غار کونا شم شم

غار “کونا شم شم” در استان کردستان و در فاصله 165 کیلومتری شهر سنندج، شمال شرق شهرستان مریوان نزدیک روستای تراق تپه و در منطقه کوه چهل چشمه قرار گرفته است. غار در سنگ های آهکی کوه های منطقه تشکیل شده است، این غار دارای سه دهانه ورودی که یکی از آنها به دلیل ریزش مصدود شده, و وسعت 455 متر و عمقی معادل صفر و محلی مناسب برای زندگی خفاش ها می باشد. طی بررسی های به عمل آمده نمونه هایی از مواد فرهنگی از این غار کشف گردید، و در بررسی های بعدی از این غار که توسط آقایان علی آذرشب (باستان شناس) و دکتر امیر ساعدموچشی انجام گرفت، تاریخی بودن این غار را تایید نمودند. همچنین نقشه غار در این بررسی تهیه و گزارش سطحی از زمین شناسی منطقه ذکر شده است. گزارش بررسی غار “کونا شم شم” بررسی مقدماتی را برای شناخت ظاهری غار ارائه میدهد.

مقدمه

کردستان در رشته کوه های زاگرس قرار دارد و مکانی مناسب برای زایش غارها می باشد. استان کردستان با مساحتی حدود 28203 کیلومتر مربع در غرب ایران قرار دارد و از شمال به استانهای آذربایجان غربی و بخشی از زنجان، از مشرق به استان همدان و بخش دیگری از زنجان از جنوب به استان کرمانشاه و از مغرب به کشور عراق(استان کردنشین سلیمانیه) محدود میگردد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال 1382 دارای 9 شهرستان، 23شهر، 23 بخش، 79 دهستان و 1767 آبادی می باشد. شهرستان های استان عبارتند از: بانه، بیجار، دیواندره، سرو آباد، سقز، سنندج، قروه، کامیاران و مریوان. از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه ای کوهستانی می باشد که دشت های مرتفع و دره های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده اند. اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست ترین نقاط استان به حدود 2400متر می رسد، کوه شاهو با ارتفاع 3300متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود 900متر کم ارتفاع ترین نقطه استان می باشد. به علت دارا بودن شرایط مساعد اقلیمی و زیست محیطی، از دوران پیش از تاریخ، به عنوان یکی از استقرارگاههای بشری مورد توجه بوده و نتایج حاصل از کاوشهای باستان شناسی در مکانهای باستانی حاکی از این مطلب است. و همچنین وجود غارهای متعدد و شناخته شده در منطقه آن را برای فرهنگ مردم کُرد زبان خاص و با اهمیت کرده است. غار “کونا شم شم” نیز یکی از غارهای مهم و شناخته شده در میان مردم منطقه می باشد، امید است که این گزارش مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد.

وجه تسمیه
در زبان کٌردی غار به اسم های مختلف نام گذاری شده است: ” ئه شکه فت”،” ئه شکه وت” به غار هایی اطلاق می شود که دهانه آن بزرگ و مسیر آن مشخص و انتهای آن معلوم باشد و در مناطقی از کرمانشاه، ایلام قسمت هایی از مریوان، شمال شرق کردستان عراق و کردستان ترکیه کاربرد دارد، “مغار” به معنی غار عمیق و در جنوب کردستان عراق و کُردهای لبنان و کردستان سوریه کاربرد دارد،” مه ر” در مناطق کرمانشاه به غارهای که عمیق و انتهای آن مشخص نباشد گفته می شود اما در مناطق دیواندره” مه ر” معادل “زاغه”1 را پیدا می کند ” کُول” در مناطق دیواندره، سقز، کاربرد دارد و، “کونا” در مناطق بوکان، ارومیه، سنندج، شمال شرق کردستان عراق، قسمت هایی از مریوان به غار اطلاق می شود. “کونا شم شم” به معنی سوراخ و حفره ای که خفاش در آن وجود دارد و “شم شم” به معنی خفاش می باشد.

1.”زاغه”: حفره ای که در دل تپه کنده می شود که محل نگهداری دام و انبار وسایل می باشد.

