یکی از صنایعی که بعد از برجام توانست از فرصت‌های به وجود آمده برای ارتباط با شرکت‌های خارجی و تبادل دانش و فناوری استفاده کند، صنعت خودرو است. صنعت خودروی ایران که پیش از برجام با همکاری‌های بین‌المللی‌اش در رتبه‌ی 11 صنعت خودروسازی دنیا قرار داشت؛ بعد از تحریم‌ها به رتبه 18 دنیا نزول کرد.
اما پس از برجام، با تدبیر شرکت‌های خودروساز دولتی و خصوصی و سیاست‌های وزارت صنعت معدن و تجارت، این صنعت با برقراری ارتباط مجدد با دنیا توانست رتبه‌ی جهانی خود را به 16 برساند و از طرفی زمینه‌ی سرمایه‌گذاری‌های کاربردی خارجی را فراهم کند. نگاهی به نوع قراردادها و جزئیات آن، نشان می‌دهد که اجرای این قراردادها و تفاهم‌ها، فضای بهتر و مناسبت‌تر از اوضاع این صنعت در سال‌های قبل از تحریم را فراهم کند.
سیاست‌ها و تدابیر عقد قرارداد
شرکت‌های بزرگ اروپایی که ارزش بازار ایران و علاقه‌ی ایرانیان به خودروهای خوب و باکیفیت را به‌درستی درک کرده بودند، پس از مشخص شدن توافق نهایی بین ایران و کشورهای 1+5 به‌سرعت راه‌های حضور در بازار خودروی ایران را بررسی و مذاکرات خود را با شرکت‌های داخلی شروع کردند.
در این میان شرکت‌های ایرانی که در دوران تحریم، نتایج همکاری نداشتن با شرکت‌های برتر دنیا را در کمبود کیفیت تولید، افت کیفی خدمات پس از فروش و نارضایتی مشتریان تجربه کرده بودند، این فرصت را از دست ندادند و به فکر انعقاد قراردادهای مؤثر افتادند.
البته با تدبیر وزارت صنعت، معدن و تجارت و سیاست‌های خودروسازان دولتی و خصوصی، تدابیری جهت ضرر نکردن شرکت‌های ایران و حضور یافتن محصولات به‌روز دنیا اندیشیده شد.
یکی از این تدابیر قراردادهای انتقال دانش بود تا شرکت‌های خودروساز ایرانی بتوانند بعد از چند سال همکاری به دانش فناوری‌های روز دنیا در عرصه‌ی خودرو دسترسی پیدا کنند و به همین خاطر کیفیت تولید و کیفیت خدمات پس از فروش، گام به گام افزایش پیدا کند.
تدبیر دیگر قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک و تأسیس شرکت‌های سرمایه‌گذاری مشترک یا همان جوینت ونچر است. در سال‌های قبل از تحریم خودروسازان داخلی یک‌تنه سرمایه‌گذاری روی تولید محصولات خارجی را انجام می‌دادند و شرکت‌های اصلی با توجه به اینکه سرمایه‌ای در میان نبود، روی کیفیت و خدمات پس از فروش تأثیری نداشتند. به همین خاطر و بر اساس دستور وزارت صنعت، معدن و تجارت، در قراردادهای جدیدِ همکاری باید سرمایه‌گذاری مشترک با خودروسازان، با سرمایه‌گذاری بالای 40 درصدی شرکای خارجی انجام شود. این موضوع به جدیت شرکت‌های خارجی برای ارائه‌ی خدمات خوب و باکیفیت به ایرانیان منجر می‌شود.
دیگر سیاست در نظر گرفته‌شده، اجبار به صادرات محصولات تولیدی به کشورهای منطقه یا کشورهای دیگر است. این بخش از قرارداد، سبب افزایش توان مالی شرکت‌های خودروسازی ایرانی و همچنین رعایت کیفیت بالا در زمان تولید می‌شود.
آخرین تدبیری که بر اساس تجربیات سال‌های قبل از تحریم به دست آمد، تولید خودروهای به‌روز است که کمتر از 3 سال از عرضه‌ی آن‌ها در دنیا گذشته باشد. با اجرای این بند، شاهد حضور خودروهای به‌روز و مدل سال در شهرهای کشور خواهیم بود و ایرانیان می‌توانند از فناوری‌های بهٰ‌روز دنیا بهره‌مند شوند.
تعداد قراردادهای قطعی
تاکنون با حضور شرکت‌های دولتی و خصوصی، 6 قرارداد همکاری میان شرکت‌ها و سازمان‌های ایرانی و شرکت‌های برتر خودروسازی دنیا قطعی شده است. در این میان، 5 شرکت اروپایی و یک شرکت آسیایی برای حضور در ایران قرارداد بسته‌اند.
3 شرکت فرانسوی، 2 شرکت آلمانی و یک شرکت کره‌ای با 5 خودروساز ایرانی و یک سازمان صنعتی قرارداد همکاری امضاء کرده‌اند که در ادامه این قراردادها را بررسی می‌کنیم.
