دکتر محمد حسین صالحی سورمقی؛ دکترای تخصصی فارماکوگنوزی
نام فارسی: گل گاو زبان
نام علمی: Borago officinalis
نام انگلیسی: Borage
نام عربی: لسان‌الثور
خانواده: Boraginaceae
خواص مهم گل گاو زبان
گل گاوزبان به خاطر داشتن موسیلاژ دارای خاصیت خلط آور است. این گیاه هم چنین خاصیت ضعیف ضداسهال دارد که به خاطر مواد تاننی آن می‌باشد. افزون بر آن دارای خاصیت ادرار آور متوسط می‌باشد که بیش‌تر به دلیل وجود اسیدمالیک و نیترات پتاسیم موجود در آن است.
گل گاوزبان جزو داروهای OTC بوده و مصرف آن احتیاج به نسخه ندارد و اکثرا در سرماخوردگی مصرف می‌شود. تاکنون برای این موضوع دلیل خاصی از نظر علمی ارائه نشده است. البته چون یکی از آثار آن ایجاد تعریق می‌باشد، تا حدی می‌توان به این ارتباط پی برد.
طریقه و میزان مصرف گل گاو زبان
گل گاو زبان به چندین صورت مصرف می‌شود:
1- 2 تا 4 میلی‌لیتر از عصاره برگ گیاه یک بار در روز میل می‌شود.
2- 2 قاشق غذاخوری پر از گل گاوزبان در یک لیوان آب جوش ریخته و به مدت 20 دقیقه صبر می‌کنیم. بهتر است سرظرف با پارچه یا دری پوشانده شود. همچنین می‌توان به جای این عمل، مخلوط را فقط 5 دقیقه بجوشانیم. پس از آن مخلوط را صاف کرده و صاف شده را میل کنیم.
3- 1 تا 4 میلی لیتر از تنتور گاوزبان تا سه بار در روز میل شود.
4- برای تسکین تب و یا برونشیت مقدار 10 گرم از برگ و یا گل (می‌توان از مخلوط آنها نیز استفاده کرد) را در یک لیتر آب ریخته و به مدت 5 دقیقه می‌جوشانیم. سپس آن را صاف نموده و صاف شده را کم کم در یک روز میل می‌کنیم.
سمیت گل گاو زبان
صدها سال است که از گل گاوزبان استفاده می‌شود و تاکنون از عوارض جانی آن گزارشی نشده است. این گیاه به صورت‌های مختلف از جمله: چای، ژله، مربا، خام و یا پخته مانند اسفناج مصرف می‌شود. با وجود این که از ترکیبات سمی موجود در خانواده گاو زبان در این گیاه گزارشی نشده است، ولی در مصرف آن باید اعتدال را رعایت کرد.
مهم‌ترین اثرات گزارش شده گل گاوزبان
ضددرد و ضدالتهاب، ضدتب، ضداسپاسم، قابض،معرق، نرم‌کننده مجاری تنفسی، ادرارآور، خلط‌آور، پایین آورنده پر فشاری خون، مسهل، مقوی اعصاب و مسکن.
گل گاوزبان ایرانی
گل گاوزبانی که در ایران استفاده می‌شود گل‌های گیاهی است با نام علمی Echium amoneum از خانواده گاوزبان که در منطقه وسیعی از نواحی البرز و در ارتفاعات حدود 1500 تا 2000 متر می‌روید. گل های این گیاه بزرگتر از نوع اروپایی بوده و به رنگ آبی مایل به بنفش یا بنفش می‌باشند.این گیاه علفی، پایا و دارای اعضای پوشیده از تارهای نرم است.
ساقه راست یا خمیده گل گاوزبان دارای برگ‌های ساده و یک رگبرگ است. میوه گاو زبان نیز به صورت فندقه و نوک تیز بوده که بر روی آن برجستگی‌های کوچک قرار گرفته است.گل گاوزبان از قدیم در ایران به عنوان معرق و خلط‌آور در سرماخوردگی، همچنین ادرارآور و تقویت قلب و اعصاب مورد استفاده بوده است.
در مورد ترکیبات دقیق این نوع گاوزبان و یا آثار فارماکولوژی و خواص آن مطالعات چندانی صورت نگرفته است؛ ولی به علت شباهت زیاد آن با نوع اروپایی به نظر می‌رسد از نظر خواص مشابه باشند.
طریقه و میزان مصرف گل گاو زبان
با توجه به شباهت زیاد گل گاوزبان اروپایی و ایرانی به نظر می‌رسد که میزان و طریقه مصرف آنها شبیه به هم باشد. بدین لحاظ میزان حدود 5 گرم از گل را با یک لیوان آب مخلوط نموده و تا 5 دقیقه می‌جوشانیم و سپس صاف می‌کنیم. آنگاه صاف شده را میل می‌کنیم.
همچنین می‌توان به جای این جوشانده از دم کرده استفاده کرد، بدین صورت که همین مقدار را با یک لیوان آب در حال جوش مخلوط نموده، حدود بیست دقیقه صبر می‌کنیم تا دم بکشد که البته بهتر است درب ظرف بسته باشد. سپس دم کشیده را صاف کرده و میل می‌کنیم. این میزان مصرف را می‌توان حداکثر تا سه بار در روز تکرار کرد.
نکات قابل توجه مصرف گل گاو زبان
1- با توجه به اینکه گل‌ها ظریف و نرم می‌باشند برای تهیه جوشانده احتیاج به جوشانیدن طولانی نمی‌باشد. از سویی جوشانیدن طولانی باعث کم رنگ شدن محلول می‌شود که دلیل آن ناپایداری رنگ‌های آن در حرارت است.
2- از قدیم گل گاوزبان را با لیموی عمانی مخلوط نموده و با هم به صورت دم کرده و یا جوشانده مصرف می‌کرده‌اند. با توجه به این که لیموعمانی دارای اثر آرام بخش می‌باشد، به نظر می‌رسد مخلوط این دو دارای اثراتی کامل‌تر شده و شاید باعث تقویت اثر بر روی هم گردند که البته این پدیده‌ها باید مطالعه شوند.
به غیر از آن، خاصیت اسیدی لیمو باعث خوش رنگ شدن رنگ گل گاوزبان می‌شود. البته دم کرده یا جوشانده مخلوط این گیاه اکثرا همراه با نبات می‌باشد که مخلوطی خوش رنگ و خوش طعم ایجاد می‌کند که اکثرا به عنوان آرامبخش و تسکین علایم سرماخوردگی سالیان دراز مورد مصرف می‌باشد.
3- با وجودی که در بعضی کشورها از برگ گاوزبان اروپایی مانند گل آن استفاده می‌کنند ولی نمی‌توان بدون مطالعه، برگ گاوزبان ایرانی را به جای گل آن استفاده کرد. برحسب تجربه قسمت مورد استفاده گاوزبان ایرانی گل آن بوده و هنوز هم مصرف می‌شود.
