مسأله ای که در سال های اخیر به شدت مورد تأمل و اشکال قرار گرفته و حتی ابزاری برای تحریک جامعه، به خصوص بانوان علیه دستورات و تعالیم دینی واقع شده است.
چرا فقط مردها؟
پرسش مهمی که امروزه و بر اثر تلاش های ضداخلاقی و فرهنگی برخی رسانه های ضد اسلامی مطرح است آن است که اگر مسأله ازدواج مجدد یا ازدواج موقت یک ضرورت فردی و اجتماعی است، چرا این امر تنها اختصاص به مردان دارد و اسلام زمینه ای برای استفاده زنان از این راه کار مهم را فراهم نکرده است؟ به عبارت روشن تر؛اگر تاکنون لبه تیز انتقاد بر دین و آموزه های اسلامی از این جهت بود که چرا اجازه تعدد زوجات یا ازدواج موقت و در نتیجه توسعه و عدم انحصار در زمینه شریک جنسی را داده است؛ امروزه مسأله به گونه ای متفاوت و تا حدودی برعکس مطرح می شود و آن این که اصل این امر ضرورتی اجتناب ناپذیر بوده و تردیدی در مورد آن نیست. اما چرا اسلام این حق را از زنان سلب کرده و آنها را از این ضرورت اجتناب ناپذیر محروم کرده است؟!
در پاسخ به این پرسش باید گفت که هر چند در خصوص این مسأله وسعت عمل در اختیار مردان است، اما به هر حال راه کار ازدواج مجدد یا ازدواج موقت راه کاری مردانه و تنها در خدمت مردان نیست. زیرا در هر ازدواج مجدد یا موقت، یک زن هم وجود دارد که به واسطه این
ازدواج، زمینه مناسبی برای برطرف کردن مشکلات و نیازهای خود را به دست می آورد و چنان که در گذشته هم توضیح دادیم یکی از اهداف مهم این حکم اسلام، توجه به نیازهای قشر وسیعی از بانوان است که به هر دلیل امکان و زمینه ازدواج کامل و تمام عیاری را نداشته یا خود خواهان این امر نیستند و در عین حال نیاز به یک حامی و همدم و سرپرست را برای خود یا فرزندان خود احساس می کنند. اگر بنا بود که راه کاری مانند ازدواج موقت، تنها مخصوص مردانی می بود که همسر ندارند و زمینه ازدواج دائم برایشان فراهم نیست، آن وقت این امر نمی توانست راه کار و زمینه حل مشکل به حساب بیاید و در عمل تفاوتی با ازدواج دائم نداشت و در نتیجه عمده مشکلاتی که در گذشته بر شمردیم، باقی بود.
اما این که چرا یک زن در عین داشتن یک شوهر، امکان داشتن شوهرهای دائم یا موقت دیگر را ندارد و چرا راه حلی برای مشکلات خاص زنانی که دارای شوهر مناسبی نبوده و در عین حال مایل به از دست دادن زندگی سابق خود نیستند، تعریف نشده است؟ در پاسخ به این پرسش باید به این پرسش باید به این حقیقت توجه داشت که اصولاً زندگی مشترک با وجود یک زن و یک شوهر سامان می یابد و علیرغم رواج چند همسری در جوامع گوناگون بشری
(چنان که شواهد آن را در شماره اول ارائه نمودیم) اما باز اصل در تشکیل خانواده بر تک همسری است. در نتیجه فاصله گرفتن از این اصل نیازمند ارائه دلیل و وجود ضرورتی خاص است و باید از چرایی این امر پرسید(چنان که در مورد ضرورت های چند همسری مردان بیان شد.) پس در موارد دیگر مانند چند شوهری، ادعای وجود ضرورت و نیاز برای این امر نیازمند دلیل و اثبات است، نه عدم صدور مجوز برای این مسأله. اما یافتن دلیل ممنوعیت این امر از منظر همه ادیان آسمانی نیازمند تحلیل و تأمل در ماهیت تمایلات زنان و مردان در موضوع تشکیل خانواده و نیازمندی به همسر است.