خصوصیات اقلیمی و زمین شناسی منطقه
شهرستان مریوان از شمال به شهرستان سقز،از شرق و جنوب شرق به شهرستان سنندج، از جنوب به بخش نوسود از شهرستان پاوه و از غرب و شمال غرب به خاک عراق محدود است. شهر مریوان در 125 کیلومتری شمال غرب سنندج قرار دارد .شهرستان مریوان با جمعیتی حدود 210787 نفر و با مساحت 5/3229 کیلومتر مربع، و میزان بارش در این شهرستان بیش از 750 میلیمتر در سال که بیشتر به شکل برف می باشد. این غار در دل صخره های کوههای تراق تپه در شمال شرقی شهر مریوان واقع شده است . کوههای منطقه سرشیو که غار “کونا شم شم” رادر خود جای داده است جزو کوههای زاگرس است و همانند دیگر نقاط این رشته کوه دارای جهت شمال غربی – جنوب شرقی است غار “کونا شم شم” را مراتع فرا گرفته و زمین های قابل کشت کم و محدود به قسمت های پایین کوه می گردد . دو کوه خالو کامی و محمود قلی در نزدیکی غار واقع شده است .درجنوب جاده سقز – مریوان ولکانیکهای آندزیتی رخنمون دارند که به ژوارسیک پایین نسبت داده شده اند. تمامی نهشته ها و رخنمون های کرتاسه درناحیه حالتی شبیه به فلیش ازخود نشان می دهد . با توجه به رخنمونهای پراکنده و گسترده ای که در ناحیه مورد بحث و جود دارد سهم نهشته های کرتاسه بسیار بالا بوده و ضخامت زیادی از انواع رسوبات و سنگهای آذرین را شامل میشود. و امتداد آن به سمت ناحیه جنوب و جنوب غربی ، قدیمی ترین سنگهای این ناحیه را سریهای تریاس تشکیل می دهند که در دره سیروان درناحیه اورامانات ودرجنوب شرقی کامیاران درکوه گل زرد رخنمون داشته و مجموعه ای از آهکهای خاکستری دانه ریز ، دولومیت و ماد ستون دولومیتی را تشکیل می دهند که با ضخام کمی در زیر مجموعه نهشته های ژوارسیک و کرتاسه قرارگرفته اند. در روی رسوبات تریاس با دگرشیبی مجموع های رسوبی و عمدتا” کربناته قرارگرفته اند که از نظر سنی به ژوارسیک تا کرتاسه نسبت داده شده اند این ردیف رسوبی شامل مجموعه ای از رسوبات زیست آواری شیمیایی هستند که قدیمترین نهشته های آن آهکهای شدیدا” چین خودره هستند که ارتفاعات بلند و دره های عمیقی را تشکیل می دهند این آهکها عمدتا” دانه ریز بوده و شامل پلاژیک و نریتیک میباشند و گاه با بافت االیتی خود مشخص شده و منشاء زیست آواری دارند. درشمال غربی کامیاران ، مجموعه ای از سنگهای آذرین بازیک تا اولترا بازیک شدیدا” هوازده شده ای وجود دارد که پایین ترین ردیف سری ائوسن مرکب از گدازه های اسپیلتی است که عمدتا” ساخت بالشی داشته و درکنار راندگی اصلی زاگرس رخنمون دارند روی آنها را مجموعه ای از سنگهای گابروود یا بازدر بر می گیرد. در روی گدازه های اسپیلتی و توفها به طور هم شیب مجموعه ای از آهکهای نریتیک و پلاژیک و همینطور آهکهای مارنی قرار می گیرند که رخساره ای فلیشی را نشان می دهند .مجموعه رسوبات الیگوسن و میوسن با دگرشیبی به روی آهکهای کرتاسه و یا سری ائوسن قرارگرفته اند . ردیف رسوبی میوسن با رخساره بسیار سست خود کاملا” مشخص است ودرتمام موارد به صورت دره های پهن خود را نشان می دهند . جوانترین رسوبات ناحیه را میتوان گنگلومرای جور نشده وآبرفتهای پلیستوسن دانست .

لرزه خیزی
از نظر کلی توزیع زمین لرزه ها دراستان کردستان کمتر از نواحی مجاور در آذربایجان غربی و شمال کرمانشاه است . زمین لرزه های کردستان را به دو زمین ساخت عمومی می توانیم نسبت دهیم .

