وظایف زن در خانواده

زن نیز همانند مرد در برابر خانواده و شوهر خود، مسؤولیت هایی دارد که باید به آنها عمل کند؛ این مسؤولیت ها عبارتند از: ۱

زن نیز همانند مرد در برابر خانواده و شوهر خود، مسؤولیت هایی دارد که باید به آنها عمل کند؛ این مسؤولیت ها عبارتند از:

1. اطاعت از شوهر در امور خانواده

همان گونه که در بحث اختیارات و وظایف اختصاصی مرد بیان شد. مردان مسؤولیت سرپرستی و مدیریت کلان خانواده را بر عهده دارند و تصمیم گیری نهایی در امور خانواده و تشخیص مصالح آن بر عهده آنان است.
در مقابل این اختیار و وظیفه ی مرد، زن موظف است به تصمیم گیری های شوهر در امور مربوط به خانواده گردن نهد. تعیین محل سکونت، منزل مسکونی، اشتغال زن، تحصیل او و... اموری است که تصمیم گیری درباره ی آنها بر عهده ی مرد گذاشته شده و زن موظف به پذیرش تصمیم شوهر است. هنگامی که خداوند می فرماید: « الرجال قوامون علی النساء»، (1) مردان را سرپرست خانواده و همسر معرفی می کند از سوی دیگر، زن نیز باید سرپرستی شوهر بر خود را بپذیرد؛ و گرنه این حکم، لغو خواهد بود.
در روایات رسیده از معصومین (ع) نیز بر لزوم اطاعت زن از شوهر تأکید شده است.
پیامبر اکرم (ص) فرموده است:
«یا معاشر النساء... واطعن ازواجکن؛ (2) ای بانوان، . . از شوهرانتان اطاعت کنید. »
به نظر ایشان بهترین زنان، آنهایی هستند که از شوهران خود اطاعت می کنند و بدترین آنان، زنانی که از شوهر انشان اطاعت نمی نمایند.:
«ان خیر نسائکم... التی تسمع قوله و تطیع امره... ان شر نسائکم. . التی لا تسمع قوله و لا تطیع امره...؛ (3) بهترین زن های شما آنهایی هستند که... به حرف شوهر خود گوش می دهند و از او اطاعت می کنند؛ ... و بدترین زنان آنهایی هستند که... به حرف شوهر خود گوش نمی دهند و از او اطاعت نمی نمایند. »
در بحث وظایف مرد، این مسأله را شرح دادیم.

2. حفظ عفت و وفاداری نسبت به شوهر

نظر اسلام این است که زن باید عفیف و پاکدامن باشد؛ این پاکدامنی وظیفه ی دینی و اسلامی او است؛ اما چون بخشی از آثار و منافعش به شوهر برمی گردد، جزء حقوق شوهر نیز به حساب می آید.
زن حق ندارد بدون اجازه ی شوهر از خانه بیرون برود؛ هر چند برای عیادت پدرش باشد؛ او حق ندارد پای اغیار را بدون رضای شوهر به خانه باز کند؛ هر چند که از بستگان او باشند؛ همچنین حق ندارد افراد خائن را به خانه راه دهد یا با نامحرمان، همدم و هم صحبت شود؛ زیرا در همه این حالات، حق شوهر تباه می شود. (4) بدین لحاظ در منابع اسلامی، بر این مسأله به شدت تأکید شده است.
قرآن کریم می فرماید:
« فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ...؛ (5) زنان صالح، آنهایی هستند که همواره مطیع شوهر خود هستند و در غیاب او، حقوق وی را در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می کنند. »
بر اساس این آیه، زنان صالح و درستکار، کسانی هستند که در برابر نظام خانواده متعهد می باشند و نه تنها در حضور شوهر، بلکه در غیاب او "حفظ الغیب" می کنند؛ یعنی در نبود او، مرتکب خیانت (مالی، ناموسی، شخصیتی شوهر و اسرار خانواده) نمی شوند؛ ایشان در برابر حقوقی که خداوند برای آنها قائل شده که با جمله "بما حفظ الله" به آن اشاره گردیده، وظایف و مسؤولیت های خود را به خوبی انجام می دهند. ( 6)
بدین ترتیب، یکی از حقوق شوهر که آیه ی شریفه، رعایت آن را بر زنان واجب دانسته، حفظ عفت و پاکدامنی است.
امام رضا (ع) فرموده است:
«ما افاده عبد فائده خیراً من زوجه صالحه اذا رآها سرته و اذا غاب عنها حفظته فی نفسها و ماله؛ (7) برای هیچ بنده ای، نعمتی بهتر از همسر شایسته ای نیست که با دیدن او مسرور شود و در نبود وی، خود و اموالش را محافظت کند. »
و حدیثی از امام صادق (ع) نیز در تأیید این مطلب می آوریم:
«ثلاثه لا یکلمهم الله و لا یزکیهم و لهم عذاب الیم، منهم المراه توطی فراش زوجها؛ (8) خداوند با سه دسته سخن نمی گوید، ایشان را پاک نمی گرداند و به عذاب دردناک دچار می شوند: یکی از آنها، زنی است که فراش و رختخواب شوهر خود را در اختیار مرد دیگری قرار می دهد. »

