مزداوند شهری است در استان خراسان رضوی در شرق ایران. این شهر در بخش مرزداران شهرستان سرخس قرار دارد.
شهر مزداوند یا مزدوران (مرزداران) در مغرب و جنوب سرخس قرار دارد. از نظر سابقه سکونتی و منشاء قومی با منطقه مشرق وشمال سرخس تفاوت‌های زیادی دارد. شهر مزداون در زمره دهستان‌های بسیار قدیمی شهرستان سرخس محسوب می‌شده‌است و دارای موقعیت سوق الجیشی مهم و به منزله دروازه ورودی سرخس به شمار می‌رود. بخش عمده‌ای از مردم این شهر فارسی و برخی دیگر بلوچی و ترکی صحبت می‌کنند که این حکایت از ترکیب قومی در این شهر دارد.
تاریخچه
از قرائن وشواهد چنین استنباط می‌شود که این شهر از قرون اولیه اسلامی و قرار گرفتن در جاده ابریشم شهرت فراوانی داشته‌است. اکنون مزدوران از مناطق مهاجر پذیر شهرستان سرخس محسوب می‌شود.
قدامه بن جعفر، درگذشتهٔ 320 هجری قمری از مزدوران به عنوان یکی از منازل اصلی بین سرخس – نیشابور چنین یاد می‌کند، «از نیشابور به بغیس چهار فرسنگ است واز بغیس به حمراء شش فرسنگ واز حمراء به مثقب طوس پنج فرسنگ و از مزدوران به اوگینه (رباط شرف)هشت فرسنگ و از اوگینه به شهر سرخس شش فرسنگ و از سرخس…..»
قدمت و ایجاد این شهر را عوامل و زیر سازهای خاص طبیعی از جمله، واقع شدن در جاده ابریشم و جاده فعلی سرخس – مشهد، وجود چشمه‌های آب و موقعیت سوق‌الجیشی بی‌بدیل این منطقه تعیین کرده‌است.
هانری دو بلوک ویل (HENRY DE BLOQUEVILLE) فرانسوی و میرزا محمدحسین مهندس، هر دو در گزارش‌های خود از مرزداران به عنوان یک قلعه استحفاظی یاد می‌کنند.
مزداوند زادگاه احتمالی زرتشت
امروزه بیشتر دانشمندان بر آنند که زرتشت بین 1000 تا 1200 سال پیش از میلاد،در خوارزم به دنیا آمده و می‌زیسته‌است. البته در هیچ متنی تصریح نشده‌است که ایرانویج همان خوارزم است. نخستین کسی این نظریه را مطرح کرد مارکوارت بود. هنینگ این نظریه را گسترش داد و بر آن بود که خوارزم بزرگ تنها شامل ناحیهٔ معروف خوارزم نبوده، بلکه نواحی گسترده‌تری تا مرو و هرات را در برمی‌گرفته‌است. در یشت‌های اوستا چند بار از رود دایتی به عنوان رودی که زرتشت در کنار آن می‌زیسته، نام برده شده‌است. اسم اصلی و ایرانی این رود باید وخشو باشد صورت سانسکریت آن اوخشینت است و کلمهٔ اُکسوس (Oxus) که جغرافی‌نویسان قدیم یونان و روم در مورد این رود به کار برده‌اند، مأخوذ از همین واژهٔ ایرانی است. برخی از دانشمندان رود اکسوس را با رود جیحون یکسان دانسته‌اند اما برخی دیگر از دانشمندان مانند مارکوارت از توصیف هرودوت از رود اکسوس چنین نتیجه گرفته‌اند که این رودخانه همان رود تجن و شعبهٔ آن هری رود است. نظریهٔ دیگری که مطرح شده از آن هومباخ است. وی با تکیه بر نظر مارکوارت در مورد یکی انگاری رود اکسوس و رود تجن و قبول این نظر هنینگ که زادگاه زردشت در نواحی رود تجن بوده‌است، بر آن است که درهٔ رودخانهٔ کشف رود که شعبهٔ غربی تجن است، احتمالاً ایرانویج به شمار می‌رفته‌است. این محل در ناحیه‌ای بوده‌است که فعلاً در آنجا مزداوند در حدود 100 کیلومتری شرق مشهد و در نیمه راه سرخس قرار داد. هومباخ نام مزداوند را مشتق از مزدا (اهورامزدا) می‌داند و می‌نویسد که مزداوند بر گردنه‌ای قرار دارد که درهٔ کشف رود را از دشت ترکمنستان جدا می‌سازد و از این رو، مرز سنتی میان ایران و توران را تشکیل می‌دهد.
