تاریخ خبر :1394/01/24-قبلا یک شهر تاریخی دو هزار و 700 ساله بود، اما حالا از دور شبیه به تَل بزرگی از خاک دیده می‌شود و البته مکانی امن برای معتادان و بی‌خانمانان.
به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، هشت سال از آخرین باری که دژ «رشکان» کاوش شده، می‌گذرد و این بنای تاریخی مربوط به دوره اشکانیان به حال خود رها شده است. در اطراف آن نه باجه فروش بلیت دیده می‌شود و نه حفاظی!
هرکس، هر زمانی که دلش بخواهد می‌تواند از بقایای دژ بالا برود یا به طمع پیدا کردن گنج، بخشی از همان تَل خاک را از بین ببرد.
به گفته آخرین کاوشگر این منطقه، هنگامی که بزرگراه امام علی(ع) از آنجا رد شد، فاجعه‌ای برای باستان‌شناسی و ادامه شهر 2700 ساله ری بود. این اتوبان از کنار شارستان ری رد شد و خودتان می‌توانید تفاوت این شهر باستانی و کوچک شدن آن را در عکس‌های هوایی که در سایت موزه دانشگاه شیکاگو است، مقایسه کنید؛ زیرا قبل از آن بنای دژ رشکان تقریبا سالم بود.
در کنار کمان‌کش‌های دژ، انواع زباله از سرنگ‌های استفاده شده تا فیلتر سیگار و فضولات انسانی زیادی دیده می‌شود. اگر همین طور به قدم زدن در دژ ادامه دهید، به خرده سفال‌های شکسته هم برمی‌خورید که حفاران غیرقانونی همانجا رها کرده و دست خالی رفته‌اند. ترانشه‌های مربوط به قبل هم تبدیل به زباله‌دانی شده است.
عکس هوایی دژ رشکان در سایت موزه دانشگاه شیکاگو
به گفته قدیر افروند، کاوشگر این بنای تاریخی زمانی که فصل اول کاوش را شروع کرده‌اند چند کامیون زباله از آنجا بیرون کرده و با کمک نیروی انتظامی دژ را از وجود بی‌خانمانان و معتادان پاک کردند و یگان حفاظت میراث فرهنگی برای فصل دوم کاوش در منطقه مستقر شد. این در حالیست که به دلیل کمبود نیرو در یگان حفاظت، در حال حاضر اثری از مامور در این منطقه نیست!
در چند قدمی دژ و نزدیک مزرعه کاهو و سبزیجات، شهرداری آلاچیق‌هایی برای استراحت برپا کرده و کمی آن طرف‌تر نمازخانه‌های مردانه و زنانه هم ساخته شده که البته کاربری آن از نمازخانه به انبار باغبانان شهرداری تغییر پیدا کرده و کلیدش هم دست باغبانانی است که لباس سبز شهرداری به تن کرده‌اند.
البته سقف پوشش حفاظتی، زیرساخت‌های گردشگری مانند مسیر دسترسی، ساخت شش آلاچیق، نورپردازی، مبلمان شهری، ساخت پلکان داربستی برای دسترسی به برج نگهبانی و ساختمان نمازخانه از سال 1389 ساخته شده و حدود 400 میلیون تومان برای این مبلمان شهری و راحتی گردشگر هزینه شده است، هزینه‌ای که حالا به هیچ کاری نمی‌آید.
«اریک فریدریش اشمیت»، کاوشگر ری در زمان کاوش خود در کنار بنای دژ یک شهر تاریخی کشف می‌کند که بعد از حفاری و نتایجی که به دست می‌آورد دستور می‌دهد روی آن را دوباره بپوشانند. در حال حاضر کشاورزان روی این شهر تاریخی کاهو می‌کارند.
در کنار دژ، نهر آبی جاری است که یکی از باغبانان می‌گوید: آب این نهر برای بیماری زردآب مفید است و هنوز هم بسیاری از بیماران از این آب برای درمان استفاده می‌کنند. در حال حاضر روی این نهر را پوشانده‌اند.
شهر تاریخی که فدای اتوبان شد
در سمت چپ دژ نیز کارخانه سیمانی وجود دارد که ماشین‌های سنگین را تا بیخ دژ پارک کرده‌اند و روغن‌های زیادی روی زمین ریخته است. در سال 91 هم با عبور بزرگراه امام علی(ع) بخشی از باقیمانده‌های تاریخی شهر 2700 ساله برای همیشه در زیر خاک دفن شد.
