بیش از نیم میلیون نفر در آمریکا به خاطر عفونت HIV می میرند و در حال حاضر بیش از یک میلوین نفر با این ویروس زندگی می کنند، اما برخی از افراد مبتلا شده به ویروس HIV هیچ وقت دارو دریافت نمی کنند و هیچ وقت نیز به علت این ویروس، بیمار نمی گردند. سیستم ایمنی این جمعیت کوچک (شاید حدود 50000 نفر) به نحوی ویروس را برای مدت زمان طولانی کنترل می کند. البته به طور عادی پاسخ انسانها به بیماریها یک توزیع نرمال یا زنگوله ای شکل دارد. (یعنی عده کمی بسیار حساس و عده کمی مقاوم هستند و اکثریت جامعه در بین این دو حالت قرار می گیرند) اما کشف اینکه چگونه افراد این ویروس را کنترل می کنند، یکی از بزرگترین رازها در شیوع جهانی ایدز است. حل این راز شاید راه جدیدی برای جلوگیری و درمان عفونت HIV باز کند. در حال حاضر چندین گروه پژوهشی نیز به دنبال پاسخ این سوال هستند.
به طور معمول اگر یک سال بعد از عفونت HIV دارو درمانی آغاز نشود، افراد در هر میلی لیتر از خون خود ده ها یا شاید صدها هزار نسخه از ویروس خواهند داشت که بیش از 3/4 سلولهای ایمنی نوع CD4 آنها نابود شده است. اما افرادی هستند که سرعت پیشرفت بیماری در آنها کمتر از متوسط جامعه است. این افراد را می توان به دو دسته تقسیم نمود: افرادی که 10 سال بعد از آلودگی در هر میلی لیتر خون خود فقط 50 تا 2000 عدد از ویروس را دارند و مقدار CD4 آنها نیز تغییر نمی کند و یا شاید گاهی به طور معنی داری کاهش یابد. گروه دیگر افرادی هستند که مقدار ویروس در هر میلی لیتر خونشان کمتر از 50 عدد است و سلولهای CD4 آنها حتی پس از مرگ یک دهه از زمان عفونت کاهش نیافته است.
البته بررسی افراد مشکل است، چون آزمایش ابتلا به HIV از آزمایشهای معمول پزشکی نیست. به طور تقریبی 1/4 تا 1/3 افرادی که به HIV مبتلا می شوند، از آلودگی خود خبردار نمی شوند و بسیاری فقط زمانی آگاه می گردند که علائم عفونت بارز می شود و آن هم در مرحله پیشرفته بیماری ایدز است. در نتیجه تعدادی از افراد مقاوم در بین آنهایی که اطلاعی از وضعیت بیماری خود ندارند، قرار می گیرند و عده ای دیگر نیز شاید قبل از اینکه نیاز به درمان پیدا کنند تحت درمان قرار می گیرند. پزشکان و بیماران نیز اطلاع کافی در مورد این نوع از پاسخ ندارند و اینکه بیماران را باید به کجا ارجاع دهند تا در این بررسی شرکت کنند.
نقش ژن ها
ویروس در افرادی که بیماری را کنترل می نمایند آهسته تر از افراد عادی تولید می شود. البته این بدان معنی نیست که ویروس آلوده کننده این افراد از نوع کم خطر است، بلکه سیستم ایمنی آنها این ویروس را کم خطرتر می نماید. ژنهای میزبان که چگونگی پاسخ سیستم ایمنی به تمام بیماریها دارند. الل های گوناگونی مانند الل 5701*HLAB با روند پیشرفت بیماری در افراد عادی و آنهایی که بیماری را کنترل می نمایند مرتبط هستند. پژوهشگران برای یافتن علت کنترل بیماری، ژنها و سیستم ایمنی حدود 1600 نفر از افرادی که بیماری را کنترل کرده اند، مورد بررسی قرار دادند. در بررسیهای انجام شده 90 درصد افراد مقاوم دارای این الل بوده اند.
در اینجا تنها ویروسهایی می توانند از دست سیستم ایمنی فرار نمایند و زنده بمانند که دچار جهش شده اند، اما این جهش ممکن است سبب گردد که ویروسها توانایی ورود به سلولها یا ادغام شدن با DNA سلول را از دست بدهند.
