اقتصاد در خانواده

یکی از وظایف مرد در زندگی، پرداختن نفقه و خرجی به همسر است، در این باره، بیان چند نکته لازم است:
1. نفقه ی زن، بر شوهر واجب است، اگر چه زن، درآمد کافی داشته باشد.(1)
2. شخصی که ازدواج کرد، باید کار و تلاش کند تا بتواند نیازهای زندگی خود و همسرش را از راه حلال تأمین کند.
امام صادق(ع) می فرماید:
«اَلکادُّ عَلی عِیالِه کَالمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللهِ»(2)
کسی که برای خانواده خود تلاش کند، همانند کسی است که در راه خدا جهاد کند.
3. بسیاری از افرادی که دچار فقرند، فقرشان کاذب است. نمی خواهند، تلاش کنند و ابتکاری به خرج دهند و یا تقدیر و تدبیر در معیشت و مخارج زندگی ندارند.
4. سعی کنید، موازنه ای معقول و منطقی، بین دخل و خرج ایجاد کنید؛ اگر بر اساس توسعه طلبی های برخی همسران یا مهار نکردن مخارج غیرضروری، این موازنه به هم بخورد، یا در امر درآمد و مخارج زندگی حسابگری و انطباق و همسویی نباشد، در خانواده، ناهنجاری های رفتاری پیش می آید.
بر احوال آن کس بباید گریست
که دخلش بود، نوزده، خرج بیست(3)
بعضی ها، با حقوق کارمندی، پُز مهندسی می دهند و برای جلب توجّه دیگران یا خودنمایی، بیش از توان مالی خرج می کنند و نتیجه اش پیدایش بحران در معیشت خانواده است.
امام صادق(ع) در این باره می فرماید:
«إنَّ المَرءَ یَحتَاجُ فِی مَنزِلِهِ وَ عِیَالِهِ إِلَی ثَلَاثِ خِلَالٍ یَتَکَلَّفُهَا وَ إِن لَم یَکُن فِی طَبعِهِ ذَلِکَ مُعَاشَرَةٌ جَمِیلَةٌ وَ سَعَةٌ بِتَقدِیرٍ وَ غَیرَةٌ بِتَحَصُّن»(4)
مرد، برای اداره ی منزل و خانواده ی خود به سه خصلت احتیاج دارد، گرچه، به صورت طبیعی، دارای آن صفات نباشد؛ معاشرت زیبا و توسعه در زندگی، همراه با تقدیر و اندازه گیری و غیرتی که مصونیت آور باشد.
امام صادق(ع) می فرماید: «من برای کسی که اقتصاد را رعایت کند، ضامن می شوم که فقیر نشود».(5)
علی(ع) می فرماید:
«قِوامُ العَیشِ حُسنُ التَّقدیرِ وَ مِلاکُهُ حُسنُ التَّدبیرِ»(6)
استحکام زندگی، حسن تقدیر در معیشت و ملاک آن حسن تدبیر و مدیریت است.
امام صادق(ع) می فرماید:
«دعای چهار دسته از مردم، مستجاب نمی شود؛ یکی از آن دسته ها به کسانی مربوط می شود که مالشان را بیهوده مصرف می کنند، آن گاه می گویند: خدایا روزی ما را برسان. پس خدا می فرماید: مگر به شما دستور ندادم که اقتصاد را رعایت کنید».(7)
مگوی و منه تا توانی قدم
زاندازه بیرون و زاندازه کم
5. لازم است، زن و شوهر، به تناسب توانایی مالی خود، لیستی از چگونگی اختصاص پول به جنبه های مختلف زندگی تهیه کرده و بر اساس آن عمل نمایند، همچون برنامه زیر:
یک. اجاره خانه 25% حقوق.
دو. خوراک 25 تا 35%
سه. کفش و لباس 6 تا 10%
چهار. آب، برق و تلفن و گاز 4%
پنج. مسافرت و تفریح 10%
شش. مخارج میهمانی ها و هدایا 20%
هفت. پیشامدهای غیرمنتظره 10%
مهم، داشتن برنامه و اندازه گیری در مخارج زندگی است و برنامه فوق، یک نمونه است و می توان آن را به گونه ای دیگر تنظیم کرد.
6. همه درآمد شما، مال شما نیست؛ روزیِ خانواده است. ثبات زندگی به حُسن تقدیر است؛ بنابراین، به میزان توسعه روزی، باید، برای خانواده توسعه داد.
