بایدها و نبایدهای تغذیه در سرما خوردگی

آنفلوانزا و عوارض آن سالانه باعث مرگ هزاران نفر در سراسر جهان می شود و علیرغم سرمایه گذاری های عظیم تحقیقاتی، هنوز این بیماری کنترل نشده است. اگر چه امروزه واکسن هایی بر ضد آنفلوانزا ساخته شده و در دسترس است، ولی هر چند سال یک بار نوع جدیدی از آنفلوانزا پیدا می شود و چنان با سرعت گسترش می یابد که قبل از هر اقدامی موجب همه گیری جهانی می شود و زندگی میلیون ها نفر را به خطر می اندازد. بیشتر افراد آنفلوانزا را با سرماخوردگی اشتباه می گیرند. هر چند این دو بیماری شباهت هایی به هم دارند، ولی تفاوت هایی هم بین آنها وجود دارد. در یک سرماخوردگی معمولی، بیمار احساس ناخوشی و خشونت در گلو دارد و دچار آبریزش یا گرفتگی بینی و سرفه می شود، اما آنفلوانزا نوعی بیماری تنفسی حاد است که برعکس سرماخوردگی شروع ناگهانی دارد و علایم بیماری مثل تب، سردرد، درد عضلانی با طور ناگهانی در فرد ایجاد می شود.
دکتر فرزاد شیدفر، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، در خصوص مراقبت ها و رژیم های غذایی در افراد سرماخورده گفت:« معمولاً بعد از سرماخوردگی، ایمنی بدن افراد به شدت کاهش پیدا می کند و نیاز به جبران مقاومت بدن است، بنابراین عوامل غذایی نقش بسیار مهمی در افزایش مقاومت و ایمنی بدن و کاهش عوارض سرماخوردگی دارند. یکی از عوامل موثر در کاهش عوارض سرما خوردگی ویتامین C است. هر چند تحقیقات ثابت کرده اند که این ویتامین موجب پیشگیری از سرماخوردگی نمی شود، اما در کاهش عوارض سرماخوردگی نقش بسیار مهمی دارد و موجب افزایش مقاومت سیستم ایمنی بدن می شود، بنابراین مصرف انواع غذاهای حاوی ویتامین C از قبیل انواع مرکبات ( مانند پرتقال، نارنگی و گریپ فروت) و سبزیجات ( مانند فلفل سبز و جوانه های تازه) نقش مهمی در کاهش عوارض سرما خوردگی دارد و می توان از آنها به عنوان یک میان وعده مناسب برای افزایش مقاومت بدن استفاده کرد.»
وی با تاکید بر اینکه این رژیم غذایی برای کودکان بالاتر از یکسال هم توصیه می شود ، افزود :«برای کودکان سرما خورده هم باید همین رژیم غذایی رعایت کرد و به خانواده ها توصیه می کنم مرکبات حاوی ویتامین cرا به عنوان میان وعده یا تغذیه مدرسه در برنامه غذایی کودکان خود بگنجانند ،مثلاً به جای آبمیوه های مصنوعی،از آبمیوه های تهیه شده در منزل به کودکان بدهند .در وعده های غذایی نهار و شام از سبزیجات حاوی ویتامین cاستفاده کنند.
دکتر شیدفر همچنین در خصوص افراد سیگاری مبتلا به سرما خوردگی اظهار داشت :«افراد سیگاری ،بیشتر در معرض ابتلا به سرما خوردگی هستند.از طرف دیگر چون سیگار می کشند ،بدنشان به مقدار ویتامین cبیشتری نیاز دارند ،بنابراین در مقایسه با افراد عادی باید ویتامین cبیشتری استفاده کنند.»
دکتر محمدرضا بلورساز، فوق تخصص بیماری های عفونی اطفال، دیگر مهمان این برداشت آزاد دنیای تغذیه بودند. وی درخصوص انواع آنفلوانزا و علایم آن گفت:« دو نوع آنفلوانزا داریم؛ آنفلوانزای فصلی و آنفلوانزای نوع A( H1N1).
سردرد، استفراغ، درد عضلانی، دل درد، تب بالا توام با لرز از علایم آنفلوانزا فصلی است، اما علایم آنفلوانزای نوع A که اخیراً شیوع پیدا کرده و تعداد زیادی از افراد به آن مبتلا شده اند، عبارتند از: دردهای استخوانی عضلانی، سردرد، تب، علایم گوارشی مثل اسهال و استفراغ شدید و مشکلات تنفسی. به دلیل همین مشکلات تنفسی و گوارشی شدید است که افراد مبتلا به این نوع آنفلوانزا در معرض خطر مرگ قرار دارند.»
