مسجد سهله یکی از بزرگ‌ترین مساجد اسلامی است که در قرن اوّل هجری در «کوفه» بنا نهاده شده و هم اکنون نیز این مسجد برپاست. این مسجد دارای قداست و جایگاه والایی در میان بسیاری از مسلمانان بوده و نام آن با نام مبارک امام مهدی(ع) گره خورده است.
در احادیث معصومان(ع) تأکید شده است که این مسجد منزلگاه و بیت المال امام مهدی(ع) است. علاوه بر این بسیاری از مؤمنان تأکید می‌کنند که امام(ع) بارها در این مسجد مشاهده شده و مقام امام در این مسجد، در حال حاضر یکی از زیارتگاه‌های مشتاقان و محبّان اهل بیت(ع) است. دلیل اهمّیت این مسجد این است که در کمتر کتاب زیارتی می‌بینیم که فصلی در مورد فضایل و اعمال و واجبات مربوط به این مسجد نیامده باشد.
نام‌های این مسجد
مسجد بنی ظفر؛1 مسجد سهله؛2مسجد القری؛3 مسجد یِری؛4 مسجد بنی عبدالقیس؛ مسجد سهیل.5
پیامبران(ع) و مسجد سهله
در مورد فضایل این مسجد، روایات زیادی نقل شده است. از جمله:
الف ـ آیا می‌دانید که اینجا محلّ ریسندگی حضرت عیسی(ع) بوده و از اینجا به آسمان عروج کرده و مقام ایشان در آن مشهور است؟؛
ب ـ از این مسجد حضرت ابراهیم(ع) به «یمن» رفت و مقام حضرت ابراهیم(ع) در آن مشهور است؛
ج ـ از اینجا داوود(ع) به سوی جالوت رفت؛
د ـ از این مسجد داوود(ع) به سوی طالوت رفت؛
ه ـ در آن صخره‌ای سبز است که در آن تمثال تمام پیامبرانبودهواززیرآنصخره،گِلتمام پیامبران گرفته شده است و در آن زبرجدی است که تصویر تمام پیامبران و اوصیا در آن است؛
و ـ در این مسجد مقامی است که منسوب به حضرت صالح(ع) است؛
ز ـ خداوند پیامبری را نفرستاده مگر آنکه آن پیامبر در این مسجد عبادت کرده است.
ائمّه(ع) و مسجد سهله
الف ـ امام علی(ع) این مسجد را از جمله مساجد مبارک در کوفه شمرده و فرموده:
«این مسجد، منزلگاه حضرت خضر(ع) است و مغمومی اینجا نیامد، مگر اینکه خداوند گشایش برای او حاصل کرده است.»6
ب ـ امام سجّاد(ع) فرمود:
ـ «هر کس دو رکعت نماز در مسجد سهله به جای آورد، خداوند دو سال، عمر او را افزایش می‌دهد.»7
ج ـ امام صادق(ع) اخبار زیادی در مورد این مسجد بیان کرده‌اند. از جمله اینکه:
ـ «اگر عمویم زید به این مسجد می‌آمد و به او پناه می‌آورد، خداوند بیست سال او را پناه می‌داد.»
ـ «مصیبت زده‌ای که به این مسجد آمده و در آن دو رکعت در میان عشائین نماز خوانده و دعا کرده است، خداوند غم و اندوه او را برطرف کرده است.»
ـ «هر کس در آن اقامت گزیده، گویا در خیمة پیامبر(ص) اقامت کرده است.»
ـ «هر زن و مرد مؤمنی دلش هوای آن را دارد.»
ـ «هر کس در آن نماز بگزارد و با نیّت خالص خداوند را بخواند، خداوند نیازش را برطرف می‌کند.»
ـ «هر کس در آن از خداوند امنیّت بخواهد، خداوند او را از همة آنچه از آن هراسان است، امنیّت می‌دهد.»
ـ «آگاه باشید، شب و روزی نیست، مگر اینکه ملائکه برای دیدار از آن و عبادت خداوند در آن به زمین می‌آیند.»
