رودخانه هراز (harāz) که در قدیم، رودخانه هرهز نیز نامیده می شد و از کلمه باستانی «آب هرمز» که خود در اصل «آب اهورمزدا» بوده است ، و یا از (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند که از ساحل غربی رودخانه (اراز) – که حالا (هراز) گویند گرفته شده است. از دره لار در جنوب دماوند سرچشمه می‌گیرد و رواناب‌های دره قاضی‌کلا و جنگل‌دره نیز از کوه‌های شمیم‌کوه، آب زیارو و لاسم که از کوه‌های غربی قزقان‌چای فیروزکوه و آب رودهای جاری از دهکده‌های دلارستاق، نیز به این رود وارد می‌شوند.در بندهش اینچین آمده: رود هرهز در تپرستان است و از کوه دماوند سرچشمه می گیرد.رودخانه هراز در یک دره نسبتاً پهن به طرف شمال جریان یافته‌است و در مسیر آن چندین روستا و محله و حداقل 8 کارخانه شن و ماسه وجود دارد.و بیش از 1500 کیلومتر مربع است. آب زارعی کشاورزان آمل، فریدونکنار، بخشی از بابل و نور نیز از این رودخانه تامین می‌گردد. مهمترین شهرهایی که بر روی مخروط افکنه رودخانه هراز توسعه یافته‌اند عبارتند از شهرستان‌های آمل و فریدونکنار. شیب رودخانه هراز در محدوده کوهستانی بسیار متغیر است. شیب رودخانه هراز از مرز کوهستان تا شمال شهر آمل 13 در هزار و در محدوده شهر آمل 7 در هزار می‌باشد.
ریخت‌شناسی
رودخانه هراز در محدوده کوهستانی، در دره‌ای نسبتا باریک جریان دارد. با نزدیک شدن به پهنه ساحلی، پهنای آن افزایش یافته و رودخانه به دلیل افت شیب بستر به چندین شاخه تفکیک می‌گردد.
در پیرامون روستای درکه، پهنای دره در حدود 500 متر و در محل خروج از کوهستان پهنای مسیر رودخانه هراز به 1000 متر نیز می‌رسد. در محل خروج از کوهستان، رودخانه هراز به 6 شاخه تقسیم می‌گردد. ریخت‌شناسی رودخانه هراز اگرچه به صورت کلی یک دره – رودخانه است ولی در مجموع ریخت‌شناسی آن تلفیقی از شبکه گیسواری(Braided pattern)، بادزنه‌ای (Fan forming) با چند پیچابه (meander) می‌باشد.
از محل ترک‌کلا و درازان (محدوده پل کمربندی) پهنای بستر رودخانه هراز آمل بار دیگر کاهش یافته و رودخانه هراز به صورت یک یا دو شاخه در یک بستر حفر شده‌است و به سمت شهر آمل به حرکت در می‌آید.
مشخصات رودخانه هراز به شرح زیر می‌باشد:
پهنه سیلابی بزرگ (بستر کبیر): 300 متر
بستر صغیر رودخانه 20–35 متر
پهنه سیلابی فعال 100–150 متر (بخش‌هایی از این پهنه می‌توانند به صورت متناوب غرقاب شوند).
دو نهشته در پیرامون رودخانه هراز قابل شناسایی هستند:
نهشته‌های آبرفتی متوسط دانه (6 تا 20 سانتی متر) که حاصل آبرفت گذاری رودخانه هراز می‌باشد.
نهشته‌های بادرفتی (لس: Loess متشکل از 90 درصد سیلت با رنگ قهوه‌ای روشن).
در محدوده رودخانه هراز نهشته‌های لس با رنگ قهوه‌ای روشن، با بیش از 90 درصد سیلت تشکیل شده‌است و سپس با شروع فازهای فرسایشی (از ده هزار سال پیش تاکنون)، این نهشته‌ها در دیواره رودخانه هراز برونزد یافته‌اند. نهشته‌های لس که بالاترین پادگانه را در محدوده رود آمل تشکیل می‌دهد، تقریباً در بسیاری نقاط مسیر رودخانه آمل قابل شناسایی است.
مسیر و سرچشمه ها
مهمترین سرچشمه رود هراز ، از قله 4375 متری پالان گردن در 66 کیلومتری جنوب شرقی چالوس ، با نام لار جاری می‌شود و پس از دریافت آبهای مهم دیگری (مثل : آب سفید ، الرم ، آب چهل بره ، آب سیاه پلاس ، آب امام پهنک ، سه سنگ ، دیو آسیاب ، ورارود ، دلی چای و چشمه ملک) و عبور از ده پلور با نام هراز ، به سمت دریای مازندران جاری می‌گردد. البته در راه باز رودها و چشمه‌هایی به آن می‌پیوندند که مهمترین آنها لاسم ، تلخ رود ، آب رزان ، آب مشک انبار ، پنجاب(نمارساق) ، هراز ، آب پردمه ، شیرکلارود ، چلورود و هلی‌چال) هستند. طول رود هراز 185 کیلومتر می باشد و از کنار بلندترین قله ایران ، دماوند می‌گذرد . قسمت زیادی از این مسیر لاریجان نام دارد ، که نام خود را از روی سرچشمه اصلی هراز ، لار گرفته است.
ریشه نام
طوایفی که حدود دریای مازندران – و جزء دریای خزر است – در اراضی خاک ایران ساکن بوده ، چهار طایفه به شمار آمده ، اول (مارد) همان آمارد که (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند که از ساحل غربی رودخانه (اراز) – که حالا (هراز) گویند ، از بالای آمل به طرف مغرب سکنا داشته و اشتقاق اسم مازندران از نام همین طایفه است. که (اندران) در فارسی به معنی مظرّوفیت و مکان است . پس ، مازندران ، یعنی مملکتی که طایفه مازد یا مارد اندر آن ساکن می باشند.
