داستان تولد یک ابردارو
آسپرین دارویی است که شاید کمتر کسی یک بار از آن استفاده نکرده باشد. این دارو این قدر محبوب و مشهور است که حتی اگر سراغ پدر بزرگ ها و مادربزرگ هایتان هم بروید آن را می شناسند. آسپرین جزو کشفیات پزشکی بود که دنیا را خیلی تکان داد. مثل یک مهندس همه فن حریف وارد میدان شد و بسیاری از بیماری های معروفی که ما می شناسیم کله پا کرد؛ از سردرد و تب بگیر تا سرطان و آلزایمر. بی خود نیست که آمریکایی ها، آسپرین را جزو چیزهایی می دانند که بدون آن نمی توانند زندگی کنند. برای به اینجا رسیدن آسپرین و تبدیل آن به قرص هایی که به راحتی آن را استفاده کنیم خیلی ها زحمت کشیده اند. این مطلب، داستان تلاش همه آنهاست.
سالروز کشف آسپرین
10 آگوست (19مرداد) 1897
شاید برایتان جالب باشد که بدانید اثر مواد مشابه آسپرین از زمان یونان باستان مورد توجه بوده است. آنها از برگ و پوست درخت بید برای پایین آوردن تب استفاده می کردند. برگ و پوست درخت بید ماده ای دارند به نام سالیسین که شباهت زیادی به استیل سالیسیلیک اسید دارد.
استیل سالیسیلیک هم همان نام شیمیایی آسپرین است. در سال400 قبل از میلاد مسیح، بقراط ـ پزشک نامدار یونانی ـ برای درمان سردرد یک نوع چای که از برگ های زرد بید تشکیل شده بود، تجویز می کرد. اما تا سال1800دانشمندان نتوانستند بفهمند دلیل تأثیرات مسکن برگ بید وجود ماده ای به نام سالیسیلیک اسید است.
البته تأثیرات جانبی استفاده از سالیسیلیک اسید در آن زمان خیلی زیاد بود و افردی که از آن استفاده می کردند دل درد می گرفتند یا دچار خارش دهان و حساسیت لثه ها می شدند.
در سال 1832، یک شیمیدان فرانسوی 37 ساله به نام چارلز هارت یک ماده شیمیایی دیگر را با سالیسیلیک اسید مخلوط کرد و به نتایج مطلوب تری رسید.
اما کار او یک ایراد بزرگ داشت. روش تولید دارو، خیلی سخت بود و زمان زیادی می گرفت. این قضیه سبب ناراحتی و نا امیدی گرهارت شد و او ادامه کار را رها کرد.
تولد آسپرین
سال 1897 بود. فلیکس هافمن یک شیمیدان آلمانی بود که در مونیخ شیمی خوانده بود و از سال 1894 در آزمایشگاه های داروسازی بایر مشغول به کار بود. هافمن در این سال ها روی تولید داروهای مسکن متمرکز شده بود. پدر هافمن از بیماری آرتریت رنج بسیار می برد و هافمن همیشه دنبال راهی بود تا دردهای پدرش را تسکین بدهد. 65 سال از روزی که گرهارت نظریه خود را برای تولید یک گونه جدید از سالیسیلیک اسید ارائه کرده بود گذشته بود. هافمن به فکر افتاد روی روش های تولید آسپرین متمرکز شود. و قبلاً روی روش های تولید مسکن های خیلی قوی و داروهای مخدر مثل مورفین و هروئین تحقیقات زیادی کرده بود. او موفق شد آسپیرین را به صورت پایدار و جامد تولید کند که اثرات حساسیت زای کمی نشان می داد. بایر این دارو را با نام تجاری آسپیرین در فوریه 1900 ثبت کرد. نام آسپرین (aspirin) را بایر از نام گیاه اسپیر (spir) که همان (asprin) سالیسیلین است برداشت. حرف آ از کلمه استیل گرفته شده بود و in هم پسوند رایجی در نام داروها بود. البته بعدها فردی به نام آرتور ایچنن گرون ادعا کرد که قبل از هافمن او بود که آسپرین را کشف کرده ولی چون او یهودی بوده و دوره نازی ها در آلمان بوده اسم او جایی ثبت نشده.
ویژگی های آسپرین
تفاوت بارزی که آسپرین با داروهای هم خانواده اش مثل هروئین و مورفین داشت این بود که اعتیاد ایجاد نمی کرد به همین دلیل یکی از موفق ترین داروهای مسکن در 100 سال گذشته بوده است. امروزه در جهان سالانه حدود100میلیون قرص آسپرین مصرف می شود که بالاترین مصرف دارو توسط انسان است. آسپرین یک داروی ضد درد، ضد التهاب و کاهش دهنده تب است. روش عمل این دارو از طریق تأثیر روی تولید پروستوگلاندین است که یک تحریک کننده عصبی است. آسپرین آنزیم cox-2 را که برای تولید پروستوگلاندین لازم است، بی اثر می کند.
در دهه 1980از آسپرین برای جلوگیری از حملات قلبی استفاده شد. آسپرین با رقیق کردن خون جلوی لخته شدن را می گیرد. اما اثرات منفی این دارو هم قابل توجه است. مصرف آسپرین می تواند موجب مشکلات گوارشی و تأثیر روی کلیه ها شود.
علت هم این است که آنزیمcox-2 که آسپرین روی آن تاثیر دارد برای فعالیت این اعضا حیاتی اند. مصرف آسپرین در کودکانی که مبتلا به آبله مرغان یا آنفلونزا هستند، تأثیرات بسیار بدی دارد
به طوری که می تواند سبب ایجاد اختلال در کبد یا مغز شود. دلیل این اثر معلوم نیست ولی کودکان تا 17 سالگی حق استفاده از آسپرین بزرگسالان را ندارند. اثرات شناخته شده و مثبت دیگر آسپرین روی اختلالات حاملگی، دیابت و سرطان ها و نیز آلزایمر است.
ساختار شیمیایی آسپرین چیست؟
آسپرین نام تجاری استیل سالیسیلیک اسید است که ماده ای ضد التهاب و ضد درد محسوب می شود. اگر کریستال های آسپرین را زیر نور پلاریزه قرار بدهید، تصویر بسیار زیبایی خواهید دید.
شما می توانید در ساختار آسپرین به راحتی استیل سالیسیلیک اسید را پیدا کنید. برای تولید آسپرین معمولاً از روش استریفیکاسیون که روشی معروف در واکنش های شیمیایی است استفاده می شود. آسپرین معمولاً در غلظت های بالا بوی سرکه می دهد، دلیل این امر را باید تجزیه و هیدرولیز آسپرین به اسید اسیتک که ماده اصلی و تشکیل دهنده سرکه است دانست.
چند نکته درباره آسپرین
1- در سال1996طی یک نظر خواهی دانشگاه MIT بیشتر افراد، آسپرین را به عنوان اختراعی که نمی توانند بدون آن زندگی کنند، انتخاب کردند.
2ـ آمریکایی ها بیشترین مصرف کنندگان آسپرین در دنیا هستند با رکورد500 میلیون آسپرین در طول یک روز.
3ـ امروزه 35 میلیون کیلوگرم آسپرین در دنیا تولید می شود.
منبع: نشریه همشهری دانستنیها شماره 34