فرهنگ معین نیز نقش بندی را گلدوزی و زری دوزی معنی نموده است ولی نقش درزی به دوختی اطلاق می شود که هنرمند با استفاده از نخ های ابریشمی یا پشمی نگاره های دلخواه روی زمینه ای پدید می آورد و در اکثر این درخت ها ، زمینه دیده نمی شود. این یکی از شیوه های کهن هنر سوزن دوزی می باشد. این دوخت از زمان های پیشین در کشورمان رایج بوده است ولی قدیمی ترین آثار به دست آمده مربوط به دوره سلجوقی می باشد و متاسفانه از دوره های قبل از سلجوقی هنوز آثاری به دست نیامده است در دوران مغول و تیوری این هنر از رواج نسبی برخوردار بود ولی دوره اوج این دوخت زمان صفویه بوده است.
آثار به جا ماده از این عهد حکایت از مهارت و شکیبایی خاص هنرمندان این فن دارد که معمولاً تمام زمینه ساده پارچه را با شلال های مختلف زینت می بخشیدند.
از دیگر دوره های شکوفایی این دوخت را بایستی دوره: افشاریه ، زندیه و قاجاریه دانست در این دوران هنرمندان سعی در اجرای ظریف این فن داشتند که نمونه های به جا مانده از این ایثارگران هنرمند خود گواه بر این مدعاست.
از مواد موردنیاز در این دوخت می توان به: پارچه بافت ساده ، نخ های ابریشمی و پشمی ، سوزن در شماره های مختلف از نوع کوتاه و بلند و قیچی اشاره نمود.
نقش هایی که در این دوخت مورداستفاده قرار می گیرند عبارتنداز: گل و بوته ، گل و مرغ ، حیوانات ، بته حقه های مختلف ، گل های پنج پر و هشت پر ، نقوش هندسی ، محرماتی ، راست و کج ، بازوبند ، بند رومی ، شمسه ای ، گل های ش-ا-ه عباسی ایکاتی ، ترنجی ، سرترنجی و نیم ترنجی، تاجی ، افسری و گل های جناغی حاشیه ای. کاربرد نقش دوزی:
از این دوخت برای: آرایش شلوارزنان ، پرده ، بقچه ، سوزنی ، سجاده ، شال کمری ، کمربند ، بند ساعت ، جلد قرآن ، سمبوسه ، مچ پیچ ، روکرسی ، رومیزی ، تابلو ، روجلد ، کوسن ، رومبلی استفاده می نمایند.
رنگهایی که در این دوخت بیشتر مورداستفاده قرار می گیرد عبارتند از: فیروزه ای ، کرم ، صورتی ، نیلی ، قرمز دانه ، عنابی ، خردلی ، سبز سیلویی ، چمنی و سبززنگاری ، سفید ، بنفش ، نارنجی ، زرد، قهوه ای و آجری
مرکز اصلی این هنر در دوران گذشته یزد و اصفهان بوده است که رفته رفته در نقاط دیگر ایران از قبیل : شیراز ، کاشان ، خراسان ، کرمان ، تبریز و ارومیه نیز رایج گردید ولی در تمام دوره ها یزد مقام اول را داشته است.
تکنیک اجرای این دوخت:
اول طرح موردنظر را روی کاغذ پیاده نموده سپس با سوزن ، سوراخ سوراخ می کنیم. آن گاه به وسیله براده گچ یا ذغال نقش را روی پارچه بافت ساده پیاده می کنیم. سپس مطابق نقش دوخت را با استفاده از سوزن و نخ دولای ابریشمی یا در بعضی موارد با نخ یک لای پشمی به صورت دوخت مورب شروع می نماییم نخست خطوط اصلی نقش را دوخته و پس از آن به متن دوزی می پردازیم. در دوخت نقش محرماتی کج ، عمل دوخت را از چپ به راست یا از راست به چپ می توان دوخت. دوخت ها همیشه به صورت مورب و ساده بایستی باشند. و نیز در بعضی از دوختهای نقش، وسط حاشیه ها و پرچم های گل را با نخ گلابتون می دوزیم.
نکته مهمی که در نقش دوزی بایستی موردنظر قرار گیرد انجام دادن دوخت با دقت زیاد می باشد باید سعی شود که نخ های دوخت کاملاً روی پارچه خوابیده و یکدست باشد. پارچه زمینه این طرح دوخت بیشتر پارچه هایی با بافت ساده به رنگ های کرم ، سفید و گاهی پرتقالی می باشد. از این نوع دوخت می توان در تمام موزه های جهان و ایران به خصوص موزه هنرهای تزئینی تهران مشاهده کرد که به صورتهای مختلف دوخته شده و به معرض نمایش درآمده است.