ـ «اگر من نزدیک شما بودم، تنها در آن مسجد نماز می‌خواندم.»8
ویژگی‌ها و فضیلت‌های مسجد سهله
دربارة ویژگی‌های خاصّ این مکان مقدّس می‌توان موارد زیر را برشمرد:
1.اقامتگاه پیامبران و صالحان است؛
2.اقامتگاه جانشینان امام مهدی(ع) خواهد بود؛
3.اقامتگاه حضرت ابراهیم(ع) بود؛
4.اقامتگاه، عبادتگاه و کارگاه بافندگی حضرت ادریس(ع) بود؛
5.اقامتگاه حضرت مهدی(ع) بعد از ظهور آن حضرت خواهد بود؛
6.آنجا پایگاه حضرت خضر است؛
7.اینجا تربتی است که همة پیامبران از آن آفریده شده‌اند؛
8.رهگذر راهیان بهشت است؛
9.محلّ تقسیم غنایم در عصر ظهور خواهد بود؛
10.محلّ عروج پیامبر؛
11.محلّ نزول فرشتگان؛
12.محلّ نیایش حضرت صاحب الزّمان(ع)؛
13.مرکز بیت المال حضرت مهدی(عج)؛
14.مقام صالحان و پیامبران است؛
15.صور در اینجا دمیده می‌شود؛
16.دعا در این مسجد، مستجاب است؛
17.فرشتگان هر شب و روز در آن فرود می‌آیند؛
18.فاروق اعظم اینجاست؛9
19.محشر به سوی این مسجد است؛
20.در کنار آن هفتاد هزار نفر محشور می‌شوند که همگی به بهشت می‌روند.
امام مهدی(عج) و مسجد سهله
در این مورد احادیث زیادی از ائمّه(ع) روایت شده است، از جمله اینکه:
ـ بدانید که آن منزلگه صاحب شما هنگام قیامش است.
ـ پیوسته قائم(ع) در آن است.
ـ بیت المال و محلّ تقسیم غنائم مسلمانان در آن است.
استجاره در مسجد سهله
از جمله ویژگی‌های این مسجد، استجاره و پناه بردن به آن از بلایا است. در روایتی آمده است: «اگر عمویم زید به خداوند پناه می‌برد، خداوند او را بیست سال (در این مسجد) پناه می‌داد.» در کتاب «کشف الغطاء» آمده است: در سال طاعون (وبا) همراه با حدود چهل نفر به این مسجد پناه بردم. مردم بیرون همگی مُردند، امّا به این اشخاص آسیبی نرسید.
تاریخ تأسیس مسجد سهله
متأسّفانه منبعی تاریخی که به صورت علمی و تاریخی، تاریخ دقیق بنای مسجد، تاریخچه، تغییر و تحوّلات آن را بیان کرده باشد، در دست نیست، امّا گفته شده این مسجد خانة حضرت ادریس(ع) و زمانی خانة حضرت ابراهیم(ع) بوده است. البتّه می‌توان به طور قطعی گفت: این مسجد پیش از زمان خلافت امام علی(ع) در کوفه (سال 35 ـ 40 ق.) به وجود آمده است و بعید نیست که امام به خاطر قداست و فضیلت این مسجد، در آن نماز گزارده باشد.
ساختمان مسجد و توصیف آن
این مسجد در شمال غربی مسجد کوفه قرار دارد و حدود 2 کیلومتر با آن فاصله دارد. این مسجد تقریباً به شکل مستطیل است و دارای چهار ضلع است: ضلع شمالی 160 متر، ضلع شرقی 130 متر، ضلع جنوبی 160 متر، ضلع غربی 130 متر. دیوارهای آن بالغ بر 22 متر ارتفاع دارد و در نیمة ضلع شرقی، مناره (مأذنه)ای هست که ارتفاع آن به 13 متر می‌رسد که از بالا منقّش به آیات قرآن است و حاج جواد بن شیخ حسین سهلاوی خفاجی در سال 1378ق. آن را بنا نهاده است. در طول دو ضلع شرقی و غربی، دو مجموعة ایوان وجود دارد و در ضلع جنوبی آن یک رواق بلند است که در طول این ضلع امتداد دارد. ساحت مسجد، روباز است و در میان آن و گوشه‌کناره‌های آن چند مقام و محراب مربوط به پیامبران و امامان وجود دارد. از جمله مقام امام جعفر صادق(ع)، مقام حضرت ابراهیم(ع)، مقام حضرت ادریس(ع)، مقام حضرت خضر(ع)، مقام صالحان و پیامبران و مرسلان، مقام امام سجّاد(ع) و مقام حضرت مهدی(ع).
