*قرآن پژوهان کوثر
در شهر مدینه خانواده ای زندگی می کرد که از همه جهات، انسان های شایسته و برتری بودند. یکی از اوصاف والای آن ها ایثار و فداکاری بود که می تواند الگوی همه انسان ها باشد و یکی از موارد ایثار ایشان مربوط به زمانی است که : امام حسن (علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) بیمار شدند. پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله و سلم) با جمعی از یارانشان به عیادت دو نوه و دو نور دیده ی خود آمدند. در آن دیدار، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت امیر (علیه السلام) فرمودند: «علی جان! اگر برای شفا یافتن و بهبودی فرزندانت می توانستی نذری کنی، خدا از سر مهر و کرمت آنان را سلامت ارزانی می داشت». امیرالمومنین(علیه السلام) در همان لحظه با خدایش عهد بست و نذر نمود که اگر دو فرزندش سلامتی یابند سه روز روزه بدارد. از پی حضرت علی (علیه السلام)، حضرت زهرا (علیها سلام) نیز نذر کرد و آن گاه «فضه» خادمه ی ایشان همان نذر را نمود. طبق بعضی از روایات امام حسن(علیه السلام ) و امام حسین( علیه السلام) نیز نذر کردند که روزه بگیرند.
چیزی نگذشت که هر دو شفا یافتند و خانواده ی امام علی (ع) برای وفای به نذر آماده شد؛ اما در خانه غذایی برای روزه داری یافت نمی شد. امام علی (ع) سه صاع جو تهیه نمود.(1) حضرت زهرا (علیها سلام)، یک سوم آن را آرد کرد و نان پخت. هنگام افطار مسکینی بر در خانه آمد و گفت: « السلام علیکم اهل بیت محمد... سلام بر شما ای خاندان محمد(ص)، مستمندی از مستمندان مسلمین هستم. غذایی به من بدهید. خداوند به شما از غذای بهشتی مرحمت کند».
آن ها همگی مسکین را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند در حالی که چیزی جز آب نداشتند. روز دوم را هم چنان روزه گرفتند. موقع افطار وقتی که نان جو را برای غذا آماده کرده بودند، یتیمی بر در خانه آمد. این بار نیز ایثار کردند و غذای خود را به او دادند و بار دیگر با آب افطار کردند. روز بعد را نیز روزه گرفتند. به هنگام غروب اسیری بر در خانه آمد باز سهم غذای خود را به او دادند. پس از انجام نذر هنگامی که صبح شد حضرت امیر (ع) در حالی که دست دو پسر بزرگوارش را گرفته بود به خدمت پیامبر (ص) رسید، هنگامی که پیامبر آن ها را مشاهده کردند، دیدند از شدت گرسنگی می لرزند. پیامبر اشک ریختند و فرمود:
«این حالی را که در شما می بینم برای من بسیار گران است» سپس برخاستند و با آن ها حرکت کردند. هنگامی که وارد خانه ی حضرت زهرا (علیها سلام) شدند ایشان را در محراب عبادت دیدند در حالی که از شدت گرسنگی ضعیف شده و چشمهایش به گودی نشسته بود. پیامبر گرامی (ص) اندوهگین شدند. در همین هنگام جبرئیل امین نازل شد و گفت: «ای محمد این سوره را بگیر. خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می گوید» سپس سوره«هل اتی »(انسان یا دهر) را بر او خواند. بعضی گفته اند که از آیه 5؛ «ان الابرار...» تا آیه 21؛ «... کان سعیکم مشکورا» در این زمان نازل گشت.(2) این خانواده مظهر ابرار و نیکوکاران جهان و از مظاهر عبودیت خدا و از مصادیق بارز بندگان خالص اویند. آنان وفاکننده به نذر خویش و خائفان از قیامتند. آن ها مظهر ایثارگری و حمایت از اقشار محروم جامعه( مسکینان، یتیمان و اسیران) و مظهر اخلاص و خداجویی در عرصه ی زندگی اجتماعی اند. نعمت های سرشار بهشتی، پاداش الهی اهل بیت (علیهم السلام) و جلوه ی تقدیر و سپاس گذاری خداوند در قبال نیک کرداری آنان است.(3)
داستان مذکور در میان علمای شیعه مورد اتفاق نظر است و در بین اهل سنت نیز مشهور بلکه متواتر است. علامه امینی در «الغدیر» 34 نفر از علمای معروف اهل سنت را نام می برد که این داستان را در کتاب های خود آورده اند.(4) در «احقاق الحق» نیز نام 36 نفر از اهل سنت برده شده است.(5) علاوه بر این حافظ ابومحمد عاصمی از علمای اهل سنت کتابی در دو جلد به نام «زین الفتی فی تفسیر سوره هل اتی» تدوین کرده است. ابوجعفر اسکافی (متوفی 240 ه. ق) در رساله ای که در رد جا خط نوشته می گوید؛ « ما تردید نداریم که احدی از صحابه ی پیغمبر برتر از علی بن ابی طالب نمی باشد...» انفاق علی متناسب با حال و وضع زاهدانه اش بود و او کسی است که در راه خدا مسکین و یتیم و اسیر را غذا داد و درباره او و همسر و دو فرزندانش یک سوره ی کامل نازل گردیده است.
