این منطقه از هزاران سال قبل نیز از مزاکز تمدن و زندگی بوده و آثار متعدد باستانی که در سال 69 و آواخر 73 در حوالی رباط کریم از شش هزار سال قبل تا دوران قاجاریه بدست آمده مبین این ادعاست. مضافاٌ اینکه در حوالی بازارک معروف به چاله بازارک کارشناسان بر این باورند که روستا یا شهری در زیر خاک مدفون شده است .
رباط کریم به دلیل واقع شدن بر سر راه “جاده ابریشم” و راه زیارتی “خراسان به بغداد” از قدیم الایام دارای اهمیت و توجه بوده است و از این روست که کهن ترین و بی نظیرترین کاروانسراهای ایران مانند کاروان سنگی در این منطقه ساخته می شود و به تدریج با متروکه شدن آن حکام و رجالی که از این راه رفت و آمد می کردند به فکر ساختن یک کاروانسرای دیگر بنام کاروانسرای فتحعلیشاهی افتاده و چون رباط کریم از طبیعت زیبا و مصفا و باغها و مزارع فراوان و رودخانه های پر آب (در بازارک) برخوردار بوده از این رو این امر در دوره فتحعلیشاه قاجار تحقق می یابد .
بعد از این که آقا محمد خان قاجار تهران را به پایتختی انتخاب و به عمران و آبادی آن همت گماشت و تهران مرکز دوائر دولتی و حکومتی شد لاجرم از نقاط مختلف مملکت مراجعات مردم برای رفع نیازها و مشکلات اداری و غیره که قبل از آن به اصفهان و قزوین بود بیشتر به تهران متوجه شد و بنابراین مردم مناطق جنوبی مملکت از جمله شیراز ، اصفهان ، قم ، ساوه و … می بایست از رباط کریم که در مسیر جاده ساوه به تهران واقع بود عبور نمایند و کاروانیان ، قافله های بازرگانی و دسته های نظامی از این محل عبور می نمودند .
علل تجدید حیات و ترمیم رباط کریم :
– وجود کاروانسراها .
– عبور راه آهن تهران – خرمشهر از رباط کریم و وجود ایستگاه راه آهن
– کشف معدن منگنز در کوههای جنوب غربی رباط کریم
– موقعیت جغرافیایی رباط کریم که به علت نزدیکی به تهران استعداد شهرک اقماری ر پیدا کرده است.
احداث شهرک پرند در نزدیکی رودخانه شور .
منطقه رباط کریم در گذشته به عنوان دشتی سرسبز و آباد بوده (و هم اکنون نیز دارای زمینهای کشاورزی وتاکستانهای فراوانی میباشد )و محل استقرار ، گذر و ارتباطات فرهنگی تمدنهای باستانی مستقر در غرب ( دشت قزوین ) و شرق آن( ری باستان ) از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی بوده است .
موقعیت جغرفیایی :
شهرستان رباط کریم یکی از شهرستانهای غرب استان تهران میباشد و مرکز آن شهر رباط کریم میباشد ارتفاع آن حدود 1032 متر از سطح دریا و از شمال به شهرستان شهریار ، از جنوب به شهرستان ری ، از شرق به شهرستان اسلامشهر و از غرب به شهرستان ساوه محدود میشود .
رباط کریم تا قبل از سال 1368 ه – ش یکی از بخشهای شهرستان کرج محسوب می شد ، ولی با گسترش شهرستان شهریار ، رباط کریم همراه با شهریار از شهرستان کرج در سال 1368 مجزا و رباط کریم یکی از بخشهای شهرستان شهریار شد .
در سال 1376 رباط کریم نیز از شهریار منفک و مستقل گردیده این شهرستان دارای 304 کیلومتر وسعت ، دو بخش مرکزی و بخش گلستان ، چهار دهستان ، اسماعیل آباد و میمنت از بخش گلستان و دهستان امامزاده ابوطالب و منجیل آباد از بخش مرکزی است مجموعا” دارای 76 پارچه آبادی که 27 روستا خالی از سکنه و 48 روستای دیگر دارای سکنه میباشد جمعیت روستایی شهرستان بالغ بر 111956 نفر و تعداد و تعداد خانوار روستایی آن به 20338 خانوار می رسد ، شهرهای تابعه آن به غیر از رباط کریم که مرکز شهرستان است شامل نسیم شهر و گلستان می باشد .
زمین شناسی
این شهرستان در جنوب رشته کوههای البرز بر روی رسوبات دوران سوم و چهارم زمین شناسی مربوط به حدود 65 میلیون سال پیش قرار گرفته است . جنس این رسوبات در دامنه های البرز از توفیت های سبز شروع و در این شهرستان به رسوبات آبرفتی ختم میگردد.
از کانیهای این منطقه میتوان به معدن منگنز در 6 کیلومتری غرب رباط کریم و معدن متروکه مس در دامنه کوه سیاه نام برد .