همچنین سلولهای ایمنی نوع CD8 که بیشترین نقش را در مقابله با ویروس HIV دارند، در افرادی که بیماری را کنترل کرده اند بیشتر هستند و کارایی بالاتری دارند. این سلولها در افراد مقاوم پروتئین پرفورین و گرانزیمز بیشتری تولید می کنند که مرگ سلولی را سبب می شوند. در نتیجه قدرت نابودکنندگی آنها 40 درصد بیشتر از سلولهای مشابه در افرادی است که بیماری به طور عادی سیر خود را طی می کند.
چیزی که در این بررسیها مشخص شده این است که کنترل HIV از طریق یک مسیر ژنتیکی نیست و احتمالاً از مسیرهای گوناگونی که هر یک با عوامل محیطی و ژنتیکی خاص خود ترکیب می شوند، این امر اتفاق می افتد. پس ژنهای میزبان شرط لازم و کافی برای توضیح مقاومت برخی از افراد نمی باشند. پژوهشگران امیدوارند که با شناسایی افراد مقاوم بیشتر و بررسی آنها، بتوانند نقش ژنهای خاص را در این امر مشخص نمایند.
بروز التهاب تا چه اندازه موثر است؟
یک گروه از محققان در دانشگاه کالیفرنیا در حال بررسی نقش التهاب و فعال شدن سیستم ایمنی در پیشرفت بیماری HIV هستند. این فرضیه زمانی آغاز شد که بعد از تزریق مقدار زیادی از ویروس SIV (جد ویروس HIV) به نوعی از میمون به نام Sooty managabeys که فعالیت سیستم ایمنی کمی دارند، پیشرفت بیماری دیده نشد و آنها به اندازه حیوانهای آلوده نشده زندگی نمودند. اما زمانی که همین مقدار ویروس به نوع دیگری از میمون به نام rhesus macaque که سیستم ایمنی مشابه انسان دارد، تزریق گشت در آنها یک کاهش شدید در سلولهای ایمنی نوع CD4 و بروز بیماری ایدز دیده شد. تفاوت بین این دو نوع میمون میزان فعال شدن سیستم ایمنی بود. در میمون دوم بیش از 60 درصد سلولهای نوع CD8 فعال شدند که غیرعادی است، چون به طور معمول در حدود 10 درصد این سلولها در آنهایی که مبتلا نشده اند فعال شدند.
به نظر می رسد میزان فعال شدن سیستم ایمنی یک عامل پیشگویی کننده در مورد چگونگی سرعت پیشرفت بیماری HIV باشد. فعال تر شدن این سیستم در افرادی که HIV را کنترل می کنند، به میزان معنی داری کمتر است. البته در این گروه علی رغم اینکه تولید مثل ویروس کنترل می گردد، اما هنوز سطح التهاب بالا می باشد که این امر بدون عواقب نخواهد بود. مدت مدیدی است که تصور می گردد التهاب در بروز بیماری های قلبی-عروقی و سرعت بخشیدن به روند پیری نقش دارد.
در حال حاضر این پژوهشگران در حال بررسی پیری زودرس در افراد مبتلا به HIV هستند و این بررسی حتی در مورد آنهایی که تحت درمان می باشند نیز انجام می گردد. سیستم ایمنی این افراد مشابه افراد بسیار پیر است. همچنین این افراد به طور معمول در سن های کمتر دچار بیماری های قلبی - عروقی و سرطان می گردند که به طور عادی با روند پیری ارتباط دارند.
امیدهایی برای تولید واکسن
یکی از دستاوردهای ممکن در این پژوهش، تولید واکسن HIV است. واکسنهای موسوم، سیستم ایمنی را در طول زمان تحریک می کنند و آن را آماده می نمایند تا به عامل بیماری زایی که هنوز وارد نشده است، پاسخ دهد. واکسن ها سطح بالاتری از پاسخ را نسبت به مقداری که به طور طبیعی بدن با آن مواجه می شود، ایجاد می کنند تا بدن بهتر با مهاجمان مقابله نماید. اما اگر نکته کلیدی در بیماری HIV تحریک شدید پاسخ سیستم ایمنی باشد، در نتیجه شاید واکسنهای پیشگیری کننده به جای تحریک واکنشهای ایمنی باید آن را سرکوب نماید.
منبع:
scientific American/ November 18,2009
ترجمه: دکتر بردیا جمالی
منبع:نشریه اطلاعات علمی - شماره367