به طور کلی خشونت خانگی یا آنچه Domestic Violence خوانده می‌شود، شکل‌های بسیار و مختلفی دارد، خشونت والدین نسبت به نوجوانان یا برعکس، خشونت خواهران و برادران نسبت به یکدیگر، خشونت زن نسبت به شوهرش؛ اما بدون شک یکی از اشکال عمده و اصلی خشونت خانوادگی، خشونت علیه زنان است. این شکل از خشونت گسترش زیادی در جوامع دارد و نکته قابل‌تأمل آن است که به هیچ روی مختص به جوامع در حال توسعه یا طبقاتی خاص نیست، بلکه در همه جوامع اعم از غنی و فقیر، شمال و جنوب اقتصادی‌اجتماعی و در بین همه اقشار و طبقات، کم یا زیاد دیده می‌شود.
فراوانی خشونت علیه زنان به حدی است که در منابع و کتاب‌های علمی از نوعی مرض یا سندرم تحت عنوان «سندرم زنان کتک‌خورده» سخن گفته می‌شود. آمارها در این زمینه گویاست.
تعریف خشونت خانگی
به طور کلی سوءرفتار خانگی زمانی میان زوج‌ها روی می‌دهد که یکی از آنها سعی می‌کند بر دیگری اعمال کنترل کند. سوء‌رفتاری که شامل خشونت بدنی باشد، به خشونت خانگی موسوم است. ضارب با استفاده از ترساندن دیگری با تنبیه یا تهدید یا با خشونت بدنی تلاش می‌کند تا همسر خود را مطیع و مهار سازد.
قربانی یک سوءرفتار خانگی ممکن است زن یا مرد باشد؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که زنان 5 تا 8بار بیشتر از مردان قربانی سوءرفتار قرار می‌گیرند.
انواع سوء‌رفتارهای خانگی
شش نوع سوءرفتار خانگی در منابع علمی مطرح شده است که عبارت‌اند از:
- سوءرفتار بدنی یا جسمی یا خشونت خانگی؛
- سوءرفتار کلامی یا غیرکلامی، شامل سوءرفتار روان‌شناختی، ذهنی یا عاطفی، مثلاً به شکل تهدید و فحاشی، سرکوفت‌زدن، مقایسه با دیگران، تحقیر زوج؛
- سوءرفتار جنسی؛
- سوءرفتار تعقیب‌گرایانه. مجازی، اینترنتی و…، مثلاً از طریق تهیه عکس‌ها یا فیلم‌هایی از زندگی و وضعیت خصوصی افراد و توزیع آن به قصد اخاذی و یا مونتاژهای جنسی، یا تعقیب زنان، دختران و ایجاد مزاحمت برای آنان؛
- سوءرفتار اقتصادی یا مالی، مثلاً عدم‌پرداخت نفقه؛
- سوءرفتار معنوی.
هرچند که تقسیم‌بندی بین انواع سوء‌رفتارها بسیار شناور و سیال است؛ می‌توان بین آنها تمایزهایی را قائل شد.
سوءرفتار بدنی یا جسمی
سوءرفتار بدنی که به خشونت خانگی هم معروف است، شامل بدرفتاری جسمی با همسر و کاربرد نیروی بدنی علیه او به شکلی است که همسر مضروب شود و یا در معرض خطر ضرب‌وجرح قرار گیرد. سوءرفتار بدنی تنوع بسیاری دارد و از ایجاد محدودیت حرکتی، مثل بستن، تا کشتن همسر را دربرمی‌گیرد. مضروب‌کردن یا زدن همسر که شایع‌ترین آن کتک‌زدن زنان است در این گروه است.
سوءرفتار بدنی ممکن است، شامل یکی از اشکال زیر باشد:
- بستن یا در خانه حبس‌کردن؛
- هل‌دادن، پرتاب‌کردن، به دیوار کوفتن؛
- سیلی‌زدن به صورت، مشت‌زدن به بدن؛
- سوزاندن؛
- کتک‌زدن با ابزار و وسایلی مثل کمربند، شلاق، چوب یا میله.
سوءرفتار عاطفی و کلامی
سوءرفتار عاطفی، روانی یا ذهنی ممکن است به شکل کلامی یا غیرکلامی باشد. این نوع سوءرفتار شامل اعمال و رفتاری غیر از سوء‌رفتارهای بدنی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که زخم ناشی از سوء‌رفتارهای عاطفی به مراتب عمیق‌تر و به مراتب آسیب‌زاتر از آثار سوء‌رفتارهای بدنی هستند.