وی ادامه داد:« راه های انتقال هم بیشتر از طریق تنفس، ترشحات، سرفه و ارتباط با دست های آلوده است،بنابراین توصیه اکید می شود که حتماً در طول روز چندین بار دست های خود را بشویید و از ماسک استفاده کنید. سازمان بهداشت جهانی هم شعار خود را Hand washing « شتسشوی دست ها» گذاشته است.»
وی در مورد روش های درمان آنفلوانزا اظهار داشت:« اولین راه درمان برای افراد مبتلا به آنفلوانزا، استراحت مطلق است. فرد باید در 3 روز اول بیماری که تب دارد، استراحت کند. بعد از 3 روز که تب بیمار قطع شد، بیمار باید شروع به خوردن غذاهای مقوی حاوی ویتامین C و E، نوشیدن مایعات گرم و نیز استفاده از داروهای توصیه شده توسط پزشک معالج نماید. همچنین اگر بیمار تب دارد، حتماً از استامینوفن استفاده کند، اما به هیچ عنوان نباید آسپرین بخورد و مصرف این دارو در افراد مبتلا به آنفلوانزا اکیداً ممنوع است.»
دکتر بلورساز در ادامه در خصوص تفاوت بین آنفلوانزای جدید و انواع دیگر آن گفت:« آنفلوانزای نوع A بیشتر مشکلات تنفسی و گوارشی ایجاد می کند و با اسهال، استفراغ، سردرد و مشکلات تنفسی شدید همراه است و حتی موجب بروز مشکلات مغزی می شود و تا دو درصد خطر مرگ وجود دارد.»
وی همچنین در پاسخ به این سوال که واکسن آنفلوانزا برای چه کسانی مفید است گفت:« در درجه اول پزشکان، خانواده ها و دستیاران آنها هستند و در مرحله بعد، بیماران مبتلا به مشکلات تنفسی، قلبی، سرطان و... در اولویت قرار دارند. مثلاً در ترکیه 70 میلیون واکسن آنفلوانزا تزریق شده است، اما در ایران چون میزان واکسنی که وارد شده بسیار محدود است، باید براساس اولویت بندی از آن استفاده کرد.»
دکتر بلوز ساز در پاسخ به این سوال که آیا بخور برای افراد مبتلا به سرماخوردگی مفید است، تصریح کرد:« بخور برای افراد سرماخورده مفید است، اما اثر درمانی ندارد.»
دکتر سید ضیاء الدین مظهری، متخصص تغذیه و رژیم درمانی هم در خصوص شیوه های صحیح تغذیه در دوران سرماخوردگی و آنفلوانرا گفت:« بیماری ها را نباید تفکیک کرد. آنچه انسان را در برابر ابتلا به بیماری های باکتریایی و ویروسی محافظت می کند، سیستم ایمنی بدن است. اگر سیستم ایمنی بدن قوی باشد، در مقابل تمام عوامل مهاجم بیماریزا مقاومت خواهد کرد. طبیعتاً تغذیه مناسب و صحیح نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد و بالعکس، اگر تغذیه نامناسب باشد، سیستم ایمنی بدن ضعیف شده وبدن مستعد ابتلا به بیماری ها می شود بنابراین مواد غذایی باید در بردارنده ویتامین هایی باشند که علاوه بر نقش تغذیه ای، به عنوان آنتی اکسیدان رادیکال های آزاد را خنثی کنند؛ مثل ویتامین C، ویتامین A، و ویتامین هایی که در فرایند ساخت و ساز و ایجاد انرژی، به عنوان فاکتورهای تاثیر گذار نقش آفرینی می کنند.
اما اگر مواد غذایی در بردارنده رادیکال های آزاد، چربی های اشباع شده و یا پراکسیدها باشند، مقاومت سیستم ایمنی بدن کاهش پیدا خواهد کرد.»
دکتر مظهری افزود:« استفاده از شیر یا لبنیات کم چرب، علاوه بر تامین پروتئین های با ارزش بیولوژیکی بالا، ویتامین های گروه B و کلسیم، موجب تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر بیماری ها می شود.
همچنین استفاده از گروه های غذایی حاوی ویتامین C به خصوص در فصل سرما در افزایش قدرت ایمنی بدن بسیار مفید است.»
