هر روز بر تعداد دختران جوانی که دچار ریزش مو، موی زائد، چاقی و اختلالات قاعدگی هستند، افزوده می شود که شایع ترین علت این اختلالات، کیست تخمدان، فیبروم رحم، تخمدان پلی کیستیک و یا اختلالات هورمون های جنسی زنانه است. این مشکلات در بین جوانان 20-25 ساله شیوع بیشتری دارد. آنها در آینده در معرض ناباروری هستند و به همین جهت تحت درمان های دارویی مانند یاسمین، دویان، پروژسترون و ... قرار می گیرند که این درمان ها خود می توانند مزید بر علت شوند!
علل شیوع اختلالات هورمونی
البته پرداختن به این موضوع نیاز به مجال دیگری دارد؛ ولی باید گفت که نوع تغذیه کنونی، روش های دفع کشت های نباتی، آلودگی های هوا و غذا، پرورش حیوانات به روش های صنعتی، فشارهای عصبی و غیره در این امر دخیل هستند.
چگونه فشار عصبی بر هورمون ها تأثیر می گذارد؟
بدیهی است که استرس و فشار عصبی رابطه ای مستقیم با هورمون های زنانه دارد. شاید بارها تجربه کرده باشید که مسافرت یا استرس بر عادت ماهیانه تان تأثیر می گذارد. واقعاً چه اتفاقی می افتد؟
داستان از این قرار است که وقتی ما به مدت طولانی تحت فشار عصبی هستیم، مستعد سندرم جنرال آدابشن (General Adaption syn) می شویم. این روند سه مرحله دارد:
1- واکنش هشداری: اولین مواجهه با واکنش استرس زا را گویند؛ یعنی وقتی بدن پر از هورمون های تنشی، مانند کورتیزول می شود، اگر دائم تحت فشار عصبی باشید، حتی ورزش، مراقبه و ... هم کارآمد نخواهد بود و کورتیزول همچنان در سطح بالا باقی می ماند و در این زمان کورتیزول از سلول های عصبی، ماهیچه ای و استخوان ها برای تولید انرژی استفاده می کند. میزان بالای کورتیزول منجر به افزایش وزن، خستگی، عصبانیت و احتمالاً پوکی استخوان می شود.
اگر استرس ادامه یابد، بدن ممکن است حتی پروژسترون را هم به کورتیزول تبدیل کند! پروژسترون هورمونی است که برای سلامت سلول های تناسلی (باروری) ضروری است و در عین حال بر خلق و خو و هماهنگی جسمانی ما هم تأثیر می گذارد و کمبود آن باعث پوکی استخوان می شود. به هر حال بدن تحت فشار عصبی، پروژسترون از دست می دهد.
2- مرحله مقاومت: اگر فشار عصبی برای مدت طولانی ادامه یابد، غدد فوق کلیه خسته می شوند و هورمون های تنشی (کورتیزول) افت می کنند. همان طور که میزان بالای کورتیزول خوب نیست، میزان کم آن نیز عوارض در پی دارد. افرادی که میزان کورتیزول خون شان پایین است، تمایل زیاد به شیرینی دارند، دچار افزایش وزن، حساسیت، تپش قلب، بی خوابی، افسردگی، خستگی، اشکال در حافظه، ناتوانی در تمرکز، یائسگی زودرس و ناراحتی های عادت ماهیانه و ... می شوند.
3- مرحله خستگی: وقتی هورمونی تنشی از غده فوق کلیه به مدت طولانی ترشح شوند، این غدد خسته شده و باید استراحت کنند؛ وگرنه دچار افسردگی می شوند و بیماری هایی مثل افسردگی، ورم، ضعف سیستم ایمنی و ... بروز می کند. بنابراین در جامعه ما که چالش های جسمی و روحی فراوانی وجود دارد (مشکلات مالی، ناامنی، چالش های عاطفی و استرس)، شیوع بالای اختلالات هورمونی امری بدیهی است.