باستان‌شناسان در یک عملیات نجات بخشی از زمانی که لودرها، بقایای سفال را در آنجا یافتند سه ماه شبانه‌روز کار کردند تا بالاخره برای دیوار ری و دژ رشکان حریم تعیین کنند، آن هم حریمی که دقیقا پشت گارد ریل‌هاست و اگر از داخل ماشین در حال حرکت دست‌تان را دراز کنید، می‌توانید حصار “ری “را لمس کنید! گرچه به نظر می‌رسد تنها با زدن یک پل می‌شد اتوبان امام علی(ع) را ادامه داد بدون آنکه یک شهر تاریخی را زنده به گور کرد!
عکس هوایی در سایت موزه دانشگاه شیکاگو
«قدیر افروند»، کاوشگر دو فصل این منطقه در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: کوه “دژ رشکان” که در منتهی‌الیه غربی رشته کوه بی‌بی شهربانو قرار دارد پیش از آغاز فعالیت کارخانه سیمان، بار امانت «قلعه تاریخی معروف طبرک» را بر دوش می‌کشید. چند آرامگاه کوچک قرون اولیه اسلامی نیز بر دامنه این کوه گزارش شده‌اند و تصویری هم از آنها باقیست.
این کارشناس میراث فرهنگی می‌افزاید: مهمتر از آن نقش برجسته معروف فتحعلی شاهی و عرصه تفرجگاه قاجاری کوه “سرسره” در مجاورت این نقش برجسته است که همه و همه در طول سالیان بی سر و صدا و بدون کوچکترین اعتراضی از سوی مردم و دولت‌های وقت به خورد کارخانه سیمان داده شده و تماما نابود شدند!…. امروزه قطعه‌ای که حکایت از عظمت نقش برجسته کوه سرسره دارد، بی‌استفاده در گوشه‌ای از محوطه کارخانه سیمان ری رها شده است.
او بیان می‌کند: حدود 50 تا 60 میلیون تومان هزینه کاوش در هر دو فصل شد که در فصل دوم گروه فرانسوی هم با ما مشارکت کردند.
چرا جلوی این کارخانه را نمی‌گیرند؟
افروند همچنین درباره کارخانه سیمان نزدیک این بنا اظهار می‌کند: کارخانه سیمان ری در خاورمیانه قدیمی‌ترین است و دومین کارخانه ایران بعد از قند کهریزک است که در دامنه جنوب غربی کوه بی‌بی شهربانو و شمال “دژ رشکان” قرار گرفته است . این کارخانه در حال حاضر همجوار دانشگاه آزاد اسلامی واحد میدان صفائیه ری است. ساخت این کارخانه در سال 1304 آغاز و در سال 1312 افتتاح و رسما شروع به کار کرد.
این باستان‌شناس ادامه می‌دهد: تاکنون فکری برای بهره‌برداری متناسب و احیانا موزه‌ای ساختمان کارخانه قدیم سیمان نشده است. سازمان میراث فرهنگی اقداماتی هم برای ثبت آن در فهرست آثار ملی انجام داده است. امروزه بجای کارخانه سیمان قدیم، 8 واحد صنعتی جدید در دوسوی رشته کوه، عزم تکمیل پروژه بزرگ نابودی شاخص‌ترین عنصر هویت بخش ری و دشت تهران ساخته شده و با پیشرفته‌ترین ماشین‌ها به جان این کوه لت و پار شده افتاده‌اند و کسی هم جلو دارشان نیست. تلاش‌های سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در اوائل دهه 80 حداقل تا به امروز برای متوقف کردن این اقدامات ویرانگرانه راه به جائی نبرده است.
افروند می‌گوید: در سال 83 که معاون میراث فرهنگی استان تهران بودم با استانداری به توافقات خوبی رسیدیم تا تکلیف کارخانه سیمان جدید مشخص شود، چون اگر جلوی آن کارخانه گرفته نشود کل کوه بی‌بی شهربانو را می‌خورد. چرا کسی جلوی این کارخانه را نمی‌گیرد؟ تمدن ری و تهران در پناه این کوه شکل گرفته است. این کارخانه تا کنون آسیب بسیاری به تمدن این مملکت وارد کرده و در دهه 50 مانور اساسی در آن منطقه داده و هیچ نظارتی به روی آن وجود نداشته. چرا کسی علیه اقداماتی که این کارخانه با تمدن ما کرده است اعلام خسارات نمی‌کند؟ انفجارهایی که برای استخراج مواد انجام می‌دهند حتی به کوه بی بی شهربانو هم آسیب رسانده است.
این باستان‌شناس معتقد است منطقه تاریخی ری و همچنین شهر باستانی که زیر اتوبان امام علی (ع) دفن شد قابلیت ادامه کاوش را دارد چون این شهر باستانی در دل کلانشهر تهران است. از شهر باستانی ری نیز که مربوط به دوره‌ی ماد هست، خبری نداریم و از دوره اشکانی آن تنها خبر چند سکه کشف شده است و والسلام.