وی ادامه داد:« مصرف شلغم پخته برای افراد مبتلا به سرماخوردگی و آنفلوانزا، تسکین دهنده است. عسل طبیعی نیز دارای خواص فراوانی است. علاوه بر آن، اگر ترب را مقداری بتراشیم و روی آن عسل بریزیم، بعد از مدتی مایعی در آن جمع می شود که برای مبارزه با بیماری های مجاری تنفسی بسیار موثر است.
البته این بدان معنا نیست که افراد به سمت تغذیه یک بعدی بروند. توصیه ما این است که تغذیه باید متعادل و متناسب باشد. تنها از این طریق می توان انرژی، پروتئین و ویتامین های مورد نیاز بدن را تأمین کرد، چون فعالیت بدن و سیستم های آن از هماهنگی و تعادل خاصی برخوردار است و هر گونه کاهش یا افزایش دریافت مواد غذایی، می تواند به سوء تغذیه منجر شود. مصرف ماست ترش هم با توجه به باکتری هایی که دارد، در حفاظت از دستگاه گوارش موثر است و با کلونی هایی که در مسیر لوله گوارش ایجاد می کند، از پرورش و گسترش باکتری ها جلوگیری به عمل می آورد».
دکتر مظهری در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا مصرف ترشی و سرکه برای افراد مبتلا به سرماخوردگی و آنفلوانزا مضر است یا خیر گفت:« وقتی به فرد سرماخورده توصیه می شود که لیموترش با آب جوش مصرف کند، نشان دهنده آن است که مساله ترش بودن مطرح نیست، بلکه مساله نوع ترشی است که استفاده می شود. بعضی ازترشی ها مثل سرکه و ترشی های افزودنی هستند و زبان، مری و حنجره را تحریک می کنند و باعث بروز سرفه می شوند و حتی می توانند تحریکاتی در مسیر عبور جریان هوا ایجاد کنند، بنابراین مصرف ترشی هایی توصیه می شود که حاوی اسید سیتریک یا اسیدهای سازنده ویتامین C باشند.»
وی با تاکید بر اینکه افراد در دوران سرماخودگی از غذاهای تازه و سبک تر استفاده کنند، اظهار داشت:« در دوران سرماخوردگی باید بار بدن را کم کرد، زیرا در این دوران بدن در حال مبارزه با ویروس های مهاجم و ناشناخته است، بنابراین هر چه غذاهای مصرفی دارای ارزش غذایی بالاتر، تازه تر و سبک تر باشند، ضریب ایمنی بدن بیشتر افزایش می یابد، ولی استفاده از غذاهای سنگین و حاوی مواد افزودنی و رنگ دهنده به هیچ عنوان توصیه نمی شود. مصرف کنسروها هم چون طی فرآیند کنسرو کردن و قرار گرفتن در معرض حرارت، مقداری از مواد حیاتی خود را از دست داده اند، کمتر توصیه می شود و فقط در موارد ضروری که دسترسی به غذاهای تازه امکان پذیر نباشد، می توان از آنها استفاده نمود.»
دکتر صالحی سورمقی، دکترای تخصصی فارماکوگنوزی نیز در خصوص گیاهانی که برای تسکین، کاهش و یا درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا مفید هستند، گفت:« زنجفیل یا زنجبیل قسمت زیرزمینی (ریزوم) گیاهی با نام علمی Zingiber officinalis و با نام عمومی Ginger است که از زمان باستان به عنوان دارو و غذا مورد استفاده بوده است. زنجبیل دارای طبیعت بسیار گرم بوده و به عنوان فرآورده گیاهی محرک و معرق می باشد. این خواص به همراه اثرات خوب ضد میکروب و ضد درد آن باعث شده که در تسکین و درمان سرماخوردگی بسیار مفید باشد. زنجفیل دارای خواص دیگری از جمله ضد تهوع و استفراغ در مورد حاملگی، ماشینی شدن و شیمی درمانی است و دارای اثر کاهش تورم مفاصل در آرتروز و دردهای دست، پا، کمر و گردن می باشد. زنجفیل همچنین دارای خاصیت ضد آلزایمر و کاهش غلظت خون است. این خواص باعث شده اند تا صنایع داروسازی زیادی فرآورده های متنوعی از آن را به بازار عرضه کنند. جدیداً قطره ای از زنجفیل به نام آرومین (Arheumin) در ایران تولید شده که در آینده نزدیک در داروخانه ها توزیع می گردد و بدون نسخه در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد.