خودآرایی زن برای دیگران

یکی از صفات زنان شایسته آن است که خود را برای همسر می آرایند؛ اما در مقابل نامحرم از این کار خودداری می کنند.
پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرماید:
«ان خیر نسائکم... المتبرجه مع زوجها، الحصان علی غیره...؛ (9) همانا بهترین زنان، شما زن هایی هستند که... خود را برای شوهر می آرایند؛ اما در مقابل غیر او خود را حفظ می کنند. »
زن مجاز است خودش را تنها در برابر همسرش بیاراید؛ او باید از اینکه آراسته در برابر دید مردان بیگانه قرار گیرد، پرهیز کند. آرایش کردن و خوشبو ساختن خود برای دیگران و خارج از محیط خانه، از دید شرع، کاری حرام و گناهی بس بزرگ است.
امام صادق(ع) از پدران بزرگوار خود (ع) نقل می کند که فرموده اند:
«نهی رسول الله (ص) ان تخرج المراه من بیتها بغیر اذن زوجها... و نهی ان تتزین لغیر زوجها، فان فعلت کان حقاً علی الله ان یحرقها بالنار؛ (10) پیامبر اکرم (ص) از اینکه زن بدون اذن شوهرش ازخانه اش خارج شود... و نیز از اینکه برای غیر شوهرش خود را بیاراید، نهی نمود [و فرمود: ] اگر زنی چنین کند، بر خدا حق است که او را در آتش دوزخ بسوزاند. »
همچنین پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«ای امراه تطیبت وخرجت من بیت زوجها فهی ثلعن حتی ترجع الی بیته متی ما رجعت؛ (11) هر زنی که خود را خوشبو سازد و از خانه شوهرش خارج شود؛ تا زمان بازگشت به خانه، بازگشت او هر زمان که باشد؛ مورد لعن و نفرین است. »
آرایش و خودنمایی زن برای مردان بیگانه، علاوه بر حرمت شرعی، از لحاظ مصالح خانواده و اجتماع بسیار زیانبار است؛ بدین صورت که اگر بنا باشد زنان با خودآرایی در جامعه ظاهر شوند و به جلب نظر و توجه مردان دیگر بپردازند، هر مردی که از خانه خارج می شود، با زنان آراسته و جذابی روبه رو می شود که دل و دیده او را به سوی خود جذب می کنند؛ این مجذوب شدن به طور طبیعی از توجه و علاقه ی مرد به همسرش می کاهد. گویی هر بار که او زنی آراسته را می بیند ناخودآگاه همسر خویش را در ذهن با او مقایسه می کند؛ و کدام زن می تواند با همه ی زنان رقابت کند و همچنان موقعیت خود را نزد همسرش حفظ کند؟ از این رو، یکی از علت های اصلی تحریم خودآرایی و دلربایی زنان برای مردان بیگانه، حفاظت از خانواده و روابط همسری است و از این حکم اسلامی، زنان بیش از مردان سود می برند.
اصولاً پس از ازدواج، زن و مرد باید توجه خود را فقط به یکدیگر معطوف سازند و بر اساس عهد و پیمانی که با هم بسته اند، جز به یکدیگر نیندیشند و از هر چه توجه آنها را به زنان و مردان بیگانه مشغول می دارد، پرهیز کنند؛ زیرا تنها در این صورت است که پاک ترین و صمیمی ترین احساس ها میان آنها ایجاد می شود و آن دو به یکانگی و همدلی در کانون خانواده دست می یابند.
بنابراین، مرد باید چشم از زنان دیگر بپوشد و زن نیز به جای جلب توجه مردان دیگر، تنها به فکر جلب نظر همسر خویش باشد و دست از خودنمایی و دلربایی در برابر مردان بیگانه بر دارد. زن زمینه ای قوی برای خودنمایی و نشان دادن خود برای شکار دل مرد دارد که باید از آن در محیط خانه و در مورد شوهر خود استفاده کند؛ اگر این زمینه به طور جدی کنترل نشود، بسیار ویرانگر است و بنیان روابط زناشویی را در هم می ریزد. (12)