پیامبر(ص) در این باره می فرماید:
«لَیسَ مِنَّا مِن وُسِّعَ عَلَیهِ ثُمَّ قَتَّرَ عَلَی عیَاله»(8)
از ما نیست کسی که به او توسعه داده شود و او بر خانواده اش سخت گیری کند.
امام رضا(ع) می فرماید:
«یَنبَغِی لِلرَّجُلِ أَن یُوَسِّعَ عَلَی عِیَالِهِ لِئَلَّا یَتَمَنَّوا مَوتَهُ»(9)
بر مرد سزاوار است، بر خانواده اش توسعه دهد تا مرگ او را آرزو نکنند.
7. خرج های روزمره را بنویسید تا در محاسبه ای که بر مخارج زندگی می کنید، بخش های اضافی آن را کم کنید. باید، یکی از دو سختی را بپذیرید:
یا زیر بار قرض و کسری بودجه ی همیشگی زندگی بروید و یا خرج های زندگی را کم و بر تلاشتان بیفزایید.
برای جلوگیری از ولخرجی و خرج های بیهوده، کم تر ش همراه بردارید؛ زیرا، فقط، در این صورت است که از خرید چیزهایی غیرضروری صرف نظر خواهید کرد. چه بسا ممکن است، برای برداشتن پول به خانه بازگردید و در همین فاصله، از خرید بیهوده چشم بپوشید.
8. اگر همسرتان، عاقل و با تدبیر است؛ درآمدهای خود را نزد او بگذارید و با هماهنگی او مخارج زندگی را تنظیم کنید و اگر تدبیر لازم را در تنظیم مخارج زندگی ندارد، خود، با برنامه ریزی صحیح، مخارج خود را طبق درآمدتان تنظیم کنید.
9. تردیدی نیست که بسیاری از اوقات ممکن است، انسان، به کسانی بدهکار باشد که در کوتاه مدّت یا زمانی نسبتاً طولانی، بدهی خود را می پردازد و این یک مسأله ی طبیعی است؛ ولی، باید پذیرفت که برخی مردم، در این باره، بیش تر، به زحمت می افتند؛ به تعبیر دیگر، در بسیاری از اوقات که بدهکار بودن لازم نیست، خود را بدهکار می نمایند و خریدهای غیرضروری کرده، و خود را گرفتار قرض می کنند.
پیامبر(ص) در این باره می فرماید:
«إیَّاکُم وَ الدَّینَ فَإِنَّهُ هَمٌّ بِاللَّیلِ وَ مَذَلَّهٌ بِالنَّهَار»(10)
از قرض بپرهیزید که غم شب و ذلّت روز است.
بنابراین، تا آن جا که می توانید، زیر بار قرض نروید.
خواهی اگر که حفظ کنی آبروی خویش
بردار لقمه لیک به قدر گلوی خویش
10. نیازهای زندگی سه گونه است:
الف) نیازهای ضروری، مانند: تهیه ی غذا، لباس، مسکن در حد مناسب.
ب) نیازهای رفاهی، همچون: داشتن تلفن، وسیله ی نقلیه، لباسشویی.
ج) نیازهایی که نه از ضروریات زندگی است و نه رفاه محسوب می شود؛ بلکه، نوعی خودنمایی و چشم و هم چشمی است. همچون، خرید لوسترها، تابلوها، فرش ها، لوازم صوتی و تصویری گران قیمت و....
علی(ع) می فرماید:
«اَهنی العیش اطراح الکلف»(11)
گواراترین زندگی، دور افکندن تکلّف ها و مخارج اضافی است.
اگر خانواده ها بیاموزند که در حدّ توان مصرف کنند، بسیاری از مشکلاتشان رفع می شود. اگر توانایی ندارند، در حدّ ضرورت، خرج کنند و اگر توانایی دارند، در حدّ رفاه خرج کنند و اگر توانایی اقتصادی آنان اجازه می دهد، به سراغ مرحله سوم بروند، گرچه، تجمّل گرایی همیشه نامطلوب است.