نعناع نیز گیاهی خوراکی ودارویی با نام علمی Menha Piperita است که در ایران به نام نعناع فلفلی مشهور است. این گونه نعناع در جهان به نام (mint) و یا (Pepper mint) نامیده می شود. اسانس نعناع دارای خاصیت ضد میکروب قوی، ضد درد، ضد احتقان ( گرفتگی بینی)، هضم کننده غذا، آرام بخش، ضد تهوع، ضد نفخ و اسپاسم می باشد. از نعناع دو نوع فرآورده در بازار دنیا وجود دارد. نوعی که به صورت خوراکی مصرف می شود و دارای خاصیت ضد نفخ، درد و اسپاسم است و دوم، فرآورده های موضعی که به صورت لوسیون های پوستی و تنفسی می باشند، از فرآورده های موضعی موجود در بازار قطره منتول (Menthol) می باشد که در داروخانه ها بدون نسخه عرضه می شود و برای عوارض سرماخوردگی بسیار اثربخش است. موارد استفاده منتول که از اسانس نعناع تهیه شده است در سردرد، دردهای اسکلتی، سرفه، گرفتگی بینی، کوفتگی و دردهای حاصل از سرماخوردگی و تنگی نفس حاصل از آسم و یا حساسیت ها می باشد. این محصول می تواند به شکل بخور برای فضاهای بسته با دستگاه بخور و یا بدون وجود دستگاه مورد استفاده قرار گیرد که در این حالت گذشته از ضد عفونی کردن محیط، برای برطرف نمودن عوارض سرما خوردگی در محیط های جمعی بسیار مفید است.»
وی ادامه داد:« آویشن گیاهی با نام علمی Thymus vulgaris می باشد که در جهان به نام Thyme مشهور است. این گونه گیاه در ایران به نام آویشن باغی مشهور است. آویشن به علت وجود اسانس، حاوی ترکیبات فنلی با خاصیت بسیار قوی ضد میکروب به خصوص میکروب های تنفسی می باشد. آویشن از قدیم به عنوان دارویی برای تسکین و درمان علایم و عوارض سرماخوردگی مصرف می شده و در سال های اخیر به شکل شربت آویشن مصرف می شود. از طرفی، عسل دارای خاصیت ضد سرفه و خلط آور خوبی بوده و برای رفع گرفتگی صدا بسیار مفید است. تحقیقات نشان داده اند که مخلوط آویشن و عسل، اثرات یکدیگر را تقویت می کنند و به همین دلیل جدیداً شربتی از مخلوط این دو در ایران تولید شده و به نام هانی تیم (Honeythyme) نامگذاری شده است. این شربت دارای خاصیت خلط آور، ضد سرفه و رفع گرفتگی صدا می باشد. توزیع این شربت از آینده نزدیک در داروخانه ها شروع خواهد شد.»
دکتر صالحی افزود:« شلغم گیاهی است با نام علمی Brassica napus و نام عمومی Naphew از خانواده شب بو. قسمت مورد استفاده شلغم، ریشه متورم آن است که در ایران به نام شلغم مشهور می باشد. این گیاه دارای واریته های مختلف است که واریته Esculentha از آن خوراکی می باشد.»
شلغم دارای خواصی از جمله ادرار آور، حل کننده بعضی سنگ های ادراری، ضد التهاب مثانه و ضد نقرس می باشد. بعضی از گیاهان خانواده شب بو و از جمله شلغم دارای ترکیبات گوگردی هستند و به همین دلیل دارای خاصیت ضد میکروب و ویروس می باشند، لذا پختن شلغم در مناطق سر بسته باعث تبخیر مواد گوگردی آن و در نتیجه کاهش میکروارگانیزم های سرماخوردگی و آنفلوانزا می شود. ضمن اینکه مصرف خوراکی آن در زمستان می تواند در جلوگیری و درمان سرماخوردگی آنفلوانزا موثر باشد. همچنین می توان از شلغم محصولی تهیه نمود که به عنوان ضد سرفه و خلط آور مفید باشد. برای این کار شلغم را رنده می کنند و هم وزنش عسل، در ظرفی ریخته و می پزند. از این مخلوط می توان روزی چندین نوبت و هر نوبت یک قاشق غذاخوری مصرف نمود. این مخلوط برای کودکان نیز مفید می باشد.
منبع:دنیای تغذیه ش 93