به دنبال وقوع حادثه و ایجاد آسیب نخاعی بسته به آنکه ضایعه باعث قطع کامل نخاع شوکی شود و یا آنکه ضایعه ناقص باشد با گذشت زمان و در صورت عدم انجام درمان مناسب عوارضی برای بیمار ایجاد می شود که بعضاً برگشت ناپذیر بوده و یا آنکه درمان این عوارض همراه با صرف زمان زیاد و یا تحمل هزینه مالی سنگین بوده که بعضی از این موارد درمان هیچ گاه کامل نخواهد بود با توجه به موارد فوق شروع هرچه زودتر درمانهای توانبخشی و انجام درمان مناسب و مداوم یکی از ضرورت هایی است که در همه بیماران آسیب نخاعی بخوبی حس می شود. در این سلسله نوشتارها سعی خواهد شد تا مشکلات این بیماران به صورت جداگانه مورد بررسی و به درمان مناسب آن نیز اشاره گردد امیدواریم به قدر توان، این نوشتارها راهگشا بوده و در درمان این عزیزان مؤثر افتد.
کوتاهی (Contractures)
یکی از مشکلات و یا حتی نشانه های مبتلایان به آسیب نخاعی، ایجاد کوتاهی ها یا Contracture است بافتهای همبندی (مانند تاندونها، لیگامانها، کپسول مفصلی و پوست) و همچنین ماهیچه ها خاصیتی منحصر به فرد را از خود نشان می دهند. این خاصیت، تمایل به کوتاهی در این بافت ها است. این تمایل، در صورتیکه از نیروهای مخالف برای کشش این بافت ها استفاده نشود با گذشت زمان بیشتر می گردد. با فلج شل عضلات (Flaccidity) یا افزایش تون عضلات و سفتی آنان (Hypertonicity) که پس از آسیب های نخاعی ایجاد می شود، پتانسیل حفظ دامنه ی حرکت طبیعی عضلات دچار اختلال می گردد تأثیرات جاذبه زمین بر روی مفاصلی که عضلات اطراف آن دچار فلج شل می باشند و نبود نیروی مخالف عضلات سمت مخالف عضله فلج که باعث حرکت مفصل می گردد برای برگرداندن مفصل و همچنین در مواقع وجود هیپرتونی در یک گروه عضلات، این کوتاهی سرعت بیشتری می یابند.
در ابتدا این کوتاهی ها فقط در عضلات وجود دارد اما در صورتی که به آن توجه نشود و درمان مناسب انجام نپذیرد این کوتاهی و تغییر در ساختار بافت ها به کپسول مفصلی و همچنین بافت های دیگر اطراف مفصل نیز سرایت کرده و باعث کوتاهی آنها و تغییر شکل مفصل (Deformity) می گردد. اگر این نیز در این مرحله درمان مؤثری انجام نشود (شامل برنامه حرکت روزانه و استفاده از اسپیلنت های سریالی) کوتاهی ها به سرعت تبدیل به مفاصل انکیلوز یا فیوز می شوند. در این مرحله درمان بیشتر شامل انواع جراحی ها است. و بازگشت به حالت طبیعی بسیار مشکل است.
ایجاد کوتاهی ها بیشتر، تمایل در عضلات فلکسور یا خم کننده دارد (مانند خم کننده های انگشتان و مچ، خم کننده های آرنج و ...) این کوتاهی ها می توانند باعث عوارض ثانویه متعدد دیگری نیز بشوند برای مثال کوتاهی در عضلات خم کننده مفصل لگن، باعث ایجاد کوتاهی در مفصل و نشستن غیر قرینه بر روی صندلی چرخدار و نهایتاً احتمال ایجاد اسکیلوز در ستون فقرات و زخم بستر در ناحیه نشیمن گاه شود.
مانند همه ی موارد که بهترین درمان پیشگیری است در این جا نیز بهترین درمان برنامه روزانه ورزشی است این برنامه ممکن است توسط خود فرد نیز انجام پذیرد. بیمار، عضلاتی را که احتمال کوتاه شدگی در آن وجود دارد کشش می دهد این کار می تواند توسط فردی از خانواده بیمار و یا فیزیوتراپیست بیمار انجام پذیرد.
هنگامی که کوتاهی ایجاد شده، بسته به شدت آن، درمان شامل استفاده از کشش ملایم تا جراحی وسیع برای آزاد سازی کپسول مفصلی کوتاه شده و طویل نمودن تاندون های کوتاه شده باشد. بهترین و مؤثرترین نوع کشش، نوعی است که میزان آن ملایم و دایم بوده و در یک دوره نسبتاً طولانی اعمال شود با این روش می توان فیبرهای کلاژن را که مسئول کوتاهی بافت ها هستند را به صورت پیشرونده ای طویل نمود. اگر کشش به صورت ناگهانی و با شدت زیاد اعمال شود می تواند باعث آسیب به بافت ها و مفاصل، ایجاد بافت اسکار و افزایش بافت همبندی و نهایتاً بیشتر شدن کوتاهی شود.
بنابراین بهترین روش درمان برای کوتاهی بافت ها، اعمال کشش ملایم و دائم از طریق انجام تمرینات و یا از طریق استفاده از اسپیلنتهای پی در پی و اصلاحی می باشد.
منبع:نشریه از نو، شماره 5و6