موزه استاد حسین بهزاد سعدآباد

پیرو قراردادی که در سال 1371 ه.ش بین سازمان میراث فرهنگی و پرویز بهزاد (پسر استاد حسین بهزاد) منعقد گردید تعداد 289 اثر از آثار استاد حسین بهزاد “مینیاتور” در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و مقرر گردید موزه ای با نام “موزه استاد بهزاد” جهت حفظ ، نمایش و پژوهش درآثار این هنرمند گرانقدرافتتاح گردد . به همین جهت ساختمانی در مجموعه 110 هکتاری سعدآباد در نظر گرفته شد که این بنا در اواخر دوره قاجار ساخته شده است و دردوره پهلوی اول با نام ” کاخ کرباسی ” دفتر کار و استراحتگاه پهلوی اول در سعدآباد بود و در دوره گذشته به عنوان اقامتگاه تابستانی رضا پهلوی از دوره کودکی تا نوجوانی با نام “کاخ ولیعهد ” مورد استفاده قرار می گرفت . این بنا پس از انقلاب، به مکانی جهت گردآوری وسایل برخی از کاخها تبدیل شده بود تا در سال 1372 ه.ش پس از انتخاب و تغییر کاربری آن جهت تبدیل به موزه بهزاد ، با ایجاد تغییرات در فضای داخلی رسما در 28 اردیبهشت 1373 ه.ش به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد حسین بهزاد درروزجهانی موزه ها افتتاح گردید. این موزه از سال 1385 ه.ش به دلیل تغییردر سیستم تاسیساتی و الکتریکال ساختمان و نیز انجام برخی مرمت های لازم و مقاوم سازی بنا تعطیل شد و از سال 1391 ه.ش با شرایط بهتر و رعایت برخی از استانداردهای موزه ای مجددا به فعالیت خود ادامه داده است.همچنین این موزه در سال 1391 از سوی ایکوم (شورای جهانی موزه ها)در بخش “تلاش برای بقا” موزه نمونه شناخته شد و مورد تقدیر قرار گرفت.

موزه استاد بهزاد دارای پنج سالن با آثار متنوعی از طراحیهای مدادی و مرکبی ، نگارگریهای رنگی با مضامین مختلف از دوره های چندگانه کاری هنرمند و استاد ارزشمند ، حسین بهزاد مینیاتور می باشد . این سالنها عبارتند از :

سالن شماره یک( آثار ترسیم شده درسبک مکاتب نگارگری ایرانی) : این سالن به نمایش آن دسته از آثار استاد که درسبک مکاتب دوره صفویه و اواخر تیموری کار شده اختصاص دارد . آثاری نظیر چوگان بازی، شیرین و فرهاد کوه کن، زن بیاض به دست، مجلس درس حکیم عمرخیام
سالن شماره دو( آثار ملهم از اشعارشاعران ایرانی) : دراین سالن آن دسته از آثار استاد که ملهم از ادبیات فارسی است نگهداری می شود. در این آثار، استاد با الهام از ابیات اشعار شاعرانی چون خیام، حافظ و مولانا به خلق آثاری زیبا پرداخته است.
سالن شماره سه (آثار ترسیم شده از فرهنگ مردم عامه) : این سالن به نمایش آثاری از آداب و رسوم و زندگی مردم اختصاص دارد. تابلوهایی از این دست عبارتند از : کَرَک بازان، رمال، عقدکنان، سقا، چوپان نی نواز و…
سالن شماره چهار( ترسیم چهره بزرگان در قالب نگارگری) : در این سالن به نقاشی های استاد از چهره مشاهیر و بزرگان اختصاص دارد. مانند: حافظ، سعدی،خیام ، مولانا،زکریای رازی و…..

سالن شماره پنج ( طراحی ها ): در این قسمت طراحی هایی از چهره های مختلف با حالاتی گوناگون و یا طراحی برخی از حیوانات به نمایش درآمده است.

زندگی نامه استاد حسین بهزاد مینیاتور:

