شیردهی‌؛ راز سلامت مادران

دکتر مریم خادم؛ متخصص زنان، زایمان و ناباروری

تاکنون فواید زیادی در مورد اثرات شیردهی در سلامت کودکان شنیده‌ایم.

اما باید گفت شیردهی، فواید بی‌نظیری هم برای سلامتی جسمی و روحی خود مادران عزیز دارد. از جمله می‌توان به این موارد اشاره نمود:

1- کاهش کم‌خونی: یکی از اولین اثرات شیردهی که تقریبا بلافاصله بعد از زایمان آغاز می‌شود، این است که کودک شروع به مکیدن سینه مادر می‌کند و هورمون اکسی‌توسین در بدن مادر بالا می‌رود.

خود هورمون بسیار مهم اکسی‌توسین باعث می‌شود که خونریزی بعد از زایمان کاهش پیدا کند.

این باعث می‌شود که به تدریج آنمی و کم‌خونی هم در بدن مادر کاهش پیدا کند و نیاز به قرص آهن و مکمل‌های قوی در مادر کم شود.

این اثر کاهش آنمی بعدا هم ادامه دارد، زیرا مادری که به کودکش شیر می‌دهد، پریودش کمتر اتفاق می‌افتد یا اگر اتفاق بیفتد، نسبت به خانم‌هایی که به بچه شیر نمی‌دهند، با خونریزی کمتری است.

2- کاهش سرطان سینه:‌ اثر شیردهی در ممانعت از سرطان سینه در قبل از یائسگی، مساله‌ای ثابت شده است و در مقالات متعددی در این مورد بحث شده است.

3- کاهش سرطان تخمدان: اثر مفید دیگر شیردهی، ممانعت از سرطان تخمدان در درازمدت است که اثر خود را با کاهش اوولاسیون و تخمک‌گذاری‌های مکرر نشان می‌دهد.

4- کاهش پوکی استخوان: شیردهی به کاهش ریتم پوکی‌استخوان کمک می‌کند. بسیاری از افراد فکر می‌کنند مادری که به فرزندش شیر می‌دهد، ذخایر کلسیم خود را خالی می‌کند.

ولی این طور نیست و در دراز مدت کاهش ریتم پوکی‌استخوان در این مادران به چشم می‌خورد.

5- افزایش قدرت سیستم ایمنی: از دیگر اثرات شیردهی به فرزند می‌توان به افزایش قدرت ایمنی اشاره نمود که باعث می‌شود عفونت‌ها از جمله عفونت مثانه کاهش یابند.

6- فواید عاطفی: شیردهی به کودک، از نظر عاطفی هم خیلی موثر است، یعنی در اثر شیردهی، یک احساس وابستگی و عاطفی بین مادر و فرزند به چشم می‌خورد.

همچنین به مادر نوعی حس اعتماد می‌دهد، یعنی مادر با شیردهی به فرزندش احساس می‌کند که می‌تواند کاری بسیار مهم شامل تغذیه کودکش را بدون کمک شخص دیگری انجام دهد و از این نظر مستقل باشد و روی پای خودش بایستد.

7- کاهش وزن مادر در اثر شیردهی: در اثر شیردهی کاهش وزن در مادران دیده می‌شود، یعنی مادران اضافه وزنی که در بارداری به دست آورده‌اند را تدریجا از دست می‌دهند و بنابراین خیلی بهتر به وزن نرمال خود می‌رسند، نسبت به مادرانی که تا به حال به فرزند خود شیر نداده‌اند.

8- کاهش دیابت نوع 2: دیابت نوع دو هم در مادرانی که شیر می‌دهند، در سنین بعدی فرزندآوری و سنین بعدی زندگی کمتر به چشم می‌خورد.

9- کاهش افسردگی بعد از زایمان: یکی دیگر از اثرات شیردهی این است که افسردگی بعد از زایمان را کاهش می‌دهد، زیرا این مادران احساس مفید بودن بیشتری دارند و به دلیل احساس دلبستگی خاصی که به نوزادشان پیدا می‌کنند، درصد ابتلا به افسردگی بعد از زایمان در آنها کاهش می‌‌یابد.

10- نوعی جلوگیری طبیعی: شیر دادن به فرزند، نوعی جلوگیری طبیعی به حساب می‌آید، یعنی این مادران کمتر به صورت ناخواسته باردار می‌شوند، نسبت به مادرانی که شیر نمی‌دهند.

بنابراین شیردهی به خصوص در شش ماه اول بعد از زایمان، نوعی جلوگیری طبیعی به حساب می‌آید که عملا نوعی حفاظت در برابر فرزندآوری ناخواسته در این مادران است.

فیزیولوژی شیردهی

مکیدن نوزاد باعث می‌شود که هورمون پرولاکتین در مادر ایجاد شود، بنابراین هورمون پرولاکتین که به طور کلی از هیپوفیز ترشح می‌شود، بالا می‌رود و به تداوم شیردهی کمک می‌کند.

پس مادری که از شیر کم شاکی است و از پزشک می‌خواهد به او دستور دادن شیر خشک به فرزندش را بدهد، اولین سوالی که پزشک از او می‌پرسد، این است که روزانه چند بار تلاش به شیردهی می‌کنید، چون خود مکیدن سینه مادر توسط کودک به تداوم شیردهی کمک می‌کند.

