این مسجد همه ساله در ایام محرم پذیرای خیل عظیمی از عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) از سراسر کشور و حتی خارج از کشور می شود و حاضرین در این مکان مقدس به صورت خالصانه ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت (ع) اعلام می کنند.
عزاداران حسینی با شرکت گسترده در دسته عزاداری عظیم زینبیه زنجان، وحدت و یکپارچگی شیعیان و عاشقان خط سرخ امام حسین (ع) را به تصویر کشیده و جلوه ای از عشق و دلدادگی خود را به سرور و سالار شهیدان به نمایش می گذارند.
در مسیر حرکت دسته عزاداری زینبیه اعظم زنجان ، نذورات نقدی و غیرنقدی زیادی به زینبیه اعظم زنجان اهدا و همچنین هزاران راس گوسفند ، گاو و گوساله به صورت زنده اهدا و یا در مسیر حرکت دسته ی عزاداری ذبح می شوند.
قدمت این مکان مقدس، به بیش از 400 سال رسیده و از جمله مساجد باستانی در استان زنجان محسوب می‌شود و بنا به گفته برخی پیشکسوتان و همسایگان محل مسجد زینبیه زنجان، قبلا به صورت باغی سرشار از گل‌های محمدی بوده است و صاحب این ملک که اغلب اوقات متوجه صدای ‘یازینب یازینب’ توام با گریه و شیون می‌شده، تصمیم می‌گیرد بخشی‌از باغ را بصورت ‘تکیه’ که در آن سال‌ها متداول و معمول بوده درآورد و نام آن را نیز ‘زینبیه’ بگذارد.
از زمان احداث تکیه در این باغ سرشار از گل‌های محمدی، همه ساله مردم متدین و دردمند زنجان در ماههای محرم و صفر درآن جمع می‌شدند و به عزاداری و نوحه سرایی می‌پرداختند و این درحالی بود که تمامی هزینه‌های تکیه نیز تا زمان حیات صاحب باغ، توسط وی تامین و پرداخت می‌شد.
این مکان مقدس تا سال 1085 هجری قمری همچنان بصورت تکیه در داخل باغ مورد استفاده مومنان قرار می گرفت، ولی با توسعه شهر زنجان، واحدهای مسکونی اطراف آن را فراگرفت
به گفته مسوول حوزه فرهنگی زینبیه اعظم زنجان ، این مکان مقدس تاکنون سه بار تجدید بنا شده است که یک مرحله آن باهزینه فرد خیری بنام ‘جمیله خانم’ و مراحل دیگر نیز به همت و یاری شهروندان متدین زنجان، صورت گرفته است.
تاریخچه مسجد زینبیه اعظم
از تاریخچه زینبیه زنجان اسناد مکتوب زیادی در دسترس نیست. اما نقل قول‌های فراوانی سینه به سینه درباره این مسجد گفته شده است. یکی از این موارد این است که در روزگار گذشته باغچه‌ای درون کهن دژ زنجان قرار داشته است.
صاحب باغچه هر روز از گوشه‌ای از باغچه که در آن گل‌های محمدی روئیده بود صدای ناله و «یا زینب» می‌شنود، حتی گاهی گویی چراغی زیر گل‌ها روشن می شود.
بدین ترتیب صاحب باغچه تصمیم می‌گیرد آن قسمت را به تکیه‌ای تبدیل کرده و نام آن را زینبیه بگذارد. از این رو محلی که باغچه در آن قرار داشت از آن زمان تا کنون به محله زینبیه معروف می شود.
به گفته حاج سجاد احمدپور، رئیس هیات امنای مسجد زینبیه، این اتفاق بین سال‌های 1020 تا1022 هجری قمری رخ داده است.
او می‌گوید:«تا زمانی که صاحب باغ زنده بود هر ساله در ایام محرم و صفر به مدت دو ماه محل مذکور را سیاه پوش می‌کرده و مراسم عزاداری و سوگواری سالار شهیدان و سرور آزادگان جهان در آن محل برگزار می گردیده است.او در زمان حیات خود وصیت می‌کند پس از وفاتش، مراسم عزاداری را همه ساله برگزار و هزینه آن را از عایدی باغچه تامین کنند.»
به گفته احمدپور این محل سه بار تجدید بنا شده است، بار اول در سال 1092 هجری قمری زینبیه با تیر چوبی تجدید بنا می‌شود، بار دوم در سال 1292 بانویی به نام «زینب خانم» هزینه تبدیل آن را به مسجد متقبل می‌شود و برای سومین بار در سال 1395 هجری قمری مطابق با سال 1354 شمسی به همت مردم زنجان و عاشقان اهل بیت این مسجد تجدید بنا شده است.
در چند سال اخیر نیز برای رفع کمبود فضا چهار باب از ساختمان‌های همجوار مسجد خریداری شده و در توسعه مسجد زینبیه اعظم زنجان از آن استفاده شده است.
دکتر هوشنگ ثبوتی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، در خصوص تاریخچه و میزان قدمت مسجد زینبیه اعظم زنجان می گوید که این مسجد داخل کهن دژ اصلی خاستگاه شهر زنجان است و در قلب مرکزی شهر قرار دارد.
دکتر ثبوتی تاکید می کند : «متاسفانه وقف‌نامه و یا کتیبه‌ای در خصوص مسجد زینبیه اعظم زنجان در دست نیست.»
او در مورد معماری این مسجد می‌گوید: «بنای مسجد فعلی، قدمتی 130 ساله دارد و به عبارتی در سال 1300 هجری قمری احداث شده است. این مسجد یکی از مساجد شبستان شهر زنجان است با قوس‌های یک مرکزی است و سبک معماری اسلامی بوده و با پوسته سنتی از سازه مدرن ساخته شده است.»
ورود دومین مسجد بزرگ زنجان به فهرست میراث ملی
مسجد زینبیه زنجان در تاریخ 20 تیرماه سال 90 با شماره 29961 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
معاون میراث فرهنگی استان زنجان در گفتگو با میراث آریا (chtn)، با اعلام این مطلب اظهار داشت: پرونده ثبتی این اثر ارزشمند در شورای سیاستگذاری بهمنماه 89 تأیید شد و اکنون شماره ثبت آن ابلاغ شده است.
«مهرداد عسگریان» با اشاره به اینکه از تاریخ ثبت این پرونده، ضمن رعایت حقوق مالکانه مسجد زینبیه تحت نظارت، مراقبت و حمایت سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری است، افزود: هرگونه اقدام و عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت این بنا شود، ممنوع است.
او با بیان اینکه مرمت و بازسازی مسجد زینبیه تنها با تأیید و نظارت سازمان میراثفرهنگی ممکن است، تأکید کرد: تخلف از آن‌ها برابر مواد 558 تا 569 از کتاب پنجم قانون مجازاتهای اسلامی تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده، جرم محسوب می‌شود و مرتکب، مشمول مجازاتهای قانونی خواهد شد.
معاون میراث فرهنگی استان زنجان اضافه کرد: این مسجد یکی از اماکن متبرکه و مورد احترام خاص مردم زنجان، شهرستانهای همجوار و حتی سایر استانهای کشور است.