استاد حسین بهزاد از مفاخر نگارگری ایران می باشد که در اردیبهشت سال 1273ه.ش در محله روبنده دوزان تهران چشم به دنیا گشود. پدربزرگش میرزا لطف الله ، واعظ مسجد وکیل شیراز و پدرش میرزا فضل الله اصفهانی ، نقاش و قلمدان ساز زبردستی بود که ساکن تهران شد. میرزا فضل الله،از کودکی متوجه استعداد و نبوغ پسرش حسین در نقاشی شد و به همین دلیل وی را در سن شش سالگی جهت یادگیری فنون این هنر نزد دوست هنرمند خود” ملاعلی قلمدان ساز” در مجمع الصنایع سپرد. حسین در مدت کوتاهی ، پدر و استاد خود را بر اثرشیوع بیماری وبا از دست داد و مادرش وی را به دست شاگرد ارشد ملا علی یعنی” حسن آقا پیکرنگار ” گمارد . وی در آنجا ضمن امرار معاش به سرعت فنون نگارگری را آموخت و به چنان مهارتی رسید که در حجره استاد ، منیاتور های زیادی برای نقاشی توسط او سفارش داده می شد. به همین دلیل در سن 18 سالگی تصمیم گرفت حجره ای در راسته توتون فروشان بازار اجاره کند و کار را به صورت مستقل دنبال نمود.در آن زمان او در سبک مکاتب صفوی ، آثارکمال الدین بهزاد و رضا عباسی کپی سازی می کردو در این کار به چنان مهارتی رسیده بود که تشخیص کار او از اصل کار سخت می نمود.

حسین بهزاد در سن 24 سالگی با دختری به نام سکینه مهرورزی ازدواج کرد و ثمره این زندگی پسری به نام پرویز بود که با وجود اینکه او نیز استعداد نقاشی را از پدر به ارث برده بود ولی به دلیل سختیهایی که حسین بهزاد در این راه متحمل شده بود اجازه رشد این استعداد را به پسرش نداد و او نتوانست راه پدر را ادامه دهد.

استاد حسین بهزاد در سال 1314ه.ش راهی فرانسه شد و سیزده ماه در آنجا به بررسی و تحقیق بر آثار نقاشان بزرگ دنیا در موزه لوور، گیمه و ورسای پرداخت و نتیجه این مطالعه و بررسی ، باعث ایجاد تحولی درفکرو روح او در جهت خلق ابداعاتی در هنر نگارگری ایران شد . استاد بهزاد گفته بود:” مطالعه من در سبکهای مختلف نقاشی ایرانی و خارجی بدین منظور بود تا سبکی بوجود بیاورم که ضمن داشتن خصایص ایرانی با هنر روز دنیا نیز منطبق باشد.” تغییر و تحولاتی را که توسط این استاد مسلم ایرانی در نگارگری بوجود آمد نه تنها الهام دهنده نگارگران هم عصر خود شد بلکه در واقع باعث نجات این هنرگردید که سخت در ورطه تکرار و تقلید غوطه ور و در حال زوال بود . بدین ترتیب او توانست با این کار نه تنها نام خود بلکه نام این هنر ملی را دوباره در دنیا پرآوازه سازد. به طور مثال آندره مالرو، نویسنده هنرشناس و اندیشمند فرانسوی در سال 1955میلادی پس از بازدید از نمایشگاه او که در موزه هنرهای مدرن پاریس به نمایش در آمده بود چنین گفت:” آثار بهزاد حیثیتی تازه به منیاتور ایران داد.” و یا به قول ژان کوکتو نابغه و هنرشناس فرانسوی که معتقد بود:” بدون شک در عرصه هنرمنیاتور قرن ما از جهت قدرت طرح و رنگ آمیری تنها یک استاد وجود دارد و او حسین بهزاد هنرمند ایرانی است.”

این هنرمند گرانقدر طی عمر پر بارش نمایشگاه های متعددی در داخل و خارج از ایران برگزار نمود و آثار ارزشمند زیادی از خود بر جای نهاد که ضمن تحسین همگان بسیاری از این آثار توسط مجموعه داران خصوصی و موزه ها، در نقاط مختلف دنیا خریداری شده و نگهداری می شود .

وی در شامگاه 21 مهرماه 1347 ه.ش چشم از دنیا فرو بست و در ابن بابویه شهر ری به خاک سپرده شد.

ویژگیهای سبک استاد حسین بهزاد :

هر چند که او معتقد به پیروی از سبک خاصی در نگارگری نبود ولی ابداعات و تغییرات ایجاد شده توسط او، بوجود آورنده سبک خاص وی بود که در عین حال تاثیرگذار برآثار نگارگران هم عصر خودبوده است .