ابوسالم محمد بن طلحه شافعی (متوفی 652 ه.ق) شعری در این زمینه دارد:
هم العروه الوثقی لمعتصم بها
مناقبهم جاءت بوحی و انزال
مناقب فی الشوری و سوره هل اتی
و فی سوره الاحزاب یعرفها التالی
وهم اهل بیت المصطفی فودادهم
علی الناس مفروض بحکم و اسجال
آنان برای کسی که به آن ها متوسل شود دستاویزی محکم اند که مناقبشان از راه وحی و انزال رسیده است. مناقب و فضایلی که در سوره «شوری» و «هل اتی» و «احزاب» آمده است، و تلاوت کنندگان قرآن آن ها را می شناسند. آنان اهل بیت مصطفی می باشند و دوستی آن ها به حکم الهی در منشور قرآن الزامی است.(6) در کتاب «احتجاج» از امام علی (علیه السلام) نقل شده در ضمن حدیثی که ایشان، برای مسلمانان بعد از مرگ عمر بن خطاب ایراد کرده اند: شما را به خدا سوگند می دهم! آیا در میان شما غیر از من کسی هست که درباره او و فرزندانش این آیه نازل شده باشد:« ان الابرار یشربون من کأس کان مزاجها کافورا...» تا آخر سوره؟ گفتند:«نه». در کتاب «خصال» در احتجاج امام علی (علیه السلام) بر علیه ابوبکر فرمود:« تو را به خدا قسم می دهم! آیا صاحب آیه «یوفون بالنذر و یخافون یوما کان شره مستطیرا» منهم یا تویی؟» گفت:« بلکه تویی». (7)
منابع و مآخذ:
1- حسینی تستری، نورالله؛ احقاق الحق، مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی (بی تا)، قم
2- طباطبائی، محمد حسین؛ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1385، چاپ بیست و یکم.
3- هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ و جمعی از محققان، تفسیر راهنما، بوستان کتاب، قم، 1382، چاپ اول.
4- مکارم شیرازی، ناصر؛و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1366.
5- امینی نجفی، عبدالحسین؛الغدیر، ترجمه دکتر جمال موسوی، کتابخانه بزرگ اسلامی و مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت، تهران، 1368، چاپ پنجم.
6- علی بن عیسی اربلی، کشف الغمه فی معروفه الائمه، با ترجمه المناقب از علی بن حسین زوارئی، نشر ادب الحوزه و کتاب فروشی اسلامیه، 1364، چاپ دوم.
نویسنده:
1- ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج15، ص509.
2- ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج15، ص509 و 510؛ الغدیر، ج3، ص157 و 171، تفسیر نمونه، ج25، ص345- 343.
3- تفسیر راهنما، ج19، ص 592 به بعد.
4- الغدیر، ج3، ص104- 101
5- احقاق الحق، ج3، ص 171- 157
6- ترجمه تفسیر المیزان، ج20، ص214.
7- ترجمه تفسیرالمیزان، ج20، ص214.
منبع: فصلنامه قرآنی کوثر شماره 40