به این مادران گفته می‌شود در دادن شیر به کودک حوصله کنند. این مساله‌ای نیست که در همان شب تولد نوزاد حادث شود، زیرا ممکن است در آن زمان، مادر به دلیل درد یا داروهای بیهوشی و یا اگر زایمان طبیعی باشد، به خاطر درد و بخیه‌ها، تمایلی به شیردهی نداشته باشد و نوزاد را از خود دور کند، اما در آغوش گرفتن و مکیدن نوزاد به موفقیت مادر در امر تولید شیر کمک می‌کند.

به مادران توصیه می‌کنیم بعد از یکسالگی کودک، حتما با غذاهای کمکی (که از شش ماهگی با حجم کم شروع شده بود)، تلاش کنند کودک را به خوردن غذاهای جامد هم عادت بدهند و عملا سفره خانوار از قبیل گوشت، مرغ،‌ ماهی، سبزیجات و میوه‌ها در اختیار کودک قرار بگیرد و این طور نباشد که کودک فقط وابسته به شیر مادر باشد.

کودکی که تا دو سالگی فقط و منحصرا از شیر مادر تغذیه کند، دچار کاهش رشد خواهد شد، بنابراین توصیه خیلی قدیمی مبنی بر اینکه تا دو سالگی فقط به کودک شیر بدهید، اشتباه است.

تا یکسالگی و ترجیحا تا شش ماهگی می‌توان فقط از شیر مادر استفاده کرد و بعد باید کودک را طبق برنامه و جدول دادن غذاهای کمکی، کم‌کم به غذاهای کمکی عادت داد و از یکسالگی به بعد به صورت نسبتا جدی‌تری این مساله دنبال شود و تا دو سالگی، شیر مادر فقط به صورت تفننی و به عنوان یک کمک و یا ادامه علاقه و وابستگی کودک به او داده شود.

بعد از دو سالگی هم ترجیحا کم‌کم دادن شیر مادر به کودک قطع شود، البته در مقالات فعلی گفته می‌شود تا هر وقت که خود کودک دلش بخواهد، می‌تواند از شیر مادر تغذیه کند، اما باز هم تاکید می‌کنم نباید در حدی باشد که جایگزین غذاهای اصلی خانوار شود و کودک دیگر رغبتی به خوردن غذاهای اصلی نداشته باشد و در نتیجه دچار کاهش وزن و سوء‌تغذیه نشود.

مادران چگونه می‌توانند شیر خود را افزایش دهند؟

در درجه اول، حمایت عاطفی خانواده و همسر خیلی کمک‌کننده است. مادری که آرامش بیشتر و استرس کمتری داشته باشد، می‌تواند در شیردهی به فرزندش موفق‌تر باشد.

اگر مادر بخواهد به دلیل شغل‌های سنگین و دوربودن از کودک، به مدت طولانی شیردهی را قطع کند و در زمانی که در منزل حضور ندارد، کودک شیر خشک مصرف کند، این امر خیلی در خشک شدن شیر مادر موثر است و ممکن است شیر مادر آن قدر کم شود که دیگر برای تغذیه کودک مناسب نباشد. 

پس توصیه می‌شود مادران عزیز از استرس دوری کنند و از مشاغل سنگین اجتناب ورزند یا کودک‌شان با آنها در شرایط مناسب در محل کار حضور داشته باشد که بتوانند به شیردهی ادامه بدهند.

توصیه دیگر اینکه خود مادر تغذیه مناسبی داشته باشد و از مصرف مایعات و شیر اجتناب نکند.

یکسری از داروها هم به این امر کمک می‌کنند مانند فنل که مادران آن را به اسم شیرافزا می‌شناسند که به صورت گیاهی است و در داروخانه‌ها به صورت قطره و قرص موجود می‌باشد که می‌تواند زیر نظر پزشک، برای افزایش شیر مورد استفاده قرار بگیرد.

این دارو ترکیبی از رازیانه است که از زمان‌های قدیم در طب سنتی برای افزایش شیر مادر مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

همچنین قرص‌های هورمونی فقط حاوی پروژسترون شامل لاینسترول موجود می‌باشند. لاینسترول یک قرص شیردهی معروف است که صرفا شامل ترکیبات پروژسترونی می‌باشد و به این ترتیب، هم نوعی قرص جلوگیری به حساب می‌آید و هم اینکه به افزایش شیر مادران کمک می‌کند.

شیر خشک و کودکان تپل‌تر!

برخی مادران معتقدند دادن شیر خشک به کودک باعث وزن‌گیری بهتر کودک می‌شود. این عقیده اشتباهی است!

در حقیقت، ترکیبی بهتر از شیر مادر برای کودک وجود ندارد. به ویژه که دارای ایمونوگلوبولین‌هایی است که از طریق شیردهی به شیرخوار منتقل می‌شوند و کودک را در برابر عفونت‌های زمان کودکی حفظ می‌کنند.

اما مصرف شیرخشک باعث می‌شود قند، چربی و کالری بیشتری به کودک برسد که در درازمدت باعث تپل‌تر شدن کودک می‌شوند.

اما باید دانست که تپل بودن کودک،‌ دلیلی بر سالم بودن او نیست.

ملاک، ایمونوگلوبولین‌های رسیده به کودک و تعداد دفعات بیمار شدن کودک در سال و میزان حفاظت و ایمنی طبیعی او در برابر بیماری‌ها است.