عوامل مخفی بی‌اشتهایی در کودکان

دکتر بهروز مقدادی فوق تخصص نوزادان و کودکان در مورد دلایل بی‌اشتهایی کودکان اظهار داشت: نیمی از مراجعین مطب های پزشکی و کلینیک‌ها بدلیل بی‌اشتهایی کودکان است. بیشترین علت شکایت از این عارضه، عدم درک صحیح والدین از میزان نیازهای تغذیه‌ای و شرایط غذایی است.

این متخصص کودکان در ادامه گفت: علت بی‌اشتهایی کودکان را می‌توان ناشی از این دانست که والدین بنابر تشخیص پزشک از 4 تا 6 ماهگی شروع غذای کمکی را تجویز می‌کنند و به اشتباه فکر می کنند که مانند شیر خوردن باید هر 2 ساعت یکبار به کودک غذا بدهند و این بی‌اطلاعی موجب شکایت والدین می شود.

دکتر مقدادی اشاره کرد: هدف از شروع غذای کمکی جایگزین شدن آن به جای وعده های شیر در طول روز است و انتظار نداریم کودک با همان فاصله‌های زمانی کم و همان میزان اشتها در دوران شیرخوارگی غذای کمکی را هم ادامه دهد و این نکته را باید بدانند که گرسنگی و سیری فرآیندش اشتهاست.

عضو انجمن کودکان تاکید کرد: این فرآیند یک احساس غریزی است و ما نمی توانیم به عنوان والدین و یا پزشک در مورد سیر شدن و یا گرسنگی کودکان تصمیم‌گیری یا مداخله کنیم. کودک زمانی احساس گرسنگی می‌کند که قند خونش از حد مشخص شده‌ای پایین‌تر بیاید و زمانی احساس سیری می‌کند که میزان قند خون به حد تایید شده‌ای در خون برسد. این فرآیند ممکن است 3 الی 4 ساعت و گاهی اوقات تا 6 ساعت طول بکشد تا این احساس گرسنگی و سیری در کودکان ایجاد شود و اگر قبل از آن به صورت اجباری یا دستوری کودک را مجبور به تغذیه کنیم به نظر می‌رسد کودک بی‌اشتهاست.

وی افزود: فقط وظیفه والدین این است که در زمانی که کودک نیاز به تغذیه دارد غذای سالم، ارگانیک و متناسب با سن کودک در اختیارش قرار دهند و خود کودک تصمیم بگیرد که چه زمانی، چه میزان و با چه شرایطی غذا را بپذیرد. پس از شروع غذای کمکی ممکن است عواملی طبیعی باعث بروز بی‌اشتهایی شود و والدین نباید به صورت خودسرانه اقدام به استفاده زیاد از مکمل‌ها، ویتامین‌ها ویا اشتهاآورها کنند که خیلی از این‌ها می‌تواند در کودکان موجب صدمات جدی شود.

این متخصص دلیل دیگر این مشکل شایع را استرس والدین عنوان کرد و گفت: زمانیکه کودک آن میزان وعده‌هایی که والدین تمایل دارند غذا بخورد را نمی‌خورد، استرسی به والدین وارد شده که می‌تواند به خود کودکان نیز منتقل شود.

این پزشک متخصص فراموش کردن نیازهای مختلف کودک که باعث تغذیه اجباری می‌شود را مورد بعدی دانست و ادامه داد: ازجمله این نیازها بازی، شیطنت، تجربه، یادگیری و جایگزین کردن این نیازها با نیازهای تغذیه از طرف والدین و اصرار بی‌مورد برای داشتن کودکی با وزن بالا و همین‌طور نداشتن اطلاعات اولیه در خصوص اینکه کودک به چند وعده غذایی در روز نیاز دارد.

وی گفت: مشکلی که با کودکان زیر یک‌سال داریم بی‌اشتهایی عصبی است و معادل آن را در بزرگسالان داریم، به اینصورت که کودکی که در زمان مناسب و شرایط مناسب اقدام به تغذیه نمی‌شود و تغذیه‌اش به صورت اجباری و از روی برنامه‌ریزی و یا دلخواه والدین هست بعد از مدتی دچار بی‌اشتهایی عصبی می شود به صورتی که حتی اگر کودک گرسنه هم باشد از گرفتن غذا امتنا می‌کند. علامت اصلی آن قفل کردن دهان است و همچنین پس زدن قاشق و برگرداندن آن به ظرف غذا که اگر با اصرار والدین همراه شود منجر به پرخاشگری یا اضطراب در کودک می‌شود و این علامت شایع به خصوص در کودکان زیر یک‌سال دیده می‌شود.

