طرح‌های مختلف برای خودکفایی در کشاورزی و 92 درصد منبع آبی که در این حوزه مصرف می‌شود از مسائلی است که سال‌هاست در ایران توسط کارشناسان بحث می‌شود؛ برخی بر‌این‌باورند که با این روند در آینده، میزان منابع آب ایران کافی نیست و برخی دیگر هم معتقدند توسعه کشاورزی برای حفظ امنیت غذایی در ایران لازم است.
به گزارش ، وقایع اتفافیه نوشت: برای پاسخ‌دادن به این ابهامات، هفته پیش تحقیقی از چهار محقق ایرانی (محسن مسگران، کاوه مدنی، حسین هاشمی و پویا آزادی) در مجله نیچر منتشر شد. این تحقیق براساس مکان، نوع خاک و متغیرهای اقلیمی به 6 قسمت مختلف تقسیم شد و از کیفیت کشاورزی در این مناطق، طبق متغیرهای مختلف گفته شد. با توجه به این تحقیق شاید بتوان نتیجه گرفت برای خودکفاشدن در تولیدات کشاورزی، باید نگاه زیست‌محیطی‌تری به آب و خاک وجود داشته باشد اما در ابتدای این تحقیق در رابطه با شرایط امنیت غذایی آمده است؛ «آمار جدید نشان می‌دهد، با توجه به روند افزایش جمعیت برای تأمین موادغذایی، جمعیت 9,1 میلیاردی در سال 2050 باید میزان تولید محصولات کشاورزی 70 درصد افزایش پیدا کند، امنیت غذایی در کشورهای در حال توسعه به علت افزایش جمعیت نگران‌کننده‌تر هم هست. درواقع اینکه برای رسیدن به چنین هدفی آیا منابع آبی و زمینی کافی وجود دارد، موضوع ارزیابی‌های جهانی زیادی بوده است.»
پاسخ ارزیابی‌های مختلف به این سؤال امیدوار‌کننده است و منابع کافی برای تأمین غذای کره زمین در سال 2050 وجود دارد اما شرایط برای کشورهای خاورمیانه و آفریقای‌شمالی فرق دارد. ایران به‌عنوان یک کشور بزرگ در این منطقه سال‌هاست اهداف بلندپروازانه‌ای برای دستیابی به خودکفایی در مواد غذایی دارد، در این تحقیق دراین‌باره نوشته شده است: «برنامه ایران برای خودکفایی در گندم از سال 1990 میلادی شروع شد اما میزان تولید گندم در ایران به میزان کمی افزایش یافته و این یعنی هرگز واردات دانه به ایران کاهش پیدا نکرده است.»
وضعیت سازگاری زمین ایران بدون توجه به محدودیت‌های اقلیمی
در تحقیق منتشرشده در مجله نیچر، وضعیت زمین‌های ایران برای کشاورزی با بررسی پارامترهای مختلف ارزیابی شده است. براساس این تحقیق، اگر بخواهیم کیفیت زمین ایران را براساس مکان‌نگاری و خاک بررسی کنیم، متوجه می‌شویم 74 درصد زمین ایران یعنی حدود 120 میلیون هکتار، برای کشاورزی نامناسب است. دراین‌رابطه در این تحقیق آمده است: «این آمار نشان می‌دهد بدون درنظرگرفتن متغیرهای اقلیمی و منابع آب برای اکثریت زمین ایران در مرکز، شرق و جنوب‌شرقی ایران، پتانسیل کمی برای کشاورزی دارد.» اما اوضاع با درنظرگرفتن شرایط خاص اقلیمی ایران، بدتر می‌شود؛ فقط 11 درصد زمین‌های ایران شرایط مناسبی برای کشاورزی دارند.
وضعیت سازگاری زمین ایران برای کشاورزی دیم
اگر بخواهیم شرایط اقلیمی ایران را برای انجام کشاورزی در نظر بگیریم، وضعیت بدتر هم می‌شود. براساس تحقیق انجام‌شده، 98 درصد ایران در وضعیت فراخشک، خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. آگوست و ژانویه به ترتیب خشک‌ترین و مرطوب‌ترین ماه‌ها در ایران است. همچنین نیمی از کشور در چند ماه سال در شرایط فراخشک قرار دارد. این شرایط در فصل تابستان باعث می‌شود منابع آب ایران تبخیر شود و از‌سوی‌دیگر، میزان آب موردنیاز گیاه هم برخی مواقع افزایش پیدا کند که این باعث می‌شود در فصل تابستان یا برداشت محصولات کشاورزی کاهش پیدا کند یا به‌طور کلی برداشت محصولات کشاورزی از بین برود. دراین‌رابطه در قسمتی از این تحقیق نوشته شده است؛ «تقریبا همه مناطق مرکزی ایران (یزد، سمنان، استان مرکزی و اصفهان)، اکثر مناطق شرقی (خراسان‌جنوبی و جنوب خراسان‌رضوی)، جنوب‌شرقی (سیستان‌و‌بلوچستان و کرمان) ایران برای کشاورزی دیم نامناسب هستند و تقریبا در کل شرق ایران فقط شمال خراسان‌رضوی وضعیت خوبی برای کشاورزی دیم دارد. درواقع، حدود 11درصد از سطح ایران شرایط مساعد برای کشت دیم دارد.
وضعیت مزارع ایران برای کشاورزی چگونه است؟
اما برای مشخص‌شدن شرایط مزارع ایران در این تحقیق 1,2 میلیون هکتار از 24 میلیون هکتار مزارع ایران بررسی شد و براساس آن، شرایط نیمی از زمین‌های ایران برای کشاورزی نامناسب است. بر‌این‌اساس، نه‌تنها کمبود آب یکی از مسائل زیست‌محیطی ایران است و مانع توسعه کشاورزی می‌شود بلکه نبود زمین‌های مناسب از دیگر عواملی است که مانع توسعه کشاورزی در ایران می‌شود. در تحقیق منتشرشده در مجله نیچر نوشته شده است: «پس در آینده فشارهای زیست‌محیطی، امکان گسترش زمین را در ایران محدود می‌کند.»
البته در این تحقیق از راه‌حل این مسئله هم نوشته شده است: «توزیع زمین‌های کشاورزی از زمین‌های بی‌کیفیت به زمین‌های مناسب‌تر می‌تواند شرایط تولید محصولات و توسعه کشاورزی را بهبود بخشد؛ البته این کار به نقشه دقیقی از زمین‌های کشاورزی در ایران نیاز دارد که چنین چیزی در ایران وجود ندارد. فعالیت‌های کشاورزی بدون سود در مناطق نامناسب باید قطع شود زیرا این اقدام نسبت به هزینه‌ای که دارد، سود کمی دارد.»
در پایان این تحقیق، در قسمت نتیجه‌گیری آمده است: «افزایش ظرفیت تولید غذا در ایران باید از طریق اجرای برخی روش‌های مدرن کشاورزی صورت بگیرد به‌ویژه در مناطقی که زمین نامناسبی دارند. برای رسیدن به خودکفایی غذایی ایران باید بین امنیت غذایی و کمبود آب خود تعادل ببخشید. این نتیجه‌گیری برای بسیاری از آن کشورها در این منطقه که آب آنها برای کشاورزی بلندمدت کم است هم وجود دارد.»