مقام امام مهدی(ع)
این مقام، به نام مقام صاحب الزّمان(ع) یا صاحب العصر و صاحب الأمر شناخته می‌شود. این مقام، در بخش جنوبی مسجد واقع شده و به دلیل اینکه مشهور است که امام در آن نماز خوانده و عبادت کرده، جایگاه خاصّی در دل مردم دارد. مساحت آن پیش از تعمیر اخیر، این‌گونه بوده است: طول، هشتاد متر، عرض تقریبی، پنج و نیم متر و پس از آن این بخش بسیار گسترش یافت. این مقام، یک محراب دارد و بر محراب آن پنجره‌ای برنزی است که عمر آن متجاوز از صد و پنجاه سال نیست. آن پنجره بدون تزئین و نوشتار است و اطراف این پنجره، دو دعای مشهور (دعای زیارت مقام) وجود دارد، داخل ساختمان مقام که بزرگ‌ترین مقام مسجد است، دو سالن بزرگ برای نماز و نیایش است. یکی در بخش شمالی که خاصّ مردان است و دیگری در سمت راست که خاصّ زنان است. سیّد محمّد مهدی بحرالعلوم در سال 1181ق. ساختمان مقام امام مهدی(ع) را بنا نهاد، پس از آن در دوران ایشان چندین مرتبه این مقام بزرگ‌تر شد. پس از آن این ساختمان تخریب شد و ساختمان جدیدی برای این مقام بنا نهاده شد.
در اواخر سال 1394 ق. حاج عبدالمنعم ناصر مرز＼الاسدی ساختمان جدیدی به جای آن بنا ساخت.
در سال 1315 ق. حاج محمّد رشاد ناصر مرزه الاسلامی، ساختمان قبلی را تخریب کرد و مقام را گسترش داد و مساحت آن به ششصد متر رسید و ساختمان کنونی همان ساختمان است.
شب چهارشنبه و مسجد سهله
سیّد بن طاووس گفته است: اگر خواستی به مسجد سهله بروی، میان مغرب و عشا در شب چهارشنبه برو؛ زیرا این زمان از زمان‌های دیگر برتر است.11
شیخ محمّد حسن، صاحب «الجواهر» متوفی سال 1226 ق. سنّت رفتن به مسجد سهله در شب چهارشنبة هر هفته را پایه‌گذاری کرد. در شرح حال شیخ آقا بزرگ تهرانی آمده است که ایشان مدّت چهل سال با پای پیاده در شب‌های چهارشنبه از «نجف» به «مسجد سهله» می‌رفته‌اند، حتّی هنگامی که پشتشان خمیده شده بود، همچنان به این مسجد می‌رفته‌اند. علّامه نوری در کتاب «جنّـ［ المأوی» نوشته، مردی صالح و دیندار گفت: از اهل معرفت بسیار می‌شنیدم که می‌گفتند: استجاره در مسجد سهله باید چهل چهارشنبة متوالی باشد تا بتوان امام منتظَر را دید و من این کار را انجام دادم و موفّق به دیدار ایشان شده‌ام و بارها این را تجربه کرده‌ام. سپس این شخص داستان تشرّف خود به خدمت امام زمان(ع) در مسجد سهله و رفتن با ایشان به مسجد کوفه را بیان کرده است.12
سیّد رضوی در کتابش «التّحفـ［ الرّضویه» در باب کسانی که به دیدار امام در بیداری مشرّف شده‌اند، می‌گوید: این چیز معروفی در نجف است و مسجد سهله حتّی یک هفته از کسانی که ایمان به این غایت شریف دارند، خالی نیست و تنها کسانی که بختشان بلند است، به آن می‌رسند. کسانی که ایشان را در این مسجد دیده‌اند، حکایت‌های زیادی نقل کرده‌اند که بخشی از آن در کتاب «جنّـ［ المأوی» آمده است. در این کتاب از سیّد بن سیّد باقر قزوینی نقل شده که:
با پدرم در حال رفتن به مسجد بودیم، زمانی که نزدیک مسجد شدیم، به پدرم گفتم: این سخن که مردم می‌گویند هر کس چهل چهارشنبه به مسجد سهله بیاید، امام مهدی را می‌بیند، به نظر من بی‌اصل و اساس است.پدرم پس از شنیدن این سخن، خشمگینانه رو به من کرد و گفت: چرا؟ تنها به این دلیل که تو ایشان را ندیده‌ای؟ یا به این دلیل که هر چیز که چشمانت آن را ندیده باشد، بی اصل و اساس است؟ پدرم زیاد با من سخن گفت تا آنکه از گفتة خود پشیمان شدم. سپس با هم وارد مسجد شدیم، کسی در مسجد نبود. زمانی که پدرم وسط مسجد بود برخاست تا دو رکعت نماز استجاره بخواند، مردی از سمت مقام امام حجّت(ع) پیش آمد، از کنار پدرم گذشت و به او سلام کرد و با او مصافحه کرد. پدرم به من نگاه کرد و گفت که این مرد کیست؟ گفتم: آیا او مهدی است؟ گفت: پس چه کسی است؟ پس به دنبال او دویدم. امّا او را نه در داخل مسجد و نه خارج از آن نیافتم.13
علما و دیدار با امام در مسجد سهله
شماری از علما، مشرّف به دیدار امام شده‌اند و نام آنها در کتاب‌ها آمده است.