دکتر مقدادی ادامه داد: مورد بعدی بی‌اشتهایی در کودکان بالای یک‌سال و نداشتن اطلاعات صحیح والدین از وضعیت تغذیه کودک است و والدین توجه ندارند که باید وعده های اصلی غذایی به صورت مستقل و در طول روز به کودک معرفی شود و مانند یک فرد بزرگسال سه وعده غذای اصلی، 2 میان وعده و در کنار آن ادامه شیردهی را داشته باشند.

وی افزود: اکثر کودکانی که در سال دوم دچار بی‌اشتهایی می شوند هنوز در فاز شیردهی قبل از یک‌سال هستند و شیردهی به صورت آزاد یا هر زمانی که والدین یا کودک تمایل دارند صورت می‌گیرد و به طور طبیعی به حد لازم میزان قند خون بالا خواهد رفت که 3 الی 4 ساعت احساس گرسنگی نداشته باشد و این قانونی می‌شود برای اینکه کودک تمایل به غذا خوردن در ساعت معمول روز را از دست بدهد. جایگزین کردن وعده های اصلی با شیر به اشتباه توسط والدین به عنوان بی‌اشتهایی ذکر می‌شود.

وی عنوان کرد: رعایت نکردن نظم در غذا دادن به کودکان یک فاکتور بسیار مهم است یعنی برنامه خاصی برای صبحانه، ناهار، شام و میان وعده‌ها نداشته باشیم. لزومی ندارد این وعده‌ها حتما با وعده‌های والدین همزمان باشد ما توصیه می کنیم که کودکان در وعده اصلی خانواده حضور داشته باشند اما لزومی ندارد که حتما در همان وعده کودک تمایل به غذا خوردن داشته باشد. این امرخودش جنبه آموزشی و روانی دارد. زمانی که خود کودک آمادگی غذا خوردن را دارد ما باید آمادگی داشته باشیم کودک را تغذیه کنیم و این رعایت کردن نظم در غذای کودکان باعث می‌شود آنها به غذا خوردن رغبت بیشتری نشان بدهند.

مقدادی گفت: حجم زیاد غذا هم یکی دیگر از دلایل بی‌میلی در کودک است زیرا باعث استرس کودک برای تمام کردن غذایش شده و همچنین انتظار والدین برای تمام کردن باعث تفکر بی‌اشتهایی کودک می‌شود. نبود تنوع غذایی، شکل و یا حتی ظرف آن باعث خسته شدن کودک می شود.

او با بیان به اینکه بدغذایی در والدین بر روی کودک تاثیر منفی می‌گذارد ادامه داد: بهتر است والدین جلوی کودک اظهار به نارضایتی نکنند.

این عضو انجمن کودکان افزود: در سال دوم که زمان دندان درآوردن کودک است، بطور طبیعی دچار بی‌اشتهایی و بی‌میلی می‌شوند و والدین باید در این موضوع شناخت پیدا کنند و از دارو و یا مکمل غذایی استفاده نکنند. از علل دیگر خوردن آب زیاد قبل یا در حین غذا خوردن است که باعث پر شدن حجم معده می‌شود.

وی تاکید کرد: در زمان شروع غذای کمکی از سوپ‌های رقیق و یا میکس شده استفاده شود، از 9ماهگی غذاهای سفت‌تر و بدون استفاده از قاشق توسط خود کودک و والدین داده شود و پس از برطرف شدن حس کنجکاوی کودک والدین از قاشق استفاده کنند. دادن غذاهای نرم و میکس شده ممکن است باعث اختلال در بلع کودک شود زیرا هماهنگی بین عضلات بلعشان ایجاد نشده و ما مجبور به مداخله درمانی و حتی فیزیوتراپی بلع هستیم. در کودکان بیش‌فعال فعالیت زیاد باعث می‌شود غذا خوردن در زمان خاصی را از دست بدهند و اجبار در آن ممکن است شرایط کودک را بدتر کند. در زمان واکسیناسیون 12 ماهگی و 18 ماهگی، 3 تا 5 روز بی‌اشتهایی طبیعی و از عوارض شناخته شده آن است.