3. حفظ اموال شوهر

یکی از وظایف زن در خانواده، آن است که در نبود شوهر در خانه، در نگهداری اموال او بکوشد و بدون اجازه ی او خرج یا بخشش نکند.
قرآن کریم می فرماید:
« فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ... .؛ (13)
زنان صالح و درستکار، همواره مطیع شوهر خود هستند و در غیاب او، حقوق وی را نسبت به حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می کنند. »
همان گونه که گفتیم، یکی از حقوق شوهر بر زن، حفظ اموال او است.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
«ما استفاد امرء مسلم فائده بعد الاسلام افضل من زوجه مسلمه تسره اذا نظر الیها و تطیعه اذا امرها وتحفظه اذا غاب عنها فی نفسها و ماله؛ (14) بزرگ ترین نعمتی که به یک مرد مسلمان ( پس از نعمت اسلام) داده شده، همسر مسلمانی است که وقتی او را می نگرد، باعث مسرت و شادی او می شود؛ زمانی که از او چیزی می طلبد، اطاعت می کند و هنگامی که در کنار او نیست، خود و اموال شوهر را محافظت می نماید. »
در خانواده ای که محبت و مودت باشد، زن و شوهر همواره تلاش خواهند کرد مصالح و منافع یکدیگر را حفظ کنند؛ آنان همسر و منافع همسر را از منافع خود جدا نمی دانند و در حفظ آن کوتاهی نخواهند کرد؛ این امر به محبت و صفای زندگی آنان و رضامندی شان از زندگی خانوادگی خواهد افزود و آنها را غرق در احساس خوشی و شادمانی خواهد نمود.