همسران باید، برنامه ی زندگی خود را بر محور قناعت و پرهیز از خرج های غیر لازم، تشریفاتی و تجمّلاتی تنظیم کنند و از شوهران خود، توقّعات غیر منصفانه و بی جا و خارج از توان مالی و میزان درآمد او نداشته باشند؛ در غیر این صورت، باید، منتظر بروز تنش و بحران، در زندگی باشند؛ زیرا، یا همسرشان به خواسته های افزون طلبانه آنان اعتنایی نمی کند که نتیجه ی آن بروز اختلاف است و یا اگر، تسلیم خواسته های او شود، به ناچار، باید، زیر بار قرض برود و یا زندگی خود را به حرام آلوده نماید.
11. در هر شرایطی، قسمتی از درآمد خود را پس انداز کنید.
12. از چشم و هم چشمی های مادّی به شدّت بپرهیزید.
13. برای خریدهای مهم زندگی، با اهل خبره مشورت نمایید تا در صورت داشتن توان مالی، جنسی مرغوب بخرید.
حضرت علی(ع) می فرماید:
«مَن شاوَرَ الرَّجالَ شارَکَها فی عُقة وِلها»(12)
هر کس با اهل خبره مشورت کند در عقل و دانش آن ها شرکت می جوید.
همچنین حضرت علی(ع) می فرماید:
«لا مُظاهَرَةَ اَوثَقُ مِنَ المُشاوَرَةِ»(13)
هیچ همکاری مطمئن تر از مشورت نیست!
سعی کنید، بدون مشورت ریسک نکنید؛ زیرا، بسیارند، جوانانی که در آغاز زندگی زناشویی، بدون تفکر و مشورت، دست به ریسک هایی زده اند تا بتوانند، به راحتی به مال و ثروت برسند، امّا سرانجامی، جز شکست و بدبختی برای آنان نداشته است.
در این درگاه سعی هیچ کس ضایع نمی گردد
به قدر آنچه فرمان می بری، فرمانروا گردی(14)
او که زیباترین حالات و لطیف ترین شورها و احساس ها و سبزترین انس ها و الفت ها را آفرید و با دست پرقدرت و پرمهرش زلف من و تو را به زلف همسرانمان گره زد قلب هامان را شکافت و به قلب آنان پیوند داد، جز به خوشبختی و شادکامی ما نمی اندیشد راهی جز راه جاودانگی فرارویمان نمی گشاید.
اگر دین را که مجموعه ای از عقاید، اخلاق و احکام است به دست والاترین و گرانمایه ترین انسان ها، برای من و تو، از آسمان وحی، فرود آورد، جز رشد و تعالی ما را در نظر نداشت.
دین، مشعل فروزانی است که با عقایدش، باورهای ما به زندگی، به مرگ، به سرانجام آفرینش و به هزاران واقعیت مهم دیگر را سامان می بخشد و با اخلاقش، صدها خُلق و خوی زشت و زیبا را به ما باز می شناساند و با احکامش، بایدها و نبایدهای زندگانی ما را در همه ی عرصه های فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی بین المللی روشن می سازد.
حضرت علی(ع) می فرماید:
بی تردید در مقابل هر طاعتی از سوی خدای سبحان، عنایت و لطفی است و برای شفاجویان، درمانی.(15)
از همین روست که آن حضرت به ما سفارش می کنند که اطاعت از خدا را مغز و هسته ی زندگی مان قرار دهیم، نه ظاهر و پوسته ی آن(16)؛ چرا که طاعت، گوهری است:
پست اندر سایه اش گردد بلند
خاک چون اکسیر گردد ارجمند(17)

پی نوشت ها :

1. تحریر الوسیله، ج2، مسأله ی 19، ص285.
2. فروع کافی، ج5، ح1، ص90.
3. سعدی.
4. میزان الحکمه، ج3، ح12956، ص1977.
5. من لا یحضره الفقیه، ج2، ص35.
6. غررالحکم، ج4، ص515.
7. وسائل الشیعه، ج15، ح4، ص261.
8. مستدرک الوسائل، ج15، ح2، ص256.
9. وسائل الشیعه، ج15، ح6، ص249.
10. میزان الحکمه، ج2، ح6321، ص958.
11. غررالحکم، ج2، ص392.
12. نهج البلاغه، حکمت 161.
13. همان، حکمت 113، قسمت 3.
14. صائب تبریزی.
15. نهج البلاغه، خطبه ی 214، قسمت 3.
16. همان، خطبه ی 198، قسمت 5و 6.
17. اقبال لاهوری.

منبع: اکبری، محمود، (1334)، صمیمانه با عروس و داماد، قم: نورالزهراء، چاپ بیست و سوم،(1389))..