علاوه بر اینها علما و اشخاص زیادی مشرّف به دیدار ایشان شده‌اند، امّا اطّلاعات چندانی از حکایات دیدار آنها در دست نیست. علّامه نوری برخی از آنها را در کتاب «النّجم الثّاقب» آورده است.
در پایان به ذکر دو حکایت دیدار بسنده می‌کنیم.
1.شیخ احمد صد تومانی نقل کرده:
در مجلس جدّمان محمّد صد تومانی، از مسئلة دیدار امام مهدی(ع) سخن گفته شد تا اینکه ایشان هم مطلبی دراین‌باره گفت: یک روز دوست داشتم در مسجد سهله نماز بخوانم و در زمانی که تصوّر می‌کردم خالی از جمعیت باشد، به آنجا رفتم، وقتی به آنجا رسیدم، دیدم مسجد پر از مردم است و سر و صدای زیادی آنجاست و یادم نمی‌آید در آن زمان، کسی در آنجا آمده باشد، داخل مسجد شدم و دیدم صف‌های زیادی برای نماز جماعت، بسته شده است. کنار دیوار ایستادم تا ببینم آیا میان صف‌ها جایی خالی هست که من آنجا بروم و نماز بخوانم. متوجّه شدم، در میان یکی از صف‌ها، جای یک نفر خالی است. به آنجا رفتم و ایستادم و نماز خواندم. سپس یکی از حاضران گفت: آیا مهدی(ع) را دیدی؟ پس از آن سیّد ساکت شد، گویی پشیمان بود، سپس به خود آمد و هر چه از او درخواست شد مطلب را پایان برد، نپذیرفت. 14
آداب و اعمال مسجد سهله
سیّد بن طاووس می‌نویسد: وقتی می‌خواهی به مسجد سهله بروی، روز چهارشنبه، در میان نماز مغرب و عشا دو رکعت نماز به جای آور.
همچنین نقل شده، وقتی به مسجد سهله رفتی، در کنار آن بایست و دعای «بسم الله و بالله و من الله إلی الله و ماشاء‌الله...»15 را بخوان.
پی نوشت ها :
1.ابن فقیه، مختصر البلدان، ص174.
2.فضل الکوفه و مساجدها، ص 17.
3.قرب الاسناد، ص74.
4.قرب الاسناد، ص159، در نسخة دیگر آمده است، مسجد الشری در نسخه‌ای دیگر مسجد الثری آمده است.
5.الانبیاء و مسجد السهله.
6.البلدان، ص 174.
7.المشهدی، المزار الکبیر.
8.همان.
9.مجلة انتظار، مسجد سهله، علی اکبر مهدی‌پور، صص330ـ354.
10.کشف الغطاء، ص 212.
11.مصباح الزائر.
12.جنـة المأوی، چاپ شده با بحارالانوار، صص 31 و 53.
13.بحارالانوار، ج53، ص245.
14.همان، ص240.
15.الصحیفـة المبارکة المهدیـة، صص678 ـ 684.
منبع: www.mouood.org