چگونه با وجود چالش های عصبی، هورمون های زنانه خود را حفظ کنیم؟
هورمون های زنانه شامل استریول، استرول و استرادیول است که کلاً به آنها استروژن می گویند. استروژن روی رشد و اعمال بافت های متفاوت بدن تأثیر می گذارد (مثل اندام های تولید مثل و بسیاری از اندام های دیگر). استخوان ها را تقویت می کند، از قلب و سیستم قلبی و عروقی محافظت می کند و بر خلق و خو تأثیر می گذارد. استروژن از کلسترول موجود در تخمدان تولید می شود که ناشی از واکنش شیمیایی غده هیپوفیز است. این هورمون از استروئید موجود در سلول های چربی، پوست، استخوان و سایر بافت ها هم ساخته می شود. بعد از یائسگی، تولید استروژن در تخمدان به شدت کاهش می یابد؛ ولی به هر حال تا حدودی از چربی بدن ترشح می گردد. استروژن هورمونی قوی است و کاهش آن باعث می شود فرد در معرض خشکی رحم، کاهش میل جنسی، اضافه وزن، افزایش کلسترول و مشکلات گردش خون و بیماری های قلبی قرار گیرد. همچنین موجبات کدری پوست، ریزش مو، خستگی مفرط، پوکی استخوان و افسردگی می شود. اما استروژن زیاد ناراحتی های دیگری به دنبال دارد؛ مثل عادت ماهیانه زودهنگام، یائسگی دراز مدت، سندرم پیش از عادت ماهیانه، عادت ماهیانه نامرتب، شدید و دردناک، میل به شوری و چربی و شیرینی، دمدمی مزاج شدن، فیبروم رحم، خونریزی رحم، اندومتریوز، ایجاد غده در پستان، سل پوستی، سرطان سینه و تیروئید، مخاط رحم و ... استروژن زیاد باعث تحریک بیش از حد غده تیروئید می شود و تنش جسمانی مداوم ایجاد می کند.
دلایل افزایش هورمون استروژن عبارتند از:
1- بدن این هورمون را بیش از حد تولید می کند. زنان بسیار چاق و زنانی که کلسترول بالا دارند، مستعد این عارضه هستند؛ زیرا استروژن از کلسترول و چربی بدن تولید می شود. مصرف بالای الکل، قرص های ضد بارداری، هورمون هایی که به خورد حیوانات می دهند، حشره کش ها و محلول های صنعتی دیگر، مواد پلاستیکی و خنک کننده ها که ساختارشان شبیه استروژن است نیز باعث افزایش تأثیر استروژن می شوند. همچنین وراثت در این امر دخیل است (افرادی که سابقه خانوادگی فیبروم، سرطان تخمدان، رحم و سینه دارند، بدنشان به طور ارثی استروژن زیاد تولید می کند).
2- وقتی که سوخت و ساز استروژنی درست عمل نکند، میزان استروژن افزایش می یابد. اگرهمه چیز درست باشد، بدن ما به طور مداوم از کلسترول و چربی و اندوروستندیون موجود در خون استروژن می سازد. وقتی استروژن جدید وارد دستگاه گردش خون می شود، کبد استروژن قدیمی را می گیرد و سرانجام از طریق ادرار و مدفوع دفع می کند؛ اما کبد بیمار نمی تواند استروژن قدیمی را از بدن دفع کند و استروژن جدید هم به آن اضافه و منجر به بیماری می شود. البته جای خوشبختی است که استروژن اضافه می تواند به فیبر موجود در حبوبات، دانه ها، پادزنگ ها و سایر خوراکی های حاوی استروژن گیاهی بپیوندد و دفع شود. پس سه عامل: سلامت کبد، مصرف پادزنگ ها و هماهنگی انسولین (وزن بدن) بسیار مهم هستند.
