فسا (به پارسی میانه: پسا) نام شهری در 145 کیلومتری جنوب شیراز واقع در استان فارس است. شهرهای سروستان، داراب، جهرم، استهبان در همسایگی فسا قرار دارند. قدمت این شهرستان دست کم به زمان هخامنشیان برمیگردد که در آن زمان نام این شهر پسه یا پسا بوده که پس از اسلام به فسا تبدیل می‌شود.
تاریخ تمدن
فسا را می‌توان به قدمتی بیش از 7 هزار سال تخمین زد. از اشیا کشف شده در سال 1391 در تل ضحاک و آزمایشات دانش پژوهان قدمت این شهر تاریخی را بیش از 7500سال قبل بلکه بیشتر پنداشته‌اند.
رصد خانه و مرکز علمی شهرداری فسا، به عنوان بزرگترین رصد خانه آماتوری جنوب ایران با سال تاسیس 1378 در وروری فسا از سمت شیراز و بر فراز تپه باستانی کدیوری واقع شده است. این مجموعه شامل اتاق تلسکوپ، اتاق افلاک نما و سالن برگزاری کلاس‌های آموزشی می‌باشد. گروه نجوم این مرکز در سال 1386 به عنوان “برترین گروه نجوم کشور” و در سال‌های 85٬86و87 به عنوان “قوی ترین گروه رویت هلال ماه” در کشور شناخته شد و در همین راستا چندین رکورد جهانی و ملی را به ثبت رسانده‌اند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رویت نازکترین هلال ماه در اسفند 1384 در شهرستان بافت واقع در استان کرمان که سبب ثبت رکورد جهانی زاویه جدایی بین ماه و خورشید و منجر به شکسته شدن حد دانژون گردید.
برنامه بازدید از رصدخانه همه روزِ (در ایام نوروز) و تعطیلات آخر هفته (در بقیه روزهای سال) برای مهمانان عزیز از مناطق مختلف ایران و همشهریان عزیز فسایی.
کشاورزی و صنعت
فسا از نظر کشاورزی شهری پررونق است. از نظر تولید گندم رتبه اول کشور ایران را داراست بطوریکه فسا را شهر گندم می‌دانند. با توجه به آب و هوای مناسب، وجود نخل‌های گرمسیری و درخت گردو و دیگر گونه‌های درختی در این شهر متداول است. کشت پنبه نیز در فسا رونق فراوان دارد. کارخانه رب گوجه فرنگی، 16 کارخانه ذرت خشک کنی و یک کارخانه روغن کشی زیتون، یک کارخانه قند، کارخانه تولید ماکارونی، کارخانه تصفیه وش پنبه، کارخانه تولید الکل، کارخانه تولید آرد،[2] کارخانه صنایع لبنی – تعدادی کارگاه‌های تولید کانی غیرفلزی و صنایع دستی (بافت فرش، گلیم، حصیر، رویه گیوه و…) از صنایع این شهرستان می‌باشد.
موقعیت راهبردی
قرار گرفتن در مسیرهای اصلی شیراز به کرمان و بندر عباس، این شهر را از یک موقعیت راهبردی برخوردار کرده‌است. بلندترین نقطه این شهرستان خرمن‌کوه می‌باشد که 3٬185 متر ارتفاع دارد.
تقسیمات کشوری
شهرستان فسا اکنون دارای شهرهای فسا، زاهدشهر، نوبندگان و ششده و قره بلاغ و چهار بخش مرکزی، شیبکوه، نوبندگان و ششده و قره بلاغ می‌باشد.
روستاهای تاریخی
از قدیمی‌ترین روستاهای بخش مرکزی می‌توان به کوشک قاضی اشاره نمود. این روستا در سمت جنوب شرقی شهرستان فسا واقع شده‌است که مواضع تاریخی نظیر تل نخودی و قلعه رحمت آباد در حاشیه آن و سمت کوه توده قرار دارند و روستای نوبندگان که پیشینهٔ آن به زمان تمدن ایلام می‌رسد.
جاذبه‌ها
روستای تاریخی خورنگان (خرنجان) امامزاده ابراهیم (شاه دین)
تل ضحاک که از آثار ما قبل اسلام است و ویرانه‌های شهر باستانی فسا است که از عهد پیشدادیان به جا مانده واین شهر تا قرن هفتم آبادبوده است که آثار باستانی زیادی بر اثر کاوش در اطراف آن بدست آمده و در موزه‌های کشور نگهداری می‌شود.
آثار شهری مربوط به دوران ساسانی در حوالی روستای تنگ کرم واقع در 15 کیلومتری شهر فسا بنام شهر ازبرا، مص و.. وجود داشته که آثار و بقایایی از آن باقی است.
تل نعلکی واقع در جنب روستای جلیان از بخش نوبندگان که قبور ماقبل تاریخ بوده و از لحاظ مهرپرستی بررسی و اهمیت است.
ساختمان نقاره خانه واقع در اول بازار شهر فسا مربوط به دوران قاجار
آتشکده ساسانی که عوام آن را سنگ قنبر (سنگ سلمان) می‌نامیدند به طول 2 متر و عرض 0٫5 متر که خطوط گرانبهایی روی آن حک شده و برخی آن را مربوط به دروازه شهر فسا در زمان ساسانیان بوده‌است.
آتشکده سامانی مربوط به دوره ساسانی واقع در 15 کیلومتری شمال فسا (غمپ آتشکده)که در اصل خنب آتشکده بوده ودر گویش محلی غمپ یا قمپ بدان می‌گویند
جنگل 1500 هکتاری کوثر در بخش شیبکوه فسا. چهل چشمه (که سال هاست خشکیده است. – پانل
میان جنگل دارای گونه‌های گیاهی بسیار ارزشمند
امامزاده اسماعیل
امامزاده حسن
آستان شاهزاده قاسم (از نوادگان حضرت عقیل (ع) و حضرت علی (ع) در مرکز شهرستان فسا)
شاه ابوالفتح
پارک تفریحی آزادی
منطقه گلیان
منطقه باستانی کوزه گرخانه (واصل آباد)، آثار باستانی تنگ مج و تنگ موردی، تل نخودی و اتلال مجاور آن (کوشک قاضی)، تل سیاه (فدشکویه) و اتلال در امتداد آن تنگ خمار (سنان) و چاه‌های سنگی در ارتفاعات مجاور سنان، بقعه سید شمس الدین (عهد صفوی)، بقعة زاهد کبیر در زاهد شهر (عهد مغول)، ساختمان نقاره خانه (شهربانی قدیم = خیابان محمدی)
منطقه گردشگری امامزاده شهیدان
روستای تاریخی امیرحاجیلو
امامزاده شیخ صالح نوه امام حسن (ع) واقع درروستای غیاث اباد
وجودآثارقدیمی وباتمدن ازشهرتیران (زاهدشهرکنونی) وهمچنین وجودآثاری ازدوران باشکوه هخامنشیان درزاهدشهرمثل جوی حقوکه ارتفاع آن به دومترمیرسدوگواهی بررونق کشاورزی درزاهدشهردارد (اطلاعات بیشتردرصفحه زاهدشهر) وگویش مردم این شهرکه به فارسی تیرانی مشهوراست ویک شیرسنگی درامامزاده زاهدکه قدمت آن به چندصدسال برمیگردد.
