همه‌ی مردان تاثیرگذار شاه در پیروزی کودتای ۲۸ مرداد

روزنامه هفت صبح - رامتین لطیفی:

1. سر شاپور ریپورتر

شاپور ریپورتر یا شاپور جی، فرزند اردشیر جی است. نقش این دو نفر در تاریخ معاصر ایران بسیار حائز اهمیت است. اردشیر جی، رییس سرویس اطلاعاتی هند- بریتانیا در ایران بود. اردشیر جی رضاخان را کشف و پروش داد و با برنامه ریزی کودتای اسفند 1299 او را به پادشاهی رساند. شاپور جی افسر اطلاعاتی سرویس جاسوسی انگلستان یعنی اینتلیجنس سرویس و گرداننده شبکه امنیتی بدامن در ایران بود.

 

او در سال 1348 به مقام ژنرالی رسید و بعدها به خاطر خدماتش به کشور انگلستان از ملکه نشان سر گرفت و تبدیل به سر ژنرال شاپور ریپورتر شد. در عملیات آژاکس که منجر به کودتای 28 مرداد شد، شاپور جی مسئول هماهنگی بین ام آی 6 و سیاه و مشاور سیاسی و نظامی هندرسون، سفیر آمریکا در ایران بود. شاپور جی به خاطر نقش موثرش در کودتا تا پیروزی انقلاب واسطه فروش سلاح های انگلیسی به ایران بود و از این راه ثروت کلانی به جیب زد. شاپور جی در نهایت بدون اینکه خاطراتش از دوران مسئولیتش در ایران را چاپ یا بازگو کند بر اثر سرطان در سال 2005 درگذشت.

 

یانگ در سال 1332 قائم مقام اینتلیجنس سرویس بود. تاریخ نگاران غربی از او به عنوان طراح عملیات آژاکس نام می برند. در طراح عملیات آژاکس یانگ به جای نام دکتر مصدق از واژه دزد دریایی استفاده کرده بود. این تعبیر به آن معناست که انگلیسی ها نفت جنوب ایران را از آن خود می دانستند و به دکتر مصدق که نفت ایران را ملی کرد دزد اطلاق می کردند.

 

یانگ طرح عملیات آژاکس را به طور مستقیم به چرچیل نخست وزیر وقت بریتانیا فرستاد و با تاییدیه او این عملیات را آغاز کرد. یانگ توانست طرح عملیات را برای آمریکایی ها شرح دهد و آنها را مجاب کند هزینه های مالی این عملیات را بر عهده بگیرند و نیروهای وابسته خود را در اختیار این عملیات بگذارند.

 

کرمیت روزولت جونیور، رییس بخش خاورمیانه سیا و نوه تئودور روزولت افسر ارتش و رییس جمهور سابق آمریکا بود. از او به عنوان فرمانده عملیات آژاکس در ایران نام می برند. کرمیت روزولت در آبان سال 1331 برای رویت وضعیت داخلی ایران در تهران بود و در زمان بازگشت به لندن و از آنجا به واشنگتن سفر کرد. در زمان توقفش در لندن کمپانی نفت انگلیس و ایران، روزولت را به یک ضیافت دعوت می کند و در آن جا افسران اینتلیجنس سرویس برای او شرح می دهند که به دنبال حذف مصدق و بازگرداندن قدرت مطلق به شاه هستند و در این راه از آمریکایی ها هم کمک می خواهند.

 

روزولت در واشنگتن دولت آیزنهاور را مجاب می کند از این طرح حمایت کند و دولت آمریکا یک میلیون دلار در اختیار روزولت قرار می دهد تا هر طور که صلاح می داند برای حذف مصدق و دولتش هزینه کند. روزولت با هواپیما به همراه یک میلیون دلار پول نقد که در چمدان جاسازی شده بود وارد دمشق شده و از آنجا با اتومبیل وارد مرز ایران می شود و شخصا فرماندهی عملیات را به عهده می گیرد.

 

دکتر مظفر بقایی کرمانی از مرموزترین شخصیت های سیاسی معاصر ایران است. عده ای اعتقاد دارند نقش خان مظفر با بازی عزت الله انتظامی در سریال هزاردستان در اصل بازسازی قدرت پنهان مظفر بقایی است.

 

مرور بر زندگی سیاسی بقایی نتیجه ای جز سرگیجه و سبز شدن یک علامت سوال بزرگ در سر ندارد. بقایی همه جا حضور دارد، او در ابتدا یکی از حامیان دکتر مصدق و مدافعان طرح ملی شدن نفت و یکی از امضاکنندگان آن است. همچنین او در حلقه اول ارتباطی با آیت الله کاشانی و فداییان اسلام قرار دارد. در ادامه او به یکی از مخالفان درجه یک مصدق تبدیل می شود و طرفداران در کرمان سرگرد محمد سخایی را به طرز فجیعی به قتل می رسانند و خودش به قتل تیمسار افشار طوس متهم می شود.

 

اسنادی مبنی بر اینکه بقایی با اردشیر ریپورتر و سیا ارتباط نزدیک و موثر داشته است موجود است. همچنین شبهاتی درباره او مطرح است که قرارداد عدم تعرض با رژیم صهیونیستی به واسطه شوهر خواهرش به امضا رسانده است. در زمان کودتا او در قالب حزبش که حزب زحمتکشان ایران نام داشت به همراه علی زُهری و حسین خطیبی یکی از عوامل موثر در پیروزی کودتا به شمار می آید.

