شهر گلپایگان

“”گلپایگان””” شهری در استان اصفهان ایران است.
شهر گلپایگان مرکز بخش مرکزی شهرستان گلپایگان است.گلپایگان، یکی از شهرستانهای استان اصفهان می‌باشد که از شمال به شهرستان محلات و خمین، از جنوب به شهرستان خوانسار، از شرق به میمه و از غرب به شهرستان الیگودرز محدود می‌باشد. این شهر براساس سرشماری سال 1385 دارای 48987 نفر جمعیت می‌باشد و از شهرهای بزرگ استان اصفهان به حساب می‌آید.رودخانه قمرود از میان شهر عبور می‌کند که سد بزرگ کوچری بر روی آن به بهره برداری خواهد رسید. مردم این شهر هم در بخش کشاورزی و هم دربخش صنعت مشغول به کار هستند. ازکارخانه‌های مهم این شهر می‌توان به سایپا (ساخت قطعات)-دیار خودرو- بهران محور-وهمچنین کارخانه بزرگ مواد لبنی پگاه گلپایگان اشاره کرد. گلپایگان شهری بسیار کهن است وپژوهشگران قدمت آن را تا 7000 سال نیز تخمین زده اند.از آثار مشهور باستانی این شهر می‌توان به : مسجد جامع 900 ساله- ارگ تاریخی گوگد- مناره دوران سلجوقی- و آرامگاه هفده تن اشاره کرد.

بر اساس آنچه که از متون تاریخی مانند نزهت القلوب نوشته حمد ا… مستوفی بر می‌آید: گلپایگان 5225 سال بعد از هبوط آدم توسط همای چهر آزاد، دختر بهمن کیانی (بهمن دراز دست) پور اسفندیار رویین تن، که به تخت پادشاهی جلوس کرده بود ساخته شد و از ابتدا این شهر را به نام خود چهرآزادگان و یا گلبادگان نامید.(حمدالله مستوفی، 1366، ص75) بر اساس شواهد باستان شناسی و بررسی‌ها انجام گرفته بر روی سنگ نبشته‌های تاریخی، سابقه سکونت انسان اولیه در دشت گلپایگان به حدود هفت هزار سال قبل می‌رسد ولی شروع مدنیت را می‌بایست هم زمان با اواسط حکومت سلسله هخامنشی دانست که کاربری این شهر به عنوان یک پادگان بزرگ تغییر یافت و حتی گروهی را اعتقاد بر این است نام اولیه این شهر گردپاذگان بوده‌است.(برهان قاطع، 1361، ذیل گلپایگان)، گروهی دیگر نام اصلی آن را گَرپادگان به معنی کوهپایه می‌دانند. «گَر» در زبان پارسی میانه به معنای کوه‌است. (گریوه و گریبان هم از همین ریشه هستند).

به هرحال پس از حمله اعراب مسلمان گروهی از آنان در اطراف این شهر ساکن شده و نام آنرا معرب گردانیده، جرفادقان نامیدند. در دوران بعد از اسلام علی الخصوص در دوران عباسیان گلپایگان از مناطق معتبر و آباد کشور بوده‌است، ولی اوج شکوفایی و آبادانی آن در زمان حکومت سلجوقیان به خصوص محمد بن ملکشاه سلجوقی بوده که آثار و ابنیه زیادی از جمله مناره و بازار و مسجد جامع را از خود باقی گذاشته‌است.

از آن پس به دنبال آشوب‌های اسماعیلیه و فتنه مغول و یورشهای تیمور این شهر از اعتبار و رونق ساقط گشت و تنها در زمان اوزون حسن بود که مجدداً نامی از آن بر سر راه تجاری همدان به اصفهان به میان می‌آید.آخرین دوران طلایی آن که آثار و ابنیه تاریخی موجود، مبین رونق شهر در آنزمان می‌باشد، مقارن با دوران حکومت شاه عباس کبیر و امارت امامقلی خان سردار بزرگ صفوی در گلپایگان می‌باشد.

با شروع فتنه افغان گلپایگان که مقر فرماندهی علیمردان خان بختیاری و محل تجمع نیروهای کمکی به اصفهان بود به شدت از طرف محمود افغان مورد انتقام جویی واقع گشت و نه تنها اکثر اهالی آن از دم تیغ گذشتند بلکه اغلب آثار و ابنیه و تاسیسات کشاورزی و قنوات آن هم تخریب گشت و دیگر هرگز این شهر به اعتباری که در گذشته داشت، دست نیافت. شهری که بنا به گفته ظل السلطان زمانی از حدود 200 الی 300 هزار نفر جمعیت برخوردار بود، هرچند که به این اظهار نظر باید با دیده تردید نگریست، در زمان حکمرانی ظل السلطان به زحمت حدود 15 هزار نفر جمعیت ساکن را در خود جای داده بود ونمای شهر به ویرانه‌ای بزرگ می‌ماند. (اشراقی، 1383، ص157 به نقل از تاریخ مسعودی نوشته ظل السلطان)