این ویژگیهای عبارتند از :

طرد چهره های مغولی و تبدیل آنها به چهره های کاملا ایرانی
رعایت اصول آناتومی در حدی که به فرم اصلی کار لطمه نزند
رعایت قوانین مناظر و مرایا ( پرسپکتیو) به صورت بصری
حذف ریزه کاریهای اضافی و پرهیز از ایجاد شلوغی در طرح
تاکید بر طراحی و قدرت بخشیدن به خط با تند و کند کردن آنها
نشان دادن حالات درونی و روحی افراد به وضوح
استفاده از رنگهای محدود و یا درجه بندیهای یک رنگ در خلق آثار
استفاده از قلم گیری سفید بر زمینه تیره
خارج نمودن اندازه آثار از حد یک کتاب و مطرح نمودن آن به صورت تابلویی مستقل

10. به کار گیری سوژه های جدید مانند به تصویر درآوردن چهره بزرگان علم و ادب وهنر و نیز ترسیم آداب و رسوم زندگی مردم

شاهزاده خانم قوش بدست اثر استاد حسین بهزاد مینیاتور

در گالری اول موزه استاد بهزاد اثری به نام شاهزاده خانم قوش بدست وجود دارد که ابعاد آن 48.5×33 با تشعیر و 37.7× 33 بدون تشعیر می باشد. این اثر در سبک مکتب اصفهان به تصویر درآمده است و زنی اشرافی را نشان می دهد که قوشی در دست دارد و ردایی نارنجی رنگ بلند به تن دارد که به نقوش خطایی و اسلیمی مزین شده است در زیر این جامه بلوز سرمه ایی رنگی با گلهای ختایی و اسلیمی دیده می شود و شلوار پوشیده شده در زیر آن به رنگ آبی پررنگ بوده است که با نقوش ختایی طلایی تزیین شده است .

به دور گردن این زن شالی سفید با حاشیه آبی دیده می شود . بر سر این زن تاج و کلاهی است که نشانه اشرافی بودن اوست و خطوط اسلیمی و ختایی به طرز بسیار ظریف و هنرمندانه یی تزیین شده است و در دست راستش دستکشی دیده می شود که بر روی آن قوشی ایستاده است و در پس زمینه دو کوه به رنگ آبی و بنفش روشن و سمت چپ شاهزاده خانم درخت چنار کوچک و سه درخت شکوفه که پرنده هایی بر روی آن نشسته اند دیده می شود و در پایین پایش نهری کوچکی روان میباشد و گیاهان و گلهای متعددی بر روی زمین نقش بسته است.

این تصویر با پنج جدول کشیده شده در پیرامون آن محصور شده و یک حاشیه مادر که دارای تشعیری مطلایی با نقوش حیوانی و گیاهی است کلیه این تصویر را در خود جای داده است.

معرفی اثر استاد حسین بهزاد مینیاتور

در گالری دوم موزه استاد بهزاد اثری به نام “هنگام سپیده دم خروس سحری” وجود دارد که ابعاد آن 75.5× 57 سانتی متر می باشد .

این اثر یکی از کارهای منحصربفرد استاد حسین بهزاد است که زمینه های طراحی کار بر ویژگیهای نگارگری اثر غلبه داشته که در مجموع طرح بسیار جذابی را ارائه می دهد که این کار از آن دسته از آثار استاد بهزاد است که با الهام از اشعار شاعران به تصویر درآمده منجمله حکیم عمر خیام که می گوید:

هنگام سپیده دم خروس سحری دانی که چرا همی کند نوحه گری

یعنی که نمودند در آیینه صبح کز عمر شبی گذشت و تو بی خبری

شاعر در این شعر با نهیب به انسان او را آگاه می سازد که عمرش در حال گذر است وی با بی خبری هیچ درکی از گذر عمر خود ندارد . استاد حسین بهزاد معنای برگرفته شده از شعر مذکور را به این ترتیب تصویر نموده است .

این اثر تشکیل شده است از دو رنگ آبی و کرم که نیمی از تصویر آبی رنگ و نیمی دیگر به رنگ کرم ، رنگ آمیزی شده در قسمتهای کرم رنگ این اثر و تاحدودی بخشهای آبی رنگ، از خطوط سریع و کوتاه (اسکیس) که یکی از ویژگیهای طراحی است استفاده شده است. در بخش کرم رنگ این اثر دو مرد و یک خروس و متکا و یک جام شراب کشیده شده است که جوانی مدهوش سر به روی بالشتی گذاشته که استاد بهزاد با استفاده از تجمع خطوط سریع در طراحی این جوان و محیط اطرافش توجه بیننده را به این موضوع جلب می کند . و جام شراب در این اثر به عنوان نمادی از مدهوشی جوان می باشد و روبروی این جوان مردی نشسته که با خطوط منحنی کشیده شده است که این پیرمرد و سر خروس به تصویر درآمده در کنار او هر دو عاملی برای نهیب زدن و هوشیار نمودن این مرد جوان می باشد.

ابیات نوشته شده در سمت راست تصویر، بقلم آقای حسین قهرمانی یکی از شاگردان استاد بهزاد به تحریر درآمده است و در سمت چپ در قسمت پایینی تصویر امضا استاد حسین بهزاد به تاریخ 7/10/40 مشاهده می شود.

منبع :مجموعه فرهنگی سعدآباد