آثار باستانی و تحقیقات باستان شناسی در رباط کریم :
انبارهای یخی ( یخچالها ) :
برای تهیه یخ در فصول بهار و تابستان از چند قرن گذشته در برخی از مناطق کشور انبارها و کارگاه های یخ ابداع و ساخته می شد تا یخ مورد نیاز ساکنین این مناطق از این طریق تامین شوند.این انبارهای یخی که بصورت مخروطی شکل همانند یک کله قند از خشت و گل با ارتفاع 7 تا 8 متر ساخته می شد در فصل زمستان در داخل چاله بزرگ به وجود آمده ، آب را رها نموده و سپس ورودی و کلیه محفظه های آنها بطور کامل مسدود می شد و به تدریج با فرا رسیدن فصول بهار و تابستان و گرم شدن هوا یخهای قطور تولید شده مورد استفاده قرار می گرفت .
برای تهیه یخ در فصول بهار و تابستان از چند قرن گذشته در برخی از مناطق کشور انبارها و کارگاه های یخ ابداع و ساخته می شد تا یخ مورد نیاز ساکنین این مناطق از این طریق تامین شوند.این انبارهای یخی که بصورت مخروطی شکل همانند یک کله قند از خشت و گل با ارتفاع 7 تا 8 متر ساخته می شد در فصل زمستان در داخل چاله بزرگ به مسدود می شد و به تدریج با فرا رسیدن فصول بهار و تابستان و گرم شدن هوا یخهای قطور تولید شده مورد استفاده قرار می گرفت
لازم به ذکر است که این انبارها در دوران های زندیه و قاجاریه در ایران بیشتر ساخته شد و در رباط کریم برای تامین یخ این منطقه و کاروانیان سه انباریخی در فواصل مختلف وجود داشت که در اصطلاح محلی به یخچال معروف بودند . از این انبارها تا حدود 30 سال پیش نیز استفاده می شده است که با جایگزین شدن یخچالهای برقی این انبارها عملاً غیر قابل استفاده شده اند .
کاروانسرای سنگی :
کهن ترین کاروانسرای فلات ایران نزدیک رباط کریم و در کنار دشت آباد و حاصل خیز شهریار وجود دارد . دیوار ضخیم کاروانسرای رباط کریم ارتفاعی معادل دو برابر ارتفاع ساختمان هایی را دارد که در داخل کاروانسرا قرار دارند. طرح بنا بسیار ساده و شامل تعدادی اتاق است که درهای آنها بطرف حیاط مرکزی باز می شود. در سه طرف حیاط مرکزی سه ایوان وجود دارد که عرض این ایوان ها حدود 5 متر می باشد. طرح ساختمان این کاروانسرا به طرح مسجد جامع ساوه شباهت دارد . این مسجد در فاصله تقریبی 50 کیلومتری از کاروانسرا قرار گرفته ، در مسجد جامع در دوران صفوی تغییرات جزئی انجام گرفته و تنها اختلاف مسجد جامع ساوه با کاروانسرای رباط کریم این است که در کارونسرای سنگی فضای خالی گوشه ها را با اتاق های گنبد داری پر کرده اند .
کهن ترین کاروانسرای فلات ایران نزدیک رباط کریم و در کنار دشت آباد و حاصل خیز شهریار وجود دارد . دیوار ضخیم کاروانسرای رباط کریم ارتفاعی معادل دو برابر ارتفاع ساختمان هایی را دارد که در داخل کاروانسرا قرار دارند. طرح بنا بسیار ساده و شامل تعدادی اتاق است که درهای آنها بطرف حیاط مرکزی باز می شود. در سه طرف حیاط مرکزی سه ایوان وجود دارد که عرض این ایوان ها حدود 5 متر می باشد. طرح ساختمان این کاروانسرا به طرح مسجد جامع ساوه شباهت دارد . این مسجد در فاصله تقریبی 50 کیلومتری از کاروانسرا قرار گرفته ، در مسجد جامع در دوران صفوی تغییرات جزئی انجام گرفته و تنها اختلاف مسجد جامع ساوه با کاروانسرای رباط کریم این است که در کارونسرای سنگی فضای خالی گوشه ها را با اتاق های گنبد داری پر کرده اند
کاروانسرای فتحعلیشاهی داخل شهر (بافت قدیم ):
کاروانسرای مذکور در سال 1245 هجری قمری در زمان پادشاهی فتحعلیشاه قاجار بنا شده و در کیلومتر 37 جاده تهران – ساوه قرار گرفته است ، مشخصات و شناسنامه این بنا که در اداره کل میراث فرهنگی استان تهران ثبت شده به قرار ذیل است :
کاروانسرای مذکور در سال 1245 هجری قمری در زمان پادشاهی فتحعلیشاه قاجار بنا شده و در کیلومتر 37 جاده تهران – ساوه قرار گرفته است ، مشخصات و شناسنامه این بنا که در اداره کل میراث فرهنگی استان تهران ثبت شده به قرار ذیل است
نام بنا : کاروانسرای فتحعلیشاه
محل بنا : رباط کریم
تاریخ احداث : قرن سیزدهم هجری
سابقه تاریخی : دوره قاجاریه
مصالح ساختمانی : آجر، گچ ، خاک و ملات محلی
نوع سقف : مسطح
نمای ورودی : طاقنماهای تزئینی
تزئینات و ملحقات : آجر کاری