سوء‌رفتارهای کلامی یاغیرکلامی همسر ممکن است شامل نمونه‌های زیر باشد:
- تهدید یا ارعاب همسر به منظور وادارکردن او به اطاعت؛
- تخریب وسایل و مایملک شخصی همسر یا تهدید به انجام آن؛
- اعمال خشونت علیه حیوانات خانگی یا وسایل خانه، مثل کوبیدن یا پرت‌کردن وسایل خانه و شکستن آنها، در حضور همسر، به عنوان ابزاری برای ترساندن و کنترل او؛
- دادوهوارکردن، فریادکشیدن و نعره‌زدن؛
- ایجاد شرم و احساس‌گناه در همسر یا انتقادهای شدید و بی‌دلیل از او در تنهایی یا در حضور دیگران؛
- مقصردانستن قربانی، همسر، به عنوان محرک رفتار سوءرفتار خود، مثل تکرار این حرف که «تقصیر خودت است»؛
- گفتن این حرف به همسر که او بی‌ارزش است؛
- ابراز این نکته به همسر که او هیچ راهی جز تحمل وضعیت ندارد.
سوءرفتار جنسی یا استثمار جنسی
سوءرفتار جنسی ارتباط نزدیکی با بدرفتاری بدنی دارد. بررسی‌های با مقیاس وسیع در زمینه تجاوز و تهاجم جنسی محدود هستند و آن‌هایی هم که موجود هستند، حاکی از میزان شیوع بالای آن هستند. سوءرفتار جنسی سه شکل اساسی دارد:
- تهاجم و حملهٔ جنسی که عمدتاً به شکل وادارکردن دیگری به فعالیت جنسی ناخواسته و ناایمن است؛
- مزاحمت‌های جنسی که عبارت است از فعالیت جنسی ناخواسته که به منظور کسب قدرت بر دیگری به کار می‌رود و به شکل تدریجی و گام‌به‌گام صورت می‌گیرد.
- استثمار جنسی که نمونه‌های آن عبارت‌اند از مجبورکردن دیگری به انجام عمل جنسی و کسب لذت یا مجبورکردن دیگری به هرزه‌نگاری یا وادارکردن دیگری به انجام عمل جنسی و تهیه عکس یا فیلم و اخاذی.
سوءرفتار به شکل تعقیب و آزار
تعقیب و به هر نوع تماس ناخواسته بین دو فرد را می‌گویند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با همدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و این ارتباط در برگیرنده نوعی تهدید یا ترس برای قربانی باشد. پاییدن بیش از حد همسر در حین زندگی یا حتی بعد از جدایی یکی از اشکال رایج این نوع سوءرفتار است. هدفِ آزاردهنده ممکن است بازگرداندن قربانی به شرایط قبلی یا صدمه‌زدن به او به دلیل جدایی‌اش باشد.
این نوع سوءرفتار شامل اشکال متفاوتی است؛ از قبیل:
- تلفن‌های تکراری که گاهی اوقات تلفن را قطع‌نکرده باقی می‌گذارند؛
- تعقیب و گریز با همسر؛
- ارسال بسته‌ها یا هدایا یا نامه‌های ناخواسته و غیرمنتظره؛
- کنترل تلفن و شماره‌هایی که همسر با آنها تماس گرفته است؛
- نظاره همسر با دوربین‌های مخفی و کنترل اعمال و رفتار او؛
- تماس با دوستان، همکاران یا همسایه‌ها برای کسب اطلاعات درباره همسر؛
- استفاده از سوابق قبلی و اسناد گذشته و یا استخدام افرادی برای یافتن همسر جداشده به منظور آزار او؛
- تهدید یا صدمه و آزار به خانواده، دوستان یا بستگان همسر؛
- تخریب اموال و مایملک همسر، مثل اتومبیل یا خانه.
خشونت و سوءرفتار مالی یا اقتصادی علیه همسر
خشونت یا سوءرفتار مالی یا اقتصادی علیه همسر به یکی از اشکال زیر خود را نشان می‌دهد:
- امتناع از در اختیار گذاردن منابع مالی به همسر، مثل ندادن پول یا ندادن کارت اعتباری همسر به او؛
- برداشتن بدون اجازه یا دزدی اموال و دارایی‌های همسر؛
- در اختیار گرفتن و استثمار منابع مالی و اقتصادی همسر به منظور منافع شخصی؛
- ندادن وجوه نقد به همسر یا در اختیار نگذاشتن غذا، لباس، داروهای لازم، یا سرپناه، یعنی عدم‌پرداخت نفقه.
خشونت و سوءرفتار معنوی علیه همسر
خشونت یا سوءرفتار معنوی علیه همسر به اشکال زیر صورت می‌پذیرد:
- استفاده از اعتقادات مذهبی یا معنوی همسر به قصد کنترل او؛
- جلوگیری از انجام اعمال و شعائر مذهبی توسط همسر به اشکال مختلف؛
- مسخره‌کردن یا استهزا عقاید و باورهای مذهبی همسر؛
- وادارکردن فرزندان به اذعان به عقاید و باورها و یا انجام رفتارهایی که همسر به آنها باور ندارد یا انجام آنها را حرام و ممنوع می‌داند.