 

اسدالله، سیف الله و قدرت الله رشیدیان معرف به برادران رشیدیان از تجار به نام و عوامل دولت بریتانیا در ایران بودند. دولت بریتانیا به برادران رشیدیان اعتماد کامل داشت و از سوی دیگر برادران رشیدیان بالاخص اسدالله رشیدیان رابطه خوبی با اشراف پهلوی داشت و بسیار مورد وثوق شاه بود. بخش قابل توجهی از یک میلیون دلاری که روزولت همراه خود به ایران آورد به برادران رشیدیان سپرده شد تا این مبلغ را جهت تبلیغات و اقدام علیه دولت مصدق هزینه کنند.

 

به علاوه شاه به دلیل ترس و ضعف از اقدام مستقیم علیه مصدق واهمه داشت. اسدالله رشیدیان به کمک اشرف پهلوی توانست شاه را قانع کند تا طی دو حکم مجزا مصدق را از نخست وزیری عزل و فضل الله زاهدی را به جایش منصوب کند. هر چند که تاریخ نگارانی مانند عبدالله شهبازی به این اطلاعات شک دارند و حدس می زنند رشیدیان در این جلسه حضور نداشته و شاه حکم های عزل و نصب را به اصرار اردشیر ریپورتر امضا کرده است اما نمی توان از نقش برادران رشیدیان در تخریب دکتر مصدق در مطبوعات و اذهان عمومی به سادگی عبور کرد.

 

تیمسار فضل الله زاهدی که در ارتش رقیبی به نام حاجیعلی رزم آرا داشت و همچون شاه از قدرت روزافزون رزم آرا هراس داشت در ابتدا در صف یاران مصدق و  جبهه ملی شدن نفت قرار گفت. زاهدی مدتی رییس شهربانی کشور و مدتی هم در کابینه دکتر مصدق وزیر جنگ بود.

 

 

می گویند زاهدی روحیه ضدانگلیسی داشته و از این رو در ابتدا از روی میل باطنی طرفدار مصدق بوده است. پس از خروجش از کابینه مصدق به دلیل اختلافاتی که به وجود آمده بود توسط مصدق به همراه مظفر بقایی کرمانی به قتل تیمسار افشار طوس متهم و در پی این اتهام به مجلس پناهنده شد. سپس توسط شاه به عنوان سناتور استان همدان وارد مجلس سنا ش. زاهدی به طور مستمر از شاه می خواست که او را به عنوان نخست وزیر جایگزین مصدق کند.

پس از کودتای شکست خورده 25 مرداد و اطلاع زاهدی از حکم نصبش توسط شاه به عنوان نخست وزیر، او تلاش کرد تا دوستانش در ارتش استان های همدان، اصفهان و کرمانشاه را مجاب کند تا با حمله نظامی به تهران دولت مصدق را سرنگون کنند. هر چند کار به اقدام نظامی زاهدی و دوستانش نکشید اما کودتا در روز 28 مرداد پیروز شد و زاهدی به مقام نخست وزیری رسید.

 

در شب 26 مرداد 1332 کرمیت روزولت با شعبان جعفری یکی از لات های معروف تهران دیدار می کند و در ازای پرداخت هزاران تومان و قول های وسوسه انگیز در صورت پیروزی کودتا، شعبان به او قول می دهد حدود 400 نفر از اراذل و بزن بهادرهای تهران را در حمایت شاه به خیابان بیاورد.

 

در روز 27 مرداد محمود مسگر، گرداننده منطقه بدنام تهران یعنی شهر نو، با طیب حاج رضایی معروف به طیب خان و حسین اسماعیل پور معروف به حسین رمضون یخی ملاقات می کند و نظر آنها را نسبت به حضور در خیابان برای حمایت از شاه جلب می کند.

در نهایت در روز 28 مرداد لات های تهران که مسلح به چماق، کلنگ، زنجیر دوچرخه، چاقو و قمه بودند در پنج دسته مختلف وارد میدان می شوند.

دار و دسته شعبان جعفری در شمیران رانندگان را متوقف و آنها را مجبور می کنند که عکس شاه را زیر برف پاک کن ها بگذارند و در شهر گشت بزنند. دسته طیب خان و طاهر حاج رضایی به همراهی علیرضا قدم، ناصر جیگرکی، اصغر استاد، اصغر شاطر، علی آهنین و حاجی سردار به همراه 300 نفر از میدان بار تهران و بازار امین السلطان به سمت مرکز شهر به راه می افتند. دسته حسن رمضون یخی و برادران طاهری از محله باغ فردوس مولوی به همراه 200 نفر و مسلح به چوب دستی های بلند به سمت مرکز شهر حرکت می کنند.

دسته چهارم دسته محمود مسگر است که به همراهی 2500 نفر از زنان بدنام محله شهر نو به سمت مرکز شهر می روند. دسته پنجم دسته لات های جوادیه هستند که به جلوداری صابر لانه و اسماعیل شله به دسته های دیگر ملحق می شوند.

ماموریت لات ها به هم ریختن نظم عمومی و تسخیر رادیو بود که هر دو را با موفقیت انجام دادند و در شامگاه 28 مرداد سرلشکر زاهدی به رادیو تسخیر شده توسط آنها رفت و در میان شعارهای زنده باد و جاوید باد اراذل به عنوان نخست وزیر شروع به سخنرانی کرد.