مسجد جامع تهران

مسجد جامع تهران یا مسجد عتیق تا قبل از انقلاب اسلامی (سال 1357 خورشیدی)، تنها مسجد جامع تهران بوده است اما پس این تاریخ مساجد متعددی در نقاط شهر تهران احداث شدند که از جمله آن‌ها می‌توان به مسجد جامع جمهوری، مسجد جامع افسریه، مسجد جامع نارمک، مسجد جامع پونک، مسجد جامع ضرابخانه، مسجد جامع چیذر، مسجد جامع ضرابخانه و …، اشاره نمود اما این مسجد به دلیل قرار گیری در بافت اصلی شهر تهران، همچنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این مسجد در مرکز محله بازار تهران و در نزدیکی مسجد امام خمینی قرار دارد و به لحاط وجود دو مسجد در بازار، فاصله بین این دو مسجد و بازار را «بین‌الحرمین» می‌نامند.

از تاریخ دقیق احداث این مسجد اطلاعات دقیقی در دست نیست اما معماری بخش‌های مختلف آن حاکی از شکل‌گیری تدریجی این بنا در دوره‌های مختلف است. البته همین امر سبب برهم خوردن تعادل و هماهنگی میان بخش‌های مختلف مسجد شده است. آثاری که در مسجد جامع وجود دارد و به ثبت ملی رسیده، به دوران آل بویه، صفویه و قاجار بازمی‌گردد و با توجه به برگزیده شدن تهران به عنوان پایتخت، بنای مسجد جامع تجدید و توسعه یافته است از این رو اثری قدیمی‌تر از قرن سیزدهم هجری قمری در این مسجد به چشم نمی‌خورد.

ورودی اصلی مسجد در سمت غرب از بازار شمالی چهارسوق بزرگ قرار دارد و در هریک از گوشه‌های شمال شرقی و جنوب شرقی، درِ فرعی وسیله ارتباط آن را با کوچه‌ها و بازارهای پیرامون مسجد فراهم می‌سازد.

بیشتر بنای ظاهری شبستان مسجد، به سبک معماری ابتدای دوره اسلامی است. قدیمی‌ترین شبستان این مسجد احتمالاً بیش از هزار سال قدمت دارد که به شبستان «آیت‌الله شاه‌آبادی» معروف است و شبستان دوم که بیش از 700 سال عمر دارد، به «شبستان عتیق» معروف است. شبستان گرم‌خانه در حدود 500 سال قدمت دارد که در دوران پهلوی به عنوان گرمخانه (محل اسکان مسافران) مورد استفاده بوده و در خیابان 15 خرداد قرار دارد. شبستان 40 ستون از دیگر شبستان‌های مسجد است که با وسعتی در حدود 2000 مترمربع، بزرگ‌ترین و عظیم‌ترین اثر تاریخی در استان تهران به شمار می‌رود. این شبستان که توسط آیت‌الله میرزا مسیح ساخته شده، به شبستان سه محرابه معروف است زیرا در سه وقت، سه امام جماعت نمازهای صبح، ظهر و عصر و مغرب و عشاء را اقامه می‌نمودند.

این مسجد دارای صحن بزرگی با جهت شرقی- غربی است که دو ایوان عظیم و شبستان‌هایی (در عقب ایوان‌ها در ضلع جنوبی) از دوره قاجاریه دارد.

در سال‌های اخیر کتابخانه‌ای در سه طبقه و یک مدرسه علمیه با چند حجره با شیوه معماری جدید به مسجد الحاق شده است که سبب به هم خوردن هر چه بیشتر تناسب معماری مسجد شده است.