قرارداد با پژو
پژو را می‌توان اولین شرکت اروپایی خواند که برای حضور در بازار ایران با خودروسازان وطنی قرارداد همکاری امضاء کرد. مانند 40 سال گذشته، ایران خودرو شریک تجاری پژو شد تا با قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک با سهم برابر 50 درصد دو شرکت پژو و ایران خودرو، شرکت ایکاپ در ایران تأسیس شود.
ایکاپ وظیفه‌ی تولید خودروهای به‌روز پژو را در خاک ایران و برای ارائه در بازار ایران و خاورمیانه دارد. اولین خودروی تولیدی این کارخانه، پژو 2008 مدل 2017 خواهد بود که در اسفندماه امسال تولید می‌شود و تا پایان سال به بازار می‌رسد.
بر اساس گفته‌ی مدیرعامل شرکت پژو، ایکاپ سال آینده تولید پژو 301 جدید و پژو 208 جدید را آغاز خواهد کرد.
قرارداد با سیتروئن
سیتروئن دیگر شرکت هلدینگ پژو سیتروئن (PSA) برای حضور در ایران، شریک قبلی خود یعنی سایپا را انتخاب کرد. دلیل این انتخاب از سوی مدیران سیتروئن تجربه‌ی خوب تولید و عرضه‌ی زانتیا اعلام شد.
بر اساس قرارداد گروه خودروسازی سایپا با سیتروئن، 50 درصد سهام کارخانه سایپا کاشان به سیتروئن واگذار شده است تا تولید خودروهای سیتروئن نظیر C4 و C6 در این کارخانه صورت گیرد. این قرارداد هم شامل صادرات 30 درصد محصولات تولیدشده در کارخانه‌ی سایپا کاشان می‌شود.
قرارداد با رنو
رنو که از همکاری با شرکت‌های ایران‌خودرو و پارس خودرو به‌خصوص در بخش کیفیت خدمات پس از فروش و کیفیت تولید رضایت کامل نداشته و ندارد، این بار به فکر حضور مستقیم و فارغ از قرارداد با خودروسازان داخلی افتاد. به همین خاطر این شرکت فرانسوی تصمیم به همکاری با یک سازمان ایرانی گرفت.
بدین ترتیب رنو قرارداد خود را با سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) منعقد کرد. بر اساس این قرارداد، شرکت رنو 60 درصد سهام شرکت سرمایه‌گذاری مشترک با ایدرو را به نام خود خواهد کرد و ایدرو تنها 40 درصد سهم این شرکت را در اختیار خواهد داشت. بدین ترتیب رنو سهام اصلی این شرکت را در اختیار خواهد داشت و تصمیم‌گیری در این شرکت برایش راحت‌تر از قبل خواهد بود. ضمن اینکه شریک رنو یک سازمان دولتی است نه یک خودروساز.
این قرارداد به‌عنوان نخستین قرارداد یک خودروساز جهانی با یک سازمان ایرانی و همچنین اولین سرمایه‌گذاری بیش از 50 درصد خودروسازان خارجی در صنعت خودروی کشور است.
قرارداد با هیوندای
هیوندای کره جنوبی اولین خودروساز آسیایی است که بعد از برجام با خودروسازان ایران قرارداد همکاری بسته است. این قرارداد همکاری میان هیوندای کره جنوبی و کرمان موتور ایران منعقد شده است که ثمره‌ی ابتدایی آن عرضه‌ی هیوندای i10 و i20 توسط کرمان موتور به بازار ایران است.
باید منتظر بود و دید تجربه‌ی عالی تولید خودروهای دوو توسط کرمان‌موتور، در تولید و عرضه‌ی محصولات هیوندای کره جنوبی تکرار خواهد شد یا نه.
قرارداد با فولکس واگن
فولکس واگن بعد از برجام، مذاکرات خود را با چند خودروساز خصوصی آغاز کرد. این مذاکرات تا چند ماه قبل با همه این شرکت‌ها ادامه داشت تا اینکه فولکس واگن شریک خود را انتخاب کرد و مذاکرات نهایی خود را با این شرکت ادامه داد.
شرکت ماموت توانست نظر فولکس واگن آلمان را جلب کند تا در نهایت با قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک، این دو شرکت هر دو 50 درصد از شرکت تازه تأسیس ماموت خودرو را در اختیار داشته باشند و بتوانند خودروهای فولکس واگن را در ایران تولید و عرضه کنند.
به نظر می‌رسد تولید و عرضه‌ی پولو و گلف به‌عنوان نخستین محصولات شرکت تازه تأسیس ماموت خودرو باشد.
قرارداد با بنز
بنز هم مانند پژو و سیتروئن برای حضور در ایران به سمت شریک سابق خود رفت. این شرکت که پیش از تحریم‌ها توسط شرکت ستاره ایران (زیرمجموعه ایران خودرو) در ایران حضور داشت، در دوران پساتحریم نیز این شرکت را برگزید.
بر این اساس، تفاهم اولیه برای این قرارداد سال گذشته انجام شد و به نظر می‌رسد قرارداد دو شرکت برای حضور بنز در ایران به‌زودی رسمی و نهایی شود. البته جزئیات این قرارداد هنوز مشخص نیست؛ اما به نظر می‌رسد خودروهای کلاس E و C در ایران مونتاژ شود.