4. تدبیر منزل

خانواده یک نهاد اجتماعی است. در هر نهاد اجتماعی، کارها بر اساس همکاری و تعاون پیش می رود و اگر برخی از اعضا همکاری نکنند، آن نهاد دچار اختلال و آشفتگی خواهد گردید. در اسلام، وظیفه ی مدیریت کلان خانواده بر عهده ی مرد و اداره ی درون خانه بر عهده ی زن می باشد.
از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است:
« کل نفس من بنی آدم سید، فالرجل سید اهله و المراه سیده بیتها؛ ( 15)
هر یک از فرزندان آدم، فرمانروا است؛ مرد فرمانروای اهل و عیال خویش و زن فرمانروای خانه خویش می باشد. »
مردها به حکم آن که سرپرست خانواده اند و وظیفه دارند. هزینه اداره خانواده و مخارج همسر و فرزندان را تأمین کنند، به طور معمول روزها در خارج از خانه به سر می برند. در این وضعیت اگر زن، کارهای خانه ( پخت و پز، شستن لباس ها، ظروف و... را انجام ندهد، این کارها بر روی هم انباشته می شود و امور آن مختل می گردد و کم کم شیرازه ی خانواده را از هم می پاشد؛ از این رو، ضرروی است که خانم ها کارهای داخل خانه را انجام دهند و شوهر را در اداره ی خانواده یاری کنند.
امام صادق (ع) از پدر بزرگوار خود نقل می کند که فرمود:
«تقاضی علی (ع) و فاطمه (ع) الی رسول الله (ص) فی الخدمه، فقضی علی فاطمه (ع) بخدمه ما دون الباب و قضی علی علی (ع) بما خلفه؛ قال: فقالت فاطمه (ع) فلا یعلم ما داخلنی من السرور الا الله باکفائی رسول الله (ص) تحمل رقاب الرجال؛ (16) علی (ع) و فاطمه (ع) از پیامبر (ص) درخواست کردند که کارهای خانه را میان آنها تقسیم کند. ایشان کارهای داخل خانه را به فاطمه (س) و کارهای بیرون خانه را به علی (ع) واگذار کرد. حضرت فاطمه (س) پس از این قضاوت پیامبر (ص) فرمود: کسی جز خدا نمی داند از این که پیامبر (ص) مرا از رنج معاشرت با مردان معاف داشت، چقدر خوشحال شدم. »
پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید:
«ایما امراه رفعت من بیت زوجها شیئاً من موضع الی موضع ترید به صلاحاً نظر الله الیها، و من نظرالله الیه لم یعذبه؛ (17)
هر زنی که در خانه ی شوهر به منظور اصلاح امور خانه، چیزی را جا به جا کند، خدا به او نظر رحمت کند؛ و کسی که خدا به او نظر کند عذابش نخواهد کرد».
همچنین آن حضرت فرمود:
«ما من امراه تسقی زوجها شربه من ماء الا کان خیراً لها من عباده سنه صیام نهارها و قیام لیلها؛ (18) هر زنی که جرعه آبی به دست شوهر خود دهد، برای او بهتر است از عبادت یک سال که روزهایش را روزه باشد و شب ها را به عبادت و شب زنده داری بگذرانند.
کار در خانه برای زن، از نظر قانونی، لازم نیست؛ ولی برای اداره ی هر چه بهتر خانه و کمک رسانی به شوهر در مدیریت خانواده، امری بسیار مهم و حیاتی است و اگر زن از انجام آنها سرباز زند، مرد در اداره ی خانواده ناتوان خواهد بود؛ از این رو صلاح زن نیز در آن است که کارهای درون خانه را انجام دهد و خود را در اداره ی خانه سهیم نماید.
همچنین اخلاق اسلامی حکم می کند مردها، همسران خود را در انجام کارهای خانه کمک کنند و آنان را در انجام وظایف مربوط به مدیریت داخل منزل یاری رسانند.

پی نوشت ها :

1. نساء (4)، 34.
2. بحار الانوار، ج 22، ص 145.
3. التهذیب، ج 7، ص 400.
4. طاهری، سیری در مسایل خانواده، ص 60.
5. نساء (4)، 34.
6. تفسیر نمونه، ج 3، ص 371.
7. کافی، ج 5، ص 327.
8. همان، ص 543.
9. وسائل الشیعه، ج 20، ص 28.
10. همان، ص 161.
11. همان.
12. راهنمای همسران جوان، ص 161.
13. نساء (4)، 34.
14. کافی، ج 5، ص 327.
15. پاینده، نهج الفصاحه، ص 460، ح 2177.
16. بحار الانوار، ج 43، ص 81.
17. وسائل الشیعه، ج 21، ص 451.
18. همان، ج 20، ص 172.