طلاق یکی از بزرگ‌ترین عوامل استرس‌زا در زندگی آدم‌هاست. لیستی از عوامل استرس‌زا از سوی روان‌شناس مشهور حیطهٔ استرس، هانس سلیه، منتشر شده است که در آن طلاق پس از مرگ عزیزان، بیشترین عامل استرس محسوب می‌گردد. استرس که آن را به تنیدگی یا فشار روانی هم می‌گویند، بیشتر به جای استرسور، یعنی عامل فشار روانی به کار می‌رود. البته اغلب این دو مفهوم به جای یکدیگر به کار می‌رود. استرس باعث ازدست‌دادن تعادل حیاتی و شرایط بهینه زندگی می‌شود. در شرایط بهینه موجود زنده حداکثر بازدهٔ خود را بروز می‌دهد؛ اما زمان وجودداشتن یک عامل فشار روانی مثل طلاق، فرد دیگر نمی‌تواند بهترین عملکرد را خودش را نشان دهد. در این مطلب می‌خواهیم به استرس بعد از طلاق و راه‌های کنارآمدن با آن بپردازیم.
استرس با ما چه می‌کند؟
اگر بخواهیم خیلی خلاصه و خودمانی بگوییم، استرس ذره‌ذره جسم و روان ما را می‌جود. خیلی از ما فکر می‌کنیم استرس فقط همان تپش قلب و سردرگمی است که در زمان ورود یک عامل استرس‌آور به زندگی، تجربه‌اش می‌کنیم؛ اما خیلی‌ها نمی‌دانند که اگر عامل فشار روانی باقی بماند، حتی زخمِ معده و جوش صورتِ چندماه بعد، به خاطر همین فشار روانی به وجود آمده است. وقتی که می‌روید دکتر و می‌گوید مشکل جسمیتان ریشه «عصبی» دارد، معمولاً منظورش این است که شما یک استرس طولانی مدت را تجربه کرده‌اید. طلاق به چند دلیل می‌تواند روان و جسم ما را تا آخرین مرحله مواجهه با استرس بکشاند: اول این که شدت این فشار روانی خیلی زیاد است. همان طور که گفتیم، بعد از مرگ همسر، طلاق شدیدترین استرس را دارد. دوم این که در کشور ما حاشیه‌های طلاق هر کدامشان برای خود یک عامل استرس هستند. سوم هم این که فرایند طلاق، مخصوصاً طلاق‌های غیرتوافقی، در کشور ما خیلی طولانی است و افراد را تا مدتی طولانی در برابر این فشار روانی باقی نگه می‌دارد. سلیه می‌گوید، اگر آدم‌ها نتوانند با استرس منطبق شوند، سه مرحله عمده را تجربه می‌کنند. این مراحل عبارت‌اند از:
مرحله هشدار؛ واکنش اخطار
مرحله هشدار، وقتی است که ما تازه با عامل استرس روبرو می‌شویم. این مرحله ممکن است تغییرات جسمی و اخلاقی و خلقی در ما به وجود بیاورد. در طلاق مرحله هشدار همان وقتی است که تصمیم طلاق دیگر در ذهن ما و همسرمان قطعی شده است و ما طلاق را به عنوان یک فشار روانی درک می‌کنیم.
مرحله مقاومت
در مرحله مقاومت نشانه‌های بدنی مرحله هشدار ناپدید می‌شود. در این مرحله انگارنه‌انگار که ما در مقابل یک عامل استرس‌زا قرار داریم؛ اما بدنمان دارد از حساب ذخیره ارزیش برای مقاومت در برابر استرس مایه می‌گذارد؛ یعنی اینکه دیر یا زود صدای دیگر بخش‌های بدنمان در می‌آید، اتفاقی که در مرحله سوم می‌افتد.
مرحله فروپاشی
وقتی که حساب ذخیره ارزی تمام شد و بدن برای مطابق‌شدن با استرس از همه منابع استفاده کرد، کم‌کم نشانه‌های جسمی این استرس طولانی‌مدت آشکار می‌شود. این نشانه‌ها معمولاً خودشان را به عنوان بیماری‌های روان‌تنی نشان می‌دهند، بیماری‌هایی مثل زخم معده، بیماری‌های پوستی و حتی سرماخوردگی. این بیماری‌ها به خاطر ضعیف‌شدن سیستم ایمنی بدن و استفاده بیش‌ازحد از منابع دیگر بخش‌های بدن به وجود می‌آیند. در همه افراد، فشار روانی منجر به ایجاد مشکلات جسمی می‌شود؛ اما برخی را «واکنش‌گرانِ آتشین» می‌نامند. این افراد به راحتی و بیش از سایرین دچار این مشکلات می‌شوند: عصبانیت، اضطراب، افسردگی، یبوست یا اسهال، تهوع و استفراق.
در تحقیقات مختلف ثابت شده است که فشار روانی سیستم ایمنی بدن فرد را تضعیف می‌نماید. شایع‌ترین بیماری‌های ناشی از استرس عبارت‌اند از: فشار خون بالا، سکته مغزی، بیماری‌های کرونری قلب، انواع تبخال، زخم معده، زخم اثنی‌عشر، سردردهای میگرنی، سایر سردردها، حساسیت‌ها، تنگی نفس، حساسیت‌های پوستی، تب یونجه، کمردرد و… . یکی از دلایلی که زندگی‌های آشفته آسیب بیشتری از طلاق به دنبال دارند، حضور مداوم و مزمن استرس‌ها در زندگی فرد است.
14راه برای مقابله با استرس طلاق
حالا که دستتان آمد استرس پس از طلاق می‌تواند با جسم و روان ما چه کند، باید بدانید که مدیریت موفق مواجهه با این بحران چگونه است. این چهارده راه ساده اما علمی را می‌توانید برای مواجهه با استرس طلاق به کار ببرید:
- تغذیه سالم، کنترل وزن؛
- ایجاد محیط آرام و دوری از محیط‌های پرسروصدا؛
- رفع نگرانی‌ها و ناملایمات کوچک و مستمر؛
- آگاهی از روش‌های مثبت ابراز وجود و به‌کاربردن آن‌ها؛
- یادگیری مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی: هنر گفت‌وگوی سازنده، خوب گوش‌دادن و…؛
- مدیریت زمان
- شوخ‌طبعی
- سپاسگذاری و شکر نعمت‌های خداوند، قلبی و زبانی و عملی
- دوری از شتاب‌زدگی در کارها
- ارزیابی شناختی درست و کارآمد از رویدادها
- به‌کاربردن فنون مراقبه، یوگا و به خصوص تن‌آرامی
- داشتن برنامه‌های روشن و هدفمند برای آینده
- ارتباط معنوی با خداوند و انجام واجبات دینی و دوری از محرمات
- کمک‌خواستن از مشاور و درمانگر در صورت لزوم