این پزشک کودکان از علائم مهم بی‌اشتهایی را وجود انگل در روده عنوان کرد و افزود: گرمای بیش از حد محیط، کمبود آهن، روی و ویتامین D هم از نشانه‌های بی‌اشتهایی است. در بی‌اشتهایی کودک فاکتورهای مهم از قبیل هوش، هیجان، قدرت حسی حرکتی و جسمی، بیمارگونه بودن و یا طبیعی بودن آن بررسی می‌شود. مهمترین فاکتور برای والدین رشد جسمی یا وزن کودک است و زمانی کم بودن وزن دارای اهمیت است که از جاده سلامتی و فاکتورهای آن خارج شده‌ باشد.

دکتر مقدادی در مورد بی‌اشتهایی‌های بیمار گونه این چنین توضیح داد: کمبود قد و اندازه دورسر، اختلالات حسی، هوشی، حرکتی و هیجانی برای ما بسیار مهم است و با داشتن هر کدام از این علامت‌ها توقف یا کاهش وزن صورت گرفته است. از نظر آمار 95 تا 97 درصد شکایت‌ها از بی‌اشتهایی کودک علل طبیعی را در پی دارند و تنها 3 تا 5 درصد علائم بیمارگونه هستند و نیاز به اقدامات درمانی دارند.

وی افزود: بیشترین اختلال غیر طبیعی سوخت و ساز در مواد دریافتی روزانه شامل قند، چربی و پروتئین است که هضم یا جذب نمی‌شوند. علل دیگر بی‌اشتهایی‌های بیمار گونه وجود عفونت ها در دوره شیرخوارگی است. در کودکان دختر بیشترعفونت‌های کلیه، مجاری ادراری و مثانه و در پسرها عفونت‌های گوش میانی و سینوس‌ها مطرح است. البته در بی‌اشتهایی همراه با علامت بیمارگونه باید تمامی این موارد در کودک مورد بررسی قرار بگیرد.

او در مورد علائمی که باید مورد توجه قرار بگیرد گفت: اگر کودک بی‌اشتهایی با علائم گوارشی از قبیل اسهال، یبوست، مدفوع چرب و یا همراه با خون و یا تغییر رنگ واضح در مدفوع، سبز لجنی و یا تیره، همراه بود کودک دچار اختلال در هضم یا جذب است و باید درمان شوند و باید به دستور پزشک از مکمل‌ها استفاده کنیم. بالعکس در بی‌اشتهایی‌هایی با علل طبیعی مکمل‌ها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و خود مکمل‌ها در این موارد عامل بی‌اشتهایی هستند.

وی با اشاره به ترس از غذاهای جدید گفت: در کشور ما کمتر از غذاهای جدید استفاده می کنیم و می‌ترسیم از اینکه غذای جدید مورد توجه کودک قرار نگیرد، بخصوص از 6 ماهگی تا پایان 2سال دچار این ترس هستیم که باعث عدم تمایل کودک به آن غذا ‌شویم . والدین و پزشک باید بتوانند با آن برخورد کنند و غذای جدید را در کنار غذای قبلی به کودک معرفی کنند و اصراری به خوردن غذای جدید نداشته باشند. با تکرار این روند همچنین صبر والدین، غذای جدید مورد قبول کودک واقع می‌شود.

دکتر مقدادی در مورد مصرف خودسرانه مکمل‌ها به والدین هشدار داد و گفت: بیشترین کمبود ویتامین در کودکان آهن ویتامین D و روی است که پزشکان این ویتامین‌ها را در رشد کودک مد نظر دارند. کودک در یکسالگی توسط پزشکان مورد غربالگری قرار می گیرد و در صورت نیاز از مکمل استفاده می‌شود. مکمل‌ها به دو دسته ریز مغذی‌ها و ویتامین‌ها تقسیم می‌شوند که یا محلول در آب هستند یا محلول در چربی. ریزمغذی‌های محلول در آب دفع کلیوی دارند مانند کلسیم، آهن و ریز مغذی‌های محلول در چربی دفعشان در کبد صورت می‌گیرد. استفاده بیش از حد و بدون تجویز پزشک، باعث دریافت بیش از حد مکمل‌ها و در نتیجه فشار به کلیه و کبد برای دفع می‌شود.

او در پایان درباره‌ی عارضه مسمومیت با مکمل‌ها از نظر جنسیتی در کودکان چنین گفت: از نظر جنسیتی تفاوتی در کودکان وجود ندارد. اعتقاداتی در جامعه وجود دارد مثل خوردن «روی» بیشتر برای کودک دختر باعث بلوغ زودرس می شود و در پسران عقیم شدن ولی پایه علمی ندارند.