ماهیت تمایلات زنانه و مردانه
ما معتقدیم که اصولاً چند شوهری یا طبیعت و فطرت زن همخوانی نداشته و چنان که تحقیقات روانشناسی ثابت کرده است، زن بیش از مرد خواهان تک همسری است.(1) اما در تبیین دقیق این مسأله ابتدا باید دانست که در یک نگاه کلی ماهیت نیاز به همسر و ازدواج برای زنان، قبل از هر چیز برطرف کردن خلأ روحی و عاطفی است و ماهیتی احساسی دارد. در واقع هدف اصلی زنان برای ازدواج رسیدن به موقعیت مشخص و محترم اجتماعی و جلب حمایت فردی است که بتواند از هویت و استقلال آن ها حمایت کند. در کنار این هدف، تمایل به مشارکت در ایجاد یک مجموعه عاطفی و اجتماعی نیز مد نظر است و البته در کنار همه این پاسخی مناسب به نیاز غریزی هم نقشی مهم در تمایلات زنان به جنس مخالف و ازدواج دارد. با این وجود ماهیت اصلی نیاز زنان به همسر، امری است که در تشکیل یک خانواده و ارتباط با یک همسر معنا پیدا می کند و چند همسری زن در تضاد آشکار با روح نیاز به جلب حمایت یک مرد و تشکیل یک مجموعه مستقل و دارای منزلت اجتماعی خواهد بود. به علاوه این مسأله از زاویه مقابل یعنی از منظر نگاه مردان، به هیچ وجه قابل قبول نخواهد بود و مانع ایجاد رابطه حمایتی و احساسی مورد نیاز زنان از طرف مردان خواهد شد و تزلزل بیش تر
مجموعه خانواده را به دنبال خواهد داشت. در واقع مردان در فرآیند ازدواج در کنار نیاز جنسی، نیاز عاطفی مهمی را نیز برآورده می کنند که مدیریت بر یک مجموعه مستقل و در اختیار آنان، همچنین احساس نیازمندی یک مجموعه یا
لااقل یک زن به آن ها در این راستا است. بر اساس حفظ استقلال و هویت داخلی این مجموعه در روحیات و طبیعت مردان نهادینه شده است که ورود هر مرد دیگر به این مجموعه یا اظهار نیاز همسرشان به مرد دیگری را به مقتضای فطرت شان برنمی تابند. حتی بخشی از نیازجنسی مردان در گرو انحصاری داشتن شریک جنسی و وابستگی منحصر او به خودشان است. در نتیجه ارتباط زن با هر مرد دیگری و تحت هر عنوانی، حتی تصور و احتمال این امر، عاملی در عدم تمایل مرد به همسرش یا عدم ارضای درست این نیاز در او خواهد بود و مهم ترین عامل در عدم حمایت مرد از مجموعه و تزلزل و از هم گسیختگی نظام خانواده خواهد شد. در واقع زن و مرد فقط عاملی برای ارضای غریزه جنسی خود نمی خواهد که گفته شود تعدد شریک جنسی برای زن جذاب تر و مطلوب تر است. زیرا در عمق فطرت زنانه و نیاز به شریک جنسی و عاطفی، زن موجودی را می خواهد که قلب او را در اختیار داشته باشد و حامی و مدافع او باشد و برای او فداکاری کند و او را فقط متعلق به خود بداند. بر این اساس زن در چند شوهری هرگز نمی تواند حمایت و محبت و عواطف خالصانه و فداکاری یک مرد را نسبت به خود جلب کند. از این رو چند شوهری، نظیر «روسپی گری» همواره مورد تنفر زن بوده است. پس چند شوهر داشتن نه با تمایلات و خواسته های مرد موافقت داشته و نه با خواسته ها و گرایش های زنان. (2)
