمان شیمیایی این هورمون جفتی شباهت‌هایی به هورمون محرک تیروئید دارد و خودش هم فعالیت ضعیف محرک تیروئید دارد لذا تیروئید را پرکار می‌کند.

این حالت در افرادی که حاملگی چند قلویی دارند و یا حاملگی بچه خوره (مول) شایع‌تر است امروزه چون تشخیص بچه‌خوره با سونوگرافی زودتر شده است شیوع این حالت کم شده این پرکاری معمولاً نیاز به درمان ندارد و در نیمه دوم حاملگی بهبودی خود به خودی حاصل می‌شود.

پرکاری در اثر استفراغ شدید حاملگی: در خانم‌های حامله‌ای که میزان hcc و استرادیول خونشان بالاتر است استفراغ حاملگی شدت بیشتری دارد و hcc این افراد فعالیت محرک تیروئیدی بیشتری دارد. این مورد نیز در چندقلویی‌ها و مول شایع‌تر است و درمان ضد تیروئیدی لازم ندارد.

علائم

بعضی‌ها بدون علامت‌اند ولی بیشتر افراد علائمی دارند. از قبیل:

1- اضطراب 2- تحریک‌پذیری 3- لرزش دست‌ها 4- اختلال خواب 5- ضعف عضلانی در بازوها و ران (بعضی‌ها به این علت نمی‌توانند چیزی را از زمین بلند کنند یا از پله بالا بروند). 6- عدم تحمل به گرما 7- تعریق 8- افزایش ضربان قلب 9- احساس خستگی 10- کم‌شدن وزن علی‌رغم داشتن اشتهای خوب 11- دفع مزاج مکرر 12- اختلال قاعدگی معمولاً به صورت قطع قاعدگی یا تأخیر در قاعدگی 13- اختلال در حاملگی

عوارض

سقط مراحل اولیه، زایمان زودرس، جنین با وزن کم، مرگ داخل رحمی جنین، مسمومیت حاملگی، افزایش فشار خون و نارسایی قلبی.

تشخیص

1- علایم بالینی 2- آزمایش خون 3- آزمایش تکمیلی در صورت صلاحدید پزشک

درمان

هدف درمان در حاملگی این است که با حداقل میزان دارو هورمون T4 Free تیروئید آزاد خون را به حداکثر نرمال برسانیم که معمولاً حدود 5/1 برابر فرد غیرحامله است. درمان دارویی کمی شامل بتا‌بلوکر‌ها مثل پروپرانول است که طپش قلب و لرزش دست‌ها و اضطراب را کاهش می‌دهد. معمولاً 2-6 هفته این دارو را می‌دهیم چون شانس عوارض جنینی دارو در بیش از 6 هفته مصرف بالاتر می‌رود.

درمان دارویی ضد هورمون تیروئیدی مثل تیونامیدها که البته این‌ها از جفت عبور می‌کنند ولی بهر حال بهترین داروی موجود هستند. حین درمان باید هر ماه تست‌های تیروئیدی را بررسی کنیم. مصرف ید رادیو اکتیو که از درمان‌های خوب پر کاری تیروئید است در مواردی بکار می‌رود که فرد به درمان‌های دیگر جواب نداده باشد ولی بهرحال این دارو در حاملگی نباید مصرف شود به‌ویژه پس از 2 ماهگی چون شانس سقط، نقص خلقتی و از کار افتادن تیروئید جنین را بالا می‌برد.

اگر خانمی قبل از حاملگی برای درمان ید خورده است باید حداقل شش ماه پس از مصرف ید برای حاملگی اقدام نکند تا اثر درمان معلوم شود و وقتی با کمک دارو، هورمون‌های در حالت نرمال تنظیم شد با صلاحدید پزشک برای حاملگی اقدام کند.

با توجه به مطالب گفته شده حتماً توصیه می‌شود که پرکاری تیروئید قبل از حاملگی درمان شود و سپس اقدام به حاملگی صورت گیرد. کلیه علایم و عوارض بیماری پرکاری تیروئید در افراد سیگاری شدیدتر می‌شود.