موزه خط و کتابت میرعماد سعدآباد

موزه خط و کتابت میرعماد در یکی از بناهای قدیمی مجموعه فرهنگی و تاریخی سعد آباد قرار دارد . بنای موزه احتمالا متعلق به اواخر قرن 13 و اوایل قرن 14 ه.ق است . به دلیل شباهت این بنا با بناهای متعلق به اواخر دوره قاجار شیوه معماری آن شبیه به معماری دوره انتقال است که در اواخر قاجار و اوایل پهلوی شکل گرفت .ساختمان موزه میرعماد در گذشته محل زندگی دو تن از فرزندان محمد رضا پهلوی ( فرحناز وعلیرضا ) بود که در سال 1376 با نام مشهور ترین خوشنویس عصر صفوی افتتاح گردید ه شامل 10 قرن هنر خوشنویسی است . طبقه اول با زیر بنایی برابر 196 مترمربع و متراژ اعیانی 310 مترمربع بر روی سکویی به ارتفاع 5/1 متر احداث شده است .

در موزه فوق بخشهای زیر موجود است :

1- خطوط قبل از اسلام

2- خطوط اسلامی

3- خطوط تفننی

4- اشیای کاربردی

5- نسخ خطی

ساختمان موزه شامل دو بخش مجزا است که در طبقه اول خطوط قبل از اسلام و بخشی از خطوط اسلامی به نمایش در آمده است .

1- خطوط قبل از اسلام : در طبقه اول نمونه هایی از کتیبه های میخی عیلامی و کتیبه های پهلوی ساسانی و اوستایی نگهداری میشود . کتیبه میخی عیلامی بخط پروتو عیلامی نوشته شده و متعلق به معبد قدیمی چغازنبیل شوش خوزستان است . کتیبه های پهلوی ساسانی مربوط به اردشیر بابکان و بخشی از کتاب کارنامه اردشیر بابکان است و کتیبه اوستائی شرح متنی از اوستا میباشد .

2- خطوط اسلامی : خطوط جامع این طبقه شامل اقلام شش گانه متعلق به ابن مقله شیرازی است که با خط کوفی شروع میشود و با خط محقق پایان مییابد . خطوط کوفی و ثلث و نسخ و توقیع و رقاع و ریحان بصورت قطعات متعلق به دوره های اسلامی در تالار طبقه اول به نمایش در آمده است از ارزنده ترین خطوط کوفی این تالار خط کوفی ایرانی روی پوست است که یکی از انواع تقسیم بندی های خط کوفی را نشان میدهد .خط ثلث بصورت مفردات نویسی و مشق خط و قطعه نویسی به نمایش در آمده و شامل خطوط منحصر بفردی از ثلث نویس معروف قرن 7 ه.ق یاقوت مستعصمی است که از پیروان خطوط سته ابن مقله میباشد .خط نسخ این بخش از تالار های این طبقه از موزه قر ار دارد که بصورت خطوط جامع و قطعات مختلف رنگین نویسی است و شامل برگزیده ترین آثار نسخ نویسان دوره های مختلف اسلامی ایران است و ارزنده ترین آن آثاری مانند زیر میباشد : احمد نیریزی – محمد ابراهیم قمی – احمد شاملو – وصال شیرازی – علی عسکر ارسنجانی است توقیع و رقاع – محقق و ریحان از خطوط انشعابی خط کوفی وثلث هستند که در طبقه اول موزه به نمایش در آمده اند . توقیع و رقاع شامل قطعات خوشنویسی دوره های اسلامی است و بیشتر از رقعه هایی از قرآن مجید – حرز – عقد نامه – فرمان ها بدست آمده اند و با خط توقیع و رقاع به نمایش در آمده اند .

در طبقه دوم موزه میرعماد خطوط تعلیق – نستعلیق و شکسته نستعلیق قرون 9 الی 13 ه.ق قرار دارد . بخشی از این طبقه منحصر به آثار میرعماد الحسنی است که شامل قطعات خط و مرقع او است . خطوط میرعماد شامل قطعات نستعلیق چلیپایی و سیاه مشق است که بین سالهای 994 الی 1019 ه.ق نگارش شده است . مرقع میرعماد با دو بخش مفردات نویسی ومتن مناجات بخط نستعلیق و با امضای میرعلی تبریزی و میرعماد الحسنی است .

خطوط تعلیق این طبقه از موزه با امضای خواجه اختیار منشی گنابادیو خواجه تاج سلمانی است که متعلق به قرن 10 ه.ق میباشد خطوط نستعلیق طبقه دوم موزه میرعماد شامل دوره های مختلف اسلامی ایران است که به شیوه جلی و خفی نگارش شده است مانند : میرعلی کاتب تبریزی ( مبدع خط نستعلیق در قرن 9 ه.ق ) – عبدالرشید دیلمی – سلطان علی مشهدی – میرعلی هروی – میر سید احمد مشهدی – شاه محمد نیشابوری – محمد صالح هروی – فتحعلی حجاب – میر سید علی حسینی – حسن شاملو – محمد حسین تبریزی – محمد بن اسحاق شهابی. بخش سیاه مشق های موزه میرعماد بیشتر متعلق به قرن 13 ه.ق است که با خطوط آقا سید حسین خوشنویس باشی – میرزا غلامرضا – کلهر – عماد الکتاب – اسدالله شیرازی – سید گلستانه نوشته شده است بخش دیگر این طبقه اختصاص به خطو ط شکسته نستعلیق دارد که با شیوه های خفی و جلی و سیاه مشق هم نوشته شده و شامل خطوط درویش عبدالمجید طالقانی – سید گلستانه – میرزا غلامرضا – میرزا کوچک و شفیعا است .

3- خطوط تفننی: این بخش شامل قطعات خطی گلزار – تصویری – تزئینی – قطاعی – ناخنی متعلق به قرون 10 تا 13 ه.ق است .

4- اشیای کاربردی : به دلیل اهمیت خط و خوشنویسی در جهان اسلام از قرون اولیه از خط به عنوان یکی از عناصر تزئینی در آرایش اشیای کاربردی استفاده کردند در بخش آثار کاربردی خطوط فلزی موجود بر روی شمعدانهای فلزی – سنگ قبر – کاسه های سفالین و لعابی – و بخشی از محراب بکار رفته است . قلمدانهای موجود در موزه با نمایش خطوط ونقوش بکار رته بر روی آن شیوه های تزئینی خط و نقش را نشان میدهد .

5- نسخ خطی : قسمت دیگر موزه به نسخه های خطی تعلق د ارد که شامل دیوان اشعار و مرقعات و کتابهای خطی است مانند مرقع خط درویش عبدالمجید طالقانی – مرقع احمد نیریزی – مرقع میرعماد – دیوان حافظ – کتب خطی قرن 13 ه.ق مانند قرآنها و کتابهای دعا است . در موزه میرعماد جدا از نمایش انواع اقلام میتوان کتاب آرایی دوره های اسلامی و سیر آن را پس از مطالعه بر نسخ خطی و قطعات و فرمان ها و عقد نامه ها مشاهده نمود .

منبع : مجموعه فرهنگی سعدآباد