حسینیه اعظم زنجان در جنوب شهر زنجان که بین مدارهای 36 درجه و 37 درجه شمالی و نصف النهارهای 48 درجه و 5/49 درجه شرقی واقع شده قرار گرفته است.آستان مقدس حسینیه اعظم زنجان یکی از اماکن متبرک و معنوی استان زنجان می باشد که آوازه و شهرت آن به برکت توجهات خاصه حضرت سیدالشهداء (ع)جهانی شده است .هیأت امناء این مکان مقدس از توان و ظرفیت های موجود جهت ارتقاء فرهنگ عاشورا و کیفیت مجالس عزاداری سرور شهیدان استفاده نموده و با سازمان دهی نیروی انسانی مخلص توانسته است تا حد نسبتاً مطلوب در مقطع کنونی این مکان را اداره نماید.در بخش فرهنگی ایجاد کتابخانه و بخش سمعی و بصری و تکثیر نوارهای سخنرانی وعاظ و پخش اینتر نتی مراسم عزاداری و غیره به سراسر جهان و در بخش مذهبی برگزاری مراسم دعا و عزاداری و اعیاد ائمه طاهرین علیهم السلام و سخنرانی در حد توان،بر گزاری مراسم با شکوه دهه محرم و دسته عزاداری شب تاسوعا (که تنها برای این مراسم حدود 45 روز تا دو ماه برنامه ریزی و جلسات متعددی برگزار می گردد) از اقدامات این مجموعه بوده است.مراسم سوم شعبان سالروز ولادت حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) که به نحو خاصی در این حسینیه برگزار می گردد.
برگزاری مراسم ماه مبارک رمضان که بصورت اقامه نماز جماعت ،سخنرانی و مداحی می باشد.مراسم هفتگی زیارت عاشورا که در شب های جمعه و دعای ندبه در صبح جمعه برگزار و مورد استقبال جمع کثیری از مردم خصوصاً جوانان قرار میگیرد.
تاریخچه حسینیه اعظم را با یاری گرفتن از گزارش شفاهی اهالی محل ،معمرین ،خادمین و هیات امناء قدیمی و از آن اشخاصی که خودشان بطور مستقیم و یا بطور غیر مستقیم از طریق پدر بزرگهایشان و از کسان دیگر راجع به قدمت و تاریخ گذشته حسینیه خاطراتی داشته اند نقل می کنیم .البته بدیهی است که در نقل قول احتمال کم یا زیاد بودن مطلب گفته شده وجود دارد ولی سعی شده مطالب با تطبیق همدیگر نزدیک به حقیقت باشد تا بتوان نسبت به آنها استناد جست و آیندگان بتوانند از آن استفاده کنند.متأسفانه تاریخ مدون ما در گذشته همیشه دچار چنین نقصهایی بوده است .نبودن افراد خبره و علاقمند در شهرمان که بخواهند حوادث مختلف را ثبت و ضبط کرده و آنها را به آیندگان انتقال دهند همیشه یکی از معضلات جامعه شهر زنجان بوده است و اگر تعدادی کتب تاریخی نیز تألیف وتدوین شده و موجود است بدون تجزیه و تحلیل بوده و از جزئیات مهم تاریخی چشم پوشیده اند لذا مورخین حوادث را بصورت کلی و گذرا و بشکل قصه و داستان گونه نقل کرده اند.
با اینهمه ،خوشبختانه ما توانستیم با استفاده از گفته ها و نوشته های بزرگان و اهالی محل تاریخچه حسینیه اعظم را بصورت تحلیلی که گویای گذشته روشن آن است به علاقمندان تاریخ شهرمان و مخصوصاً به عاشقان حسین علیه السلام ارائه نماییم اینکه حسینیه هم مسجد و تکیه و هم مدرسه علمیه بوده شکی نیست . اولین سند مکتوب که با مهر (حاج میرزا لطف الله شیخ الاسلام وآخوند ملا کاظم )ممهور شده صفر المظفر 1295 هجری قمری را نشان میدهد که در زیر وقفنامه دو شخص خیرو نیکو کار بنام های (حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی)تاجر که دو باب دکان را وقف صحیح شرعی نموده اند آمده است.در این وقف نامه قید شده با اطلاع عالیجناب (آخوند ملا علی اصغر روضه خوان ) در راه جناب ابی عبدالله الحسین (ع)در تکیه حسینیه خرج و احسان نمایند از اول ماه محرم تا دوازدهم محرم هر قسم مصلحت بداند صاحب اختیار است.دومین سند مکتوب که با مهر آقای (سید عبدالرحیم مجتهد و آقا سید علی و آقا شیخ ابراهیم) ممهور شده مربوط به تاریخ شوال 1322 هجری قمری است که شخصی بنام (حاج محمد هاشم شریف العلماء) وقف صحیح شرعی و حبس مخلد نموده همگی مساحت ششدانگ و یک شعیر و دو ثلث شعیر قریه دهجلال از قراء سجاسرود خمسه را با کافه توابع و ملحقات و مزارع مائیه و دعیه و مراتع و معالف وبسائین و میاه و عیون و انهار و املاک …. و عمارات و محل اکداس و طراقین بر حضرت سیدالشهداء ارواح العالمین له الفداء.