3- اگر تعادل بین استروژن و پروژسترون به هم بخورد (مثلاً استروژن بالا برود و پروژسترون کم شود)، مشکلات باروری، (تخمدان پلی کیستیک) PMS، خستگی، افسردگی و ... به وجود می آید. فشار عصبی یکی از عواملی است که ترشح پروژسترون را کاهش می دهد. بدن در شرایط استرس، پر از هورمون های آدرنالین (مثل کورتیزول) شده و این هورمون ها باعث تحریک غذه های تیروئید و پاراتیروئید می شوند. پس وقتی که به مدت طولانی تحت فشار عصبی هستیم، اول غده تیروئید پرکار می شود و بعد تحلیل می رود. استروژن بیش از حد و همچنین عدم تعادل استروژن و پروژسترون باعث پرکاری تیروئید می شود. غده تیروئید نیز روی پاراتیروئید اثر گذاشته و باعث پوکی استخوان می شود. همان طوری که می بینید، هورمون ها روی یکدیگر تأثیر می گذارند؛ بنابراین می توانند دلیل شیوع بالای پرکاری تیروئید، فیبروم رحم، کیست تخمدان و ... را در شرایطی که وضعیت بهداشت روانی و تغذیه ما در سطح پایین قرار دارد، دانست.
1 به مغزتان پادزنگ بزنید
پادزنگ ها می توانند میزان استروژن را متعادل کنند.
پادزنگ ها (آنتی اکسیدان ها) موادی هستند که روند اکسیداسیون را مختل می کنند و میزان انرژی را در سلول بالا می برند. خوراکی های گیاهی، انواع سبزی، انگور بنفش و قرمز، پیاز سفید و قرمز، گریپ فروت صورتی، هویج، سیب زمینی شیرین، کدو، میوه های خشک، گل گاو زبان، برگ گل رز، گیلاس، زرشک، چغندر، فلفل دلمه ای قرمز، کلم برگ و براکلی، گل کلم، زردچوبه، چای سبز، کوهوش سیاه (Black cohosh) رویال ژلی (غذای ملکه زنبور عسل)، شلغم، تربچه، گلابی، آلو، گوجه برغانی، هلو، توت، گوجه فرنگی، جین سینگ و شیرین بیان جریان استروژن را در زنان دو برابر می کنند و دفع کلسیم را 40 درصد کاهش می دهند. همچنین مریم گلی، کشمش سیاه، آلبالو، انگور، جوانه شبدر و گندم سیاه و مرکبات چون رنگدانه ای هستند، سرشار از ریبوفلاونوئید و در واقع حاوی ویتامین E و منیزیوم می باشند و مشکلات مربوط به کاهش و افزایش هورمون، گر گرفتگی، خشکی رحم، اضطراب و بی قراری و دمدمی مزاج بودن را کم می کند.
2- با وارهیدگی (ریلکسیشن) و تنفس آگاهانه فشار عصبی را از زندگی خود دور کنید
از انرژی شفابخش مراقبه، چی گانگ، ریلکسیشن و اکسیژن درمانی کمک بگیرید. اکسیژن را فراموش نکنید و یادتان باشد که خنثی کردن تنش های عصبی بهترین کاری است که می توانید برای هورمون ها و غدد بدن تان انجام دهید.
3- استروژن های گیاهی بخورید!
