*یادی از جانبازان شیمیایی و مشکل‌های پوستی آنها درگفتگو با دکتر سیدناصر عمادی
*اشاره:
31 شهریور سالروز حمله رژیم بعث عراق به کشورمان ایران است. براساس مستندات موجود که به تایید سازمان ملل و گروههای حقیقتیاب نهادهای بینالمللی رسیده است، این رژیم از سال 1359 تا 1367 به دفعات از انواع سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد. یکی از حمله‌های شیمیایی عراق به مناطق مسکونی شهر سردشت بود و 5 بمب شیمیایی خردل بر سر مردم بی‌دفاع این شهر ریخته شد. نتیجه این بمباران، شهادت 130 نفر و مجروحیت بیش از هزاران نفر با عوارض پوستی، چشمی و ریوی بود که همچنان تحت درمان و مراقبتهای جدی قرار دارند. دکتر سیدناصر عمادی، متخصص پوست، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو مرکز تحقیقات مصدومان شیمیایی کشور یکی از پزشکانی است که طی این سالها به درمان عوارض پوستی جانبازان شیمیایی پرداخته است؛ جانبازانی که بر جسم و جانشان تنگی نفس، قرمزی چشمها، خشکی و خارش پوست باقیمانده است.
*کدام یک از سلاح‌های شیمیایی باعث این عوارض پوستی می‌شوند؟
تنوع سلاح‌های شیمیایی در طول جنگ بسیار بود اما گازهای شیمیایی با عنوان جنگافزار شیمیایی با دو اثر کشندگی و ناتوانکنندگی بیشتر به کار رفتند که از جمله آنها میتوان به انواع گاز خفهکننده، گاز اعصاب، گاز خون، گاز خردل یا تاولزا و... اشاره کرد.
*مهم‌ترین عارضه‌ای که این سلاحها روی انسان دارند، چیست و چرا بعد از 2 دهه همچنان این آثار باقی مانده‌اند؟
یکی از سلاح‌های ناتوانکننده، گاز خردل است. گاز خردل یا تاولزا، از مهم‌ترین گازهای شیمیایی با عوارض حاد و مزمن محسوب می‌شود و متاسفانه میتواند در 3 ارگان مهم بدن یعنی ریه، چشم و پوست آثار خفیف و ضعیف کوتاهمدت تا عوارض شدید و طولانیمدت ایجاد کند. عوامل محیطی، محافظتی و قدرت سیستم ایمنی فرد مواجه‌شده با گاز خردل در تعیین شدت عوارض چشمی، پوستی و ریوی نقش دارد. نتایج مطالعه‌ها ثابت کرده بدن افراد مختلف در شرایط کاملا مشابه و مساوی در مواجهه با میزان مشخصی از گاز خردل پاسخهای متفاوتی نشان می‌دهد؛ عدهای دچار مشکل‌های جدی می‌شوند و از عوارض آن رنج میبرند اما عده دیگری به دلیل مقاومت خوب بدن و سیستم ایمنی، بعد از یک دوره نقاهت کوتاه سلامت کامل خود را به دست می‌آورند. شغل، محیط زندگی و عادت‌های فرد در دوران بعد از مجروحیت در تشدید یا عود عوارض شیمیایی نقش مهمی دارد.
*شایع‌ترین عوارض پوستی جانبازان شیمیایی در مواجهه با گاز خردل چه بود؟
سه نوع عارضه پوستی در صورت مواجهه با این گاز ممکن است مشاهده شود؛ عوارض حاد که از همان ساعت‌های اولیه تا حداکثر ماه اول بعد از تماس با گاز خردل ایجاد می‌شود و معمولا به صورت قرمزی، خارش، سوزش، پوستهریزی و تاولهای آبدار کوچک و بزرگ در سطح پوست است. در ماههای بعد، تاولهای ایجاد‌شده با کانونهای احتمالی از عفونتهای موضعی جای خود را به لکهای قهوهای یا جوشگاه دائمی خردل میدهند. جوشگاه سوختگی خردل منظره خاصی در پوست ایجاد میکند که مناطق شایع آن در چینهای پوستی کشاله ران، زیربغل، چین گردن و... است بنابراین خشکی، خارش و نداشتن تعریق در مناطق جوشگاههای خردلی از شکایت‌های شایع جانبازان شیمیایی است. عوارض مزمن و دیررس پوستی که معمولا با تاخیر چند ماهه یا چند ساله بعد از مجروحیت شیمیایی آغاز می‌شوند، معمولا شامل خشکی و خارش هستند اما گاهی ضایعات مزمن پوستی دیگری مانند اگزما، قارچهای سطحی پوست، ضایعات برجسته و کوچک قرمز در سطح پوست تنه و گردن به نام آنژیوم گیلاسی، خالهای پوستی، کهیر، التهابات پوستی، تبخال، آفت، تیرگی موضعی پوست و... نیز به وجود می‌آیند. درمانهای متعدد در علاج ضایعات و زخمهای مزمن مقاوم به درمان در محل جوشگاههای سوختگی خردل، موثر نبودهاند. بررسی چنین زخمهایی برای بررسی احتمال بدخیمی برای جانبازان ضروری است و همکاری، دقت و توجه آنها به توصیههای پزشک معالج نقش موثری در درمان ضایعات خواهد داشت.
*بسیاری از جانبازان شیمیایی نگران انتقال جراحت‌های شیمیایی خود به همسر، فرزندان و نسلهای دیگر هستند. چنین چیزی امکان دارد؟
به‌عنوان کسی که بیش از 15 سال در این زمینه مطالعه کرده و صاحب مقاله‌های علمی متعددی در مجله‌ها و منابع علمی دنیا در این زمینه است، می‌گویم تاکنون هیچ مستند علمی و پژوهشی‌ای در مورد انتقال عوارض شیمیایی گاز خردل از جانبازان شیمیایی به فرزندان یا همسر آنها کشف نشده است. با این حال همه مراکز تحقیقاتی مرتبط با جانبازان شیمیایی همواره در حال مطالعه هرگونه عوارض احتمالی در نسلهای بعدی هستند و انجام مطالعه در این زمینه را وظیفه خود میدانند.
*گفتید یکی از عوارض شایع و مهم در جانبازان شیمیایی خشکی و خارش پوست است. این عارضه مشکل‌هایی هم در پی دارد؟
وقتی ماده مرطوبکننده و نرمکننده پوست که همان سبوم یا چربی است، به میزان کمی ترشح شود، پوست خشک می‌شود. سبوم یا چربی علاوه بر تامین رطوبت و نرمی پوست، نقش مهمی در دفع مواد زائد از سطح آن دارد و مانع نفوذ آلایندهها و عوامل آسیبرسان به عمق پوست می‌شود. این مکانیسم دفاعی در پوستهای خشک ضعیف است در نتیجه مواد آلاینده به‌خصوص در شهرهای آلوده یا محیطهای شغلی به راحتی از راه منافذ و خراشهای کوچک به لایههای عمقی پوست نفوذ می‌کنند و حتی جذب جریان خون می‌شوند.
8 توصیه پزشکان به جانبازان شیمیایی
1. از حضور در محیطهای آلوده بپرهیزید یا زمان آن را به وقتی میزان آلودگی کمتر است، موکول کنید. در صورت ضرورت برای تردد در محیط آلوده، تمام بدن را با لباس سبک، نخی، روشن و نسبتا گشاد بپوشانید و استفاده از کلاه، ماسک،
عینک آفتابی و دستکش را فراموش نکنید.
2. هرگز نباید بدن خود را بخارانید زیرا پوست خشک دچار خراش می‌شود و در صورت خاراندن و ایجاد خراش شرایط نفوذ بیشتر مواد مضر فراهم می‌شود.
3.بدون لباس روی فرش و موکت نخوابید زیرا مواد شیمیایی موجود در موکت، پوست بدن‌تان را تحریک میکند.
4.مراقب گرد و غبار ناشی از ساخت و ساز اطراف منزل خود باشند. حتی گرده گل و گیاه به خصوص در فصل بهار، میتواند عاملی در افزایش خشکی پوست باشد.
5. شستشوی بدن، دست و صورت‌تان را با شامپوی با pH خنثی (مخصوص بچهها) انجام دهید. استحمام مکرر و طولانی برای شما نه تنها مضر نخواهد بود، بلکه باعث جذب رطوبت بیشتر می‌شود. در زمان استحمام، از لیف کشیدن محکم بدن خودداری کنید و آبکشی بدن را خیلی خوب انجام دهید تا ذرات شویندهها کاملا از بدن‌تان پاک شود. پس از استحمام، بدن خود را کاملا خشک نکنید و اجازه دهید مقداری رطوبت بر سطح پوست‌تان باقی بماند و در همان زمان از کرمهای نرمکننده ترکیبی مانند اوسرین، وازلین یا نرمکنندههای دیگر استفاده کنید تا با رطوبت باقیمانده در سطح پوست ترکیب و به‌تدریج جذب شود. هیچ‌گونه محدودیتی در تعداد دفعات استفاده از نرمکنندهها وجود ندارد.
6. از مصرف عطر و ادکلن بپرهیزید.
7.از شنا در آب دریا و چشمههای آبمعدنی پرهیز کنید زیرا مواد معدنی و نمک موجود در این آب‌ها باعث افزایش خشکی پوست شما می‌شود.
8.از مواد تحریککننده مانند سس، فلفل و مواد افزودنی خودداری کنید. مصرف داروهای خوراکی ضدخارش در مواردی با نظر پزشک معالج توصیه می‌شود.
منبع:هفته نامه سلامت