البته قابل ذکر است که نامبرده این روستا را به مساجد و مدارس واقعه در ذیل که در دارالسعاده زنجان واقع است وقف نموده است.این مساجد و مدارس عبارتند از :
1-مدرسه و مسجد رضوانمعان المغفور (آخوند ملا علی) اعلی الله مقامه الشریف
2-مدرسه و مسجد رضوانمکان المبرور (آقا سید فتح الله) طاب ثراه
3-مدرسه و مسجد مقابل حمام (حاجی داداش) در راسته بازار
4-مدرسه و مسجد حسینیه
5-مدرسه و مسجد (ملا محمد علی)
آنچه در اینجا قابل توجه است اینکه در سال 1322 هجری قمری حسینیه اعظم هم مدرسه بوده هم مسجد.زیرا واقف در توضیحاتی که در وقفنامه داده آورده است که متولی ، منافع قریه مذکور را در وهله اول به تعمیرات مدارس و مساجد اشاره شده و تامین آب آنها به مصرف برساند و نَه عشر دیگر را به حضرات طلاب محصلین ساکنین در حجرات هر مدرسه بپردازد آنهم از قرار هر حجره سه نفر طلبه.در ضمن مشروط به اینکه هر طلبه بیش از یکماه در خارج مدرسه نماند و اگر بیرون رود و برگردد باید لااقل دو ماه تمام در حجره خود مقیم باشد تا شهریه دریافت نماید.حال به یک سند مکتوب دیگر اشاره می کنیم این سند سنگ نوشته ایست که در راهرو و مدخل ورودی مسجد حسینیه هم اکنون بر دیوار نصب شده و اشعار زیر بر روی آن کنده کاری شده است:
بعد حمد خدای عزوجل که کریم است و قادرو منّان جمعی از مؤمنین اهل محل همه در زهد بوذر و سلمان سّید و میرشان محمد علی صاحب جاه و فّر و عّزت وشان دّر دریای پاک پیغمبر پور هم اسم موسی عمران مسجدی خواستند بی مانند طرح از لطف حضرت یزدان چون به پایان رسید این مسجد هاتفی سفت این در غلطان حَبَذّا مسجدی که در منظر آمده رشک روضه رضوان سال تاریخ او طلب کردم روزی از صوفی خجسته بیان کلک بگرفت و ریخت از کلکش بر ورق این جواهر الوان بود از وَجه پاک این مَعبَد طلعت مسجد الحرام عیان 1261
همانطور که تاریخ سنگ نوشته نشان میدهد اهالی محل این مسجد را در سال 1261 هجری بپایان رسانده اند .البته طبق گفته مُعَّمرین و اهالی محل این تاریخ مربوط به زمان یا سال تأسیس مسجد نیست بلکه مربوط به تعمیر و بازسازی مسجد است.وجود یک سند مکتوب دیگر گفته مُعَّمرین را قریب به یقین می نماید .این سندعَلَمی است که بر روی آن تاریخ (1221)کنده شده و به مسجد حسینیه اهداءگردیده است .اینها سندهای موجود و مکتوب در باره تاریخ تاسیس حسینیه اعظم است ولی گفته های شفاهی به زمانهای پیش از این سالها اشاره دارد .میگویند در تاریخ 1114 هجری قمری زنگ بزرگی به مسجد اهداء شده و این زنگ تا چهل یا پنجاه سال پیش موجود بود که بعد شکسته شده و از بین رفته است.همراه این زنگ مقادیری وسایل دیگر مثل طبل وشیپور و چند قطعه شمشیر و یک عدد کشکول هم بوده که از آنها هم فعلاً اثری نیست.شاید در زمان رضاخان بعلت تعطیلی مساجد جمع آوری و احتمالاً به مراکز فرهنگی و باستانی برده اندو یا اصلاً معدوم کرده اند.برای تعیین دقیق تأسیس و احداث مسجد به مدارک دیگری نیز نیاز می باشد که متأسفانه به آنها دسترسی پیدا نشد.لذا برای نزدیک شدن به تاریخ حقیقی بنای مسجد بهتر این است که قدمت بافت شهر،تاریخ بنای مساجد و آثار دیگر باستانی شهر را که در اطراف و یا نزدیکی حسینیه قرار دارند بررسی نمود.