استروژن های گیاهی عملکردی دوگانه دارند؛ یعنی هم استروژن اضافه را کاهش می دهند و هم کمبود استروژن را جبران می کنند! زنان در هر سنی باید به مقدار زیاد استروژن گیاهی مصرف کنند. بر اساس آخرین پژوهش ها، استروژن گیاهی سندرم پیش از عادت ماهیانه و یائسگی را برطرف می کند و از بروز چند نوع سرطان پیشگیری می کند (مانند سرطان سینه و پروستات) همچنین از بیماری های قلبی - عروقی و پوکی استخوان هم جلوگیری به عمل می آورد. دو نوع استروژن گیاهی وجود دارد: ایزوفلاونوئیدها که در دستگاه گوارش به استروژن ضعیف تبدیل می شوند و لینگن ها که با اسیدهای چرب ضروری ترکیب و باعث شفابخشی و تعادل انرژی می گردند. ایزوفلاونوئیدها در سویا، سویای سیاه، نخود آبگوشتی، لپه، جوانه شبدر، یونجه، شیرین بیان، نعنا، سیب زمینی شیرین، زرشک و توت به وفور یافت می شوند. خواه استروژن خیلی بالا باشد (سال های بین نوجوانی تا یائسگی) و خواه پایین (علائم یائسگی و بعد از یائسگی)، این مواد می توانند به تعادل هورمونی شما کمک کنند. پژوهش ها نشان می دهد هرچه میزان مصرف محصولات تمیز شده سویا و ایزوفلاوونوئیدها بیشتر باشد (مثل رژیم غذایی ژاپنی ها) خطر ابتلا به سرطان کمتر است. تحقیقی در سنگاپور نشان داد زنانی که در شرف یائسگی هستند و به مقدار زیاد سویا مصرف می کنند، 60 درصد کمتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سرطان قرار دارند (البته مصرف بیش از حد سویا ممکن است ناراحتی ایجاد کند).
مواردی که به تعادل هورمونی شما کمک می کند:
بورون: آنتی اکسیدانی است که به حفظ استروژن و کلسیم کمک می کند. چغندر، تربچه، آلو، گلابی، هلو، توت، به، قاصدک، جین سینگ، کشمش قرمز، آلبالو، کلم، گوجه فرنگی، انجیر، مریم گلی و گندم سیاه.
بیوفلاون: کشمش سیاه، آلو، انگور و مریم گلی.
ایزوفلاونوئیدها: نخود، شیرسویا و ترفو (پنیر سویا).
پادزنگ (آنتی اکسیدان): آلو، گوجه برغانی، کشمش، انگور، توت، تمشک، زرشک، شاه توت، چغندر، فلفل دلمه ای قرمز، اسفناج، سبزی های برگ دار، کوهاش سیاه، شلغم، تربچه، شیرین بیان و زردچوبه.
لینگن: تخم برزک، عدس و گردو.
بیوفلاونوئیدها حاوی ویتامین E و منیزیوم هستند که در خوراک های رنگدانه ای وجود دارند و مشکلات مربوط به کاهش یا افزایش هورمون را کاهش می دهند.
4- با حفظ باکتری های مفید در دستگاه گوارش، سوخت و ساز استروژنی خود را بهبود بخشید
با خوردن ماست و انواع سبزی و ادویه های گیاهی، روده بزرگ خود را پر از باکتری های مفید کنید. یکی از منابع خوب باکتری های مفید جوانه ها هستند که میزان استروژن آنها با جوانه زدن دانه ها زیاد می شود.
علاوه بر این، باکتری های مفید به دفع زنواستروژن ها که سرطان زا هستند، کمک می کنند.
5- با اسیدهای چرب ضروری سوخت و ساز استروژن را بهبود بخشید
وجود چربی در غذاها برای زندگی و سلامت سلول های بدن فوق العاده مهم است. توانایی سلول برای درمان و پیشگیری از بیماری ها و سلامت معمولاً به تعادل اسیدهای چرب ضروری بستگی دارد. شکلات یا قندهای فاقد شکر و چربی معمولاً سرشار از چربی و قند مصنوعی و برای سلامتی مضر هستند. اسیدهای چرب ضروری به طور قابل ملاحظه ای میزان کلسترول و تری گلیسرید را کاهش داده و به تعادل استروژن کمک می کنند و در درازمدت از بیماری های قلبی، سرطان، ناراحتی پوستی و ... پیشگیری می شود. اسیدهای چرب ضروری (امگا3)، بیشتر در حیوانات دریایی یافت می شوند و گاهی هم در گیاهان زمینی مثل تخم برزک، گردو، تخم شلغم روغنی، خرفه (نوعی سبزی برگدار است) و ... وجود دارند. امگا 3 ماده ای تولید می کند که از لخته شدن خون جلوگیری کرده و باعث بهبود تورم، التهاب و درد مفاصل می شود.
منبع: نشریه دنیای سلامت شماره 68