هویت نسل ها
یکی دیگر از مشکلات مهمی که در صوورت چند همسری برای زنان ایجاد می شود، مشخص نبودن پدر برای فرزندان و عدم تعلق عاطفی و گسست بین نسل ها است. تعلق فرزند به یک پدر و ایجاد این تعلق روحی و عاطفی مهم ترین عامل در مسیر رشد و شکوفایی و تربیت فرزند و جلب تلاش های بی دریغ و ایثارگونه پدر در این مسیراست، در حالی که در چند شوهری یا روابط آزاد جنسی زنان، هیچ گاه چنین اطمینان و تعلق عاطفی ایجاد نمی شود و حتی فرزند در این وضعیت به مرور زمان، احساس تکریم و توجه و تواضع مناسب را نسبت به فردی که گمان می رود پدر واقعی او نباشد نخواهد داشت. ممکن است گفته شود که با تحقیقات امروزی و آزمایش های DNA و مانند آن، این مشکل برطرف شده و پدر واقعی فرزند به طور یقین مشخص می شود، اما نباید فراموش کرد که با وجود از نظر روانی همچنان مسئله حل نشدنی است، زیرا همان گونه که دانشمندان می گویند؛ نتایج آزمایش های تجربی صد در صد نیست و احتمال خطای انسانی یا اغراض و اهداف شخصی و دستبرد در نتایج وجود دارد. به علاوه هیچ قانونی نمی تواند فرد یا افرادی را ملزم به دادن آزمایشاتی این گونه نماید و چه بسا بسیاری از مردان مایل به آزمایش دادن و پذیرش مسئولیت احتمالی فرزندان زن نباشند.
در هر حال اقناع روحی و روانی پدر و مادر و فرزند چیزی نیست که با آزمایش قابل حل باشد. زیرا فرزند می خواهد اطمینان قلبی و درونی باید که پدر و مادر او واقعی هستند. همین طور پدر و مادر مایلند نسبت به این امر اطمینان داشته باشند و تا زمانی که اقناع و اطمینان قلبی و درونی صورت نگیرد، به همان نسبت رابطه و پیوند عاطفی بین پدر و مادر و فرزند متزلزل خواهد بود.
مشکل اصلی تعدد شوهری زنان، این است که بنیان خانواده که بر پایه توجه و تعلق روحی کامل زن به همسر خود و دیگر افراد خانواده شکل می گیرد، به شدت متزلزل شده و این مسأله موجب کم رنگ شدن رابطه عاطفی و تعلق روحی مردان نسبت به همسران و خانواده خود می گردد. همچنین این موضوع موجب گسست عاطفی و قلبی بین نسل ها شده، ارتباط عمیق تربیتی بین والدین و فرزندان را مخدوش می نماید و احساس درونی مردان نسبت به فرزندان شان را که عامل اصلی تلاش و کوشش و حمایت های مالی و روحی و اجتماعی در مسیر رشد و تربیت و موفقیت آن هاست، به شدت کاهش می دهد. در نتیجه از آن جا که نیاز جنسی زنان ماهیتی فرعی و غیراصلی در ارتباط با مردها دارد و به عنوان اصلی ترین نیاز در این زمینه مطرح نیست، اسلام اجازه این امر را به زنان نداده و هر چند ممکن است در موارد معدودی این محدویت و ممنوعیت موجب فشار و تحمیلی بر معدودی از زنان باشد، اما از آن جا که همواره قوانین اجتماعی و شرعی بر مبنای ضرورت های عمومی و نیازهای حداکثری
شکل می گیرد و نمی توان به خاطر وضعیت بخش محدودی از افراد قوانین را دگرگون ساخت، به شکلی کلی و مطلق اجازه این امر از زنان سلب شده است.
حقیقتی مهم
ممکن است در برابر همه آن چه ذکر شد، گفته شود که این تصورات و جمع بندی ها تنها مربوط به جوامعی است
که سنتی نسبت به این مسائل حساسیت نشان داده اند و تاکنون زمینه بروز و ظهور تمایلات طبیعی افراد به خصوص زنان در این جوامع فراهم نشده است؛ در نتیجه نوعی تحمیل محیطی و فرهنگی باعث شکل گیری یک احساس کاذب در زنان شده و تعصبات نادرست فرهنگی نوعی انحصار طلبی مردانه را رقم زده است.
اما در پاسخ باید گفت که اگر این گونه بود، در جوامع غربی که مجال چندانی برای این قبیل تأثیرات سنتی و دینی و فرهنگی باقی نمانده و چند دهه ای ست که به شکل های گوناگون بی بند و باری جنسی به انواع و اقسام آن ترویج و حتی تشویق می شود و هیچ نوعی خفتگی جنسی و فطری در آن ها متصور نیست، باز چند شوهری و روابط خارج از چارچوب خانواده و تنها شوهر زن، نوعی تابوی شدید و حتی در زمره امور تنفرآمیز به حساب آمده و به هیچ وجه
در بدنه این جوامع مورد قبول نبوده و نیست.
البته توضیح دقیق این مسأله نیازمند ارائه آمارهای خاص و بررسی
شواهد و قرائن مختلف است. اما کلّیت این امر تقریباً حقیقتی روشن و مورد اتفاق است که توجه عاطفی و جنسی
به مردی دیگر و به تعبیر رایج غربی، بی وفایی نسبت به همسر، امری کاملاً نامتعارف و مذموم تلقی می شود و حتی تبلیغات گسترده در خصوص رفتارهای زشتی نظیر اشتراکات جنسی به هیچ وجه در فاسدترین جوامع غربی جنبه عمومی و مقبول به خود نگرفته و همواره این امر در متن شهروندان این جوامع و به خصوص جامعه بانوان مذموم و مطرود بوده است.
نظیر همین تئوری چند شوهری در برخی جوامع کمونیستی تحت عنوان اشتراک جنسی ترویج و اجرا شد. اما تاریخ به روشنی گواهی می دهد که این مسأله حتی در این جوامع نیز دوام نیاورد و اکنون نیز باقیمانده کشورهای کمونیستی از این نوع رفتار پرهیز و اباء داشته و از پذیرش آن سرباز می زنند. همه این موارد گواهی است براین که طبیعت و فطرت زن به خودی خود چنین امری را نمی طلبد و آن را بر خود نمی پسندد.
البته اگر ضرورت های خاصی باعث بروز مشکلاتی حاد و فشارهایی طاقت فرسا بر زن باشد، حکم شرع می تواند براساس رعایت برخی ضوابط و مقررات، زمینه جدایی زن از شوهر را فراهم کرده و بستر حل مشکل زن و راه حل برطرف نمودن نیازهای زن از طریق شوهری دیگر فراهم آید و طلاق هایی نظیر «طلاق خلع» به نوعی راه کار این قبیل موارد به حساب می آید.(3)
و فراتر از همه این پاسخ ها توجه به یک نکته، آرامش را در ذهن و قلب ما ساکن می کند. تمام این اما و اگرها، چرا چرا کردن ها، یک دلیل بیشتر ندارد و آن اینکه یک موضوع با عقل ما سازگار نیست. چه خوب می شود اگر کمی و نه بیشتر (العیاذ بالله مشرک نشوم) اگر کمی خدا را داناتر، حکیم تر، عاقل تر از خودمان بدانیم، متوجه می شویم که احتمالاً هزار نکته باریک تر از مو اینجاست.
پی نوشت ها :
1.شهید مطهری، مجموعه آثار، ج19،ص302.
2.همان، ص311.
3.با استفاده از سایت: WWW.pasokgoo.ir
منبع:نشریه دیدار آشنا، شماره 129