1 ) لرزه های مرتبط با خط راندگی زاگرس : براساس اطلاعات موجود خط راندگی زاگرس محلی است که صفحه عربستان و خرده کردستان و کرمانشاه به جزء یک مجموعه گسله مهم که فعالیتهای مهم لرزه ای درمناطقی است که گسل خوردگی سطحی چندانی درآنها مشهود نیست .

2) زمین ساختهای غیراختصاصی واقع در زون ساختمان سنندج – سیرجان : زمین لرزه های ازنوع متوسط تا کمی قوی را که درشرق خط راندگی زاگرس به وقوع می پیوندند میتوان مرتبط با این زمین ساختها دانست . در غرب گسل اصلی سنندج – سیرجان تعدادی قلل آتشفشانی وجود دارند که عموما” درفاصله قروه تا بیجار متحرک هستند که وجود آنها از نشانه های فعال بودن حرکات زیرزمینی درمنطقه میباشند . گسلهای صحنه و پیرانشهر ؛ علاوه براین گسلها ؛ گسلهای دیگری نیز درشرق قروه ، اطراف سنندج و غرب مریوان وجود دارند . نواحی وسیع مرکزی وشمالی استا که تقریبا” درغرب خرده قاره ایران مرکزی واقع شده اند ازلحاظ وقوع زلزله تقریبا” غیرفعال میباشند . نواحی جنوبی و جنوب غرب که تقریبا” منطبق با زون راندگی و چین خورده زاگرس بوده واز لحاظ وقوع زلزله فعال است و عموم این لرزه ها ناشی از حرکات گسلهای جوان است که خود ناشی ازحرکات صفحه عربستان نسبت به ایران مرکزی میباشد .

مورفولوژی
غار “کونا شم شم” از یک ستون فقرات اصلی به طول 178متر و با وسعت 455متر و عمق صفر می باشد ،دهلیز های مختلفی از ستون فقرات غار انشعاب پیدا کرده است. غار در ارتفاعات کوه و در دل صخره های مشرف به دره قرار دارد، همچنین دارای سه دهانه می باشد دهانه ای که ورودی اصلی بوده و دسترسی را به آن سهل می کند ارتفاع دهانه 2 متر و قطر 1متر و30 سانتیمتر ، دهانه دیگری که رُخ بر دیواره سمت راست ورودی اصلی دارد و ارتفاع آن تا زمین هموار حدود 8 متر می باشد، ارتفاع این دهانه 2متر و 50 سانتیمتر بوده اما دهانه ای دیگر در سمت چپ ورودی اصلی قرار دارد که بر اثر ریزش مصدود شده است. دمای داخل غار نسبت به فصول مختلف سال یکسان بوده و دمای نسبتا سرد را دارد . ورودی اصلی به دلیل وجود سه دهانه، جریان هوا به صورت شدید در آن جریان دارد . در نقاط مختلف غار بقایای اسکلت حیوانانی وجود دارد . و در بررسی سطحی در ورودی اصلی تکه هایی از سفال کشف گردید. در بسیاری از نقاط گِل رُس ، در ورودی غار ریگ های گوشه دار، لاشه سنگ نیز در نقاطی دیگر دیده می شود، در تالار اصلی هم کود خفاش به صورت انبوه قابل روئیت می باشد. در نقطه انتهایی راهروی اصلی غار رسوبات بد بوی وجود دارد. در غار رسوبات از نوع گِل و تجزیه آهک در کف زمین و دیوارها وجود دارد، دربعضی نقاط غار رسوبات گچ بر روی دیوار و سقف مشاهده می شود. خفاش ها موجودات ساکن در غار “کونا شم شم” هستند، که به صورت انبوه در سقف تالار مرکزی غار کولونی بزرگی را تشکیل داده اند. دهلیزهای متعددی از ستون فقرات جدا شده است که تعدادی از آنها بن بست و تعدادی بعد از طی مصافتی به ستون فقرات اصلی راه پیدا می کند. بعد از نقشه برداری از غار “کونا شم شم” و پردازش داده ها، در نمودار آزیموت غار بیشترین امتداد را به سمت 135 درجه شمالی و در نمودار شیب 280متر به 10 درجه مثبت و 96متر به سمت 20 درجه مثبت گرایش دارد.

منبع : سایت غارهای ایران