مرور توصیه های مهم دین درباره غذا خوردن
ما انسان ها مجبوریم برای ادامه حیات خود به جسم و تن مان توجه داشته باشیم. البته طبیعی است که این توجه به جسم و تن بدین معنا نیست که تمام هم و غم خود را متوجه بدنمان کنیم چرا که آموزه ها و معارف دینی از جسم و بدن انسان به عنوان وسیله ای برای اهداف متعالی تر یاد کرده اند و جز اینکه از بدنمان برای حرکت در راه خدا استفاده کنیم، ارزشی را قائل نشده اند. اما اگر بخواهیم از همین وسیله - که از نعمت های خداست - استفاده و بهره برداری درست کنیم، باید تغذیه درستی داشته باشیم و احتیاجاتش را هم برطرف سازیم. یکی از نیازهای بدن که برای هیچ انسانی پوشیده نیست. مسئله تغذیه است. انسان بی توجه به تغذیه بدن از افت شدید جسمی رنج خواهد برد و کم کم روحش نیز دچار ضعف خواهد شد. در حالی که درباره آداب غذا خوردن، قرآن و دین اسلام توصیه های مهمی مطرح کرده اند؛ سفارشاتی که به هر دلیل کمتر نمود پیدا کرده اند. به همین دلیل در این مطلب سعی کرده ایم بعضی از آداب و رسوم غذا خوردن را از دیدگاه اسلام و قرآن بیاوریم.
1. خدا، جسم، غذا
قرآن مبین در آیه 8 سوره انبیا می فرماید: «قرار ندادیم برای ایشان جسم و تنی را که طعام و غذا نخورند.» بر این اساس انسان هیچ توجیهی برای توجه نکردن به بدن و نیازهای آن ندارد. از سوی دیگر خدا در آیه 24 سوره عبس در اهمیت غذا می فرماید: «انسان به آنچه که می خورد باید بنگرد». بنابراین موظفیم بنابر فرهنگ اسلامی به آنچه که می خوریم آگاهی داشته باشیم. اصلاً غذایی که آماده کرده ایم، از چه راهی به دست آمده، چه مراحلی را برای پخت گذرانده و باید به چه صورتی استفاده شود. توجه آیات الهی به چنین مواردی بیانگر آن است که اسلام برای مسئله تغذیه اهمیت ویژه ای قائل است و حتماً برای استفاده از نعمت های الهی آداب و رسوم خاصی را در نظر دارد.
2. غذای حلال؛ پیش درآمد استجابت ها
غذایی که می خوریم علاوه بر اینکه باید حلال و مورد تأیید قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) باشد، باید پولی که با آن مواد تغذیه ای را فراهم می کنیم نیز از راه حلال به دست آمده باشد. قرآن کریم در بیش از 100 آیه حساسیت خود را نسبت به روزی حلال و غذای حلال نشان داده است. به عنوان مثال در آیه 168 سوره بقره می فرماید: «ای مردم! از آنچه روی زمین حلال و پاکیزه قرار داده ایم بخورید». اهمیت روزی و غذای حلال تا بدانجاست که امام صادق (ع) در این رابطه صراحتاً فرموده اند: «بین حلال و حرام فاصله اندکی است که با گفتار کمی می توان حلال را حرام و حرام را حلال جلوه داد». به همین دلیل انسان نمی تواند به خاطر هدف، وسیله ای را که از آن بهره می جوید توجیه کند چرا که مرز حلال و حرام بسیار باریک است و با اندکی توجیه و سفسطه زبانی می توان حکم خداوند را غیر از آنچه که هست بیان کرد. از سوی دیگر غذای حرام عاقبت بسیار خطرناکی برای روح و روان آدمی دارد؛ تا حدی که پیامبر (ص) در پاسخ به سوال فردی که خواسته بود به مقام مستجاب الدعوه ای برسد، فرمودند: «غذایت را حلال کن تا دعایت مستجاب شود». پیامبر اکرم (ص) به روشنی رابطه غذای حلال و آنچه که شکم آدمی را سیر می کند، مستقیم ترسیم کرده اند چرا که استجابت دعا یک امر معنوی محسوب می شود و تغذیه جسمانی مسئله ای مادی است؛ اما آنچه که پیامبر (ص) می فرمایند، فاصله ی مرزی مسائل مادی و معنوی را از بین می برد؛ تا جایی که انسان با لقمه حلال می تواند مقام های بالای روحانی را کسب کند و همین طور با گرایش به سمت روزی حرام از آنها باز بماند.
3. کی می توانیم غذا بخوریم؟
فرهنگ اسلامی در خصوص اوقاتی که می توان غذا خورد، نکته هایی دارد که چهره این فعالیت مادی انسان را به یک مسئله کاملاً معنوی تبدیل می کند. هر مسلمانی موظف است هنگام شروع به غذا خوردن، نام خداوند را با گفتن بسم الله بر زبان بیاورد. صدای بلند او مستحب است چرا که دیگران را نیز در صورت فراموشی، به یادآوری وا می دارد. خدای تبارک و تعالی می فرماید: «آنچه را که نام خدا بر آن برده نشده، تناول نکنید». سنت پیامبر (ص) بر این بود که هر چیزی را که می خواستند میل کنند، بسم الله می گفتند. حتی ایشان برای هر غذایی که بر سر سفره قرار داده می شد، قبل از خوردن آن بسم الله را حتماً بر زبان می آوردند. ایشان حتی قبل از اینکه نمکی بچشند، هم بسم الله می گفتند.
4. چگونه غذا بخوریم؟
بنابر آموزه های اسلام، انسان بهتر است بیشتر کارهایش را با دست راست انجام دهد، که یکی از آنها غذا خوردن است. نبی مکرم اسلام (ص) در ادامه سفارشاتشان در خصوص چگونگی آداب غذا خوردن به حضرت علی (ع) فرمودند: «غذا را با نمک شروع و با نمک ختم کن چون نمک می تواند فضای دهان را از هر گونه آلودگی پاک گرداند». روایت است هیچوقت پیامبر (ص) برای غذا خوردن عجله نشان نمی دادند و با طمأنینه به غذا خوردن مشغول می شدند. از خوردن غذای داغ و گرم خودداری می کردند و تأکید داشتند که غذای داغ بی برکت است. غذای داغ موجب می شود آدم با عجله غذا بخورد و توجه چندانی نداشته باشد که این، از سنت پیامبر (ص) و ائمه به دور است. همین طور همه را از دمیدن و فوت کردن بر غذا نهی می کردند. در علم امروزی هم دمیدن و فوت کردن به غذا، کاری غیربهداشتی است و راه انتقال بسیاری از بیماری ها شناخته شده است. البته اسلام با اینکه آیات و احادیث بسیاری برای توجه به تغذیه جسمانی دارد، به همان میزان هم پرخوری را رد می کند. لقمان در این مورد به فرزندش می گوید: «وقتی معده پر شد 3 آفت متوجه تو خواهد شد. اولاً از تفکر باز می مانی. ثانیاً زبان حکمتت لال می شود. ثالثاً اعضایت از عبادت باز می مانند.
فرهنگ تناول غذا بین اهل بیت (علیهم السلام) این گونه بود که همان مقدار میل می کردند که گرسنگی شان رفع شود حضرت امیر (ع) به کمیل می فرمایند: «ای کمیل! تا اشتهایت باقی است، دست از غذا خوردن بردار. اگر این کار را بکنی غذا بر تو گوارا می شود.»
5. سر سفره قرار گرفتن
سفره و آداب غذا خوردن یکی از موضوعات بسیار جالب و پراهمیت در فرهنگ اسلامی است. پهن کردن سفره تأثیرات روانی بسیاری در فضای خانه و خانواده می گذارد. اهل بیت (علیهم السلام) بر حضور جمع خانواده کنار سفره تأکید فراوانی کرده اند و آداب مخصوصی را نیز رعایت می کردند. از جمله اینکه پیامبر (ص) به کسانی که روبه رویشان می نشستند، تعارف می کردند و همین طور لقمه ای را هم برای آنها می گرفتند. ایشان هنگام نوشیدن آب به کسی که سمت راست شان بودند، آب می دادند و سفارش می کردند هنگام تناول غذا به افراد خیره نشوید. نگاه بیش از اندازه به افراد بر سر سفره و آن هم هنگام غذا خوردن، آنها را معذب می کند و آرامش فرد برای غذا خوردن سلب می شود. همچنین ائمه معصومین (علیهم السلام) سفره های دراز برپا می کردند و عجله ای برای کنار کشیدن از سفره از خود نشان نمی دادند. حضرت رسول (ص) آداب سفره را جدی مطرح کرده و می فرمودند: « هنگامی که سفره پهن شد، هر کس باید هر آنچه که پیش رویش گذاشته شده بخورد و نباید از پیش روی همنشین خود چیزی بردارد و بخورد».
6. آداب پس از غذا خوردن!
نکته اول بعد از پایان غذا دعا کردن است. امام صادق (ع) می فرمایند: «چون از غذا خوردن فارغ شدید، بگویید: «الحمدالله الذی یطعم و لا یطعم / حمد و ستایش خدای را که غذا و خوراکی ارزانی می دارد و خود از طعام بی نیاز است.
از دیگر آداب بعد از پایان غذا خوردن این است که از کنار سفره برنخیزید تا سفره به طور کامل جمع شود چرا که پیامبر (ص) این عمل را نهی می کردند. ایشان صبر می کردند تا سفره به طور کامل جمع شود و بعد بلند می شدند. همچنین نسبت به غذاهایی که بر سفره می ریخت. حساس بودند و می فرمودند: «هر که خرده غذایی را که از سفره بریزد. بخورد تا زنده است در وسعت رزق خواهد بود». این سومین سفارش اسلام در آداب بعد از غذاست که حتی در این ارتباط پیامبر (ص) در حدیثی فرموده اند: «خدا بدن فردی را که غذاهای روی سفره را جمع می کند و می خورد بر آتش دوزخ حرام فرماید».
نکته چهارم این است که ایشان بعد از غذا خلال کردن دندان ها را توصیه کرده اند چرا که خلال کردن دندان ها سبب خوشبو شدن دهان و سلامت دندان ها می شود. همین طور فرموده اند: «پس از خوردن خلال کنید زیرا هیچ چیزی در نزد فرشتگان خدا مبغوض تر از این نیست که در میان دندان های بنده باقیمانده غذا بماند». حضرت علی (ع) هم بعد از خلال کردن دندان ها سفارش کرده اند: «3 بار آب را در دهان بگیرید، مزمزه کنید و در دهان بگردانید و بیرون بریزید.»
ممنبع: